جمال و جلال محمد(ص) سیره اخلاقی پیامبر(ص)

● مراعات حال دیگران
رسول خدا(ص) مظهر رأفت الهی و نسبت به مؤمنان «رؤوف و رحیم» بود، این رأفت و رحمت، در موارد بسیاری از رفتار و سیره اش متجلی بود، حتی در نماز و خطبه و سخنرانی.
به فرموده امام علی(ع):«در نماز جماعت و جمعه» در عین حال كه نمازش را تمام و كمال می خواند، نمازش از همه سبك تر و خطبه اش از همه كوتاه تر بود و حرف های بیهوده و بی ثمر در سخنانش نبود.»(۱)
گاهی كه در نماز صدای گریه كودكان به گوش می رسید، نماز را سریع تر می خواند و به پایان می برد تا مادر آن كودك، به فرزندش برسد. رسول خدا(ص) با آن كه اغلب، نمازهای مغرب و عشاء را با فاصله می خواند، ولی گاهی در سفرها، یا در شب های بارانی، یا آنگاه كه كاری فوری داشت، مغرب را دیر و عشاء را زودتر می خواند و بین دو نماز جمع می كرد و می فرمود: هر كه رحم نكند، به او رحم نمی شود.
«من لا یرحم، لا یرحم»(۲)
● روحیه بزرگواری
این كه انسان، از خطای دیگران درگذرد، عذرخواهی افراد را بپذیرد، كسی را بر لغزش هایش سرزنش و ملامت نكند، خواسته كسی را رد نكند، به سخن چینی و ذكر معایب دیگران گوش ندهد، دست و دل باز و اهل جود و كرم باشد و ... همه نشانه هایی از روح با عظمت و اخلاقی كریمانه و بزرگوارانه است و همه آنچه یاد شد، در رسول خدا(ص) جلوه گر بود و درباره آنها احادیث متعددی نقل شده است.
به نقل حضرت امیر(ع):
«كان رسول الله اجودالناس كفا و اكرمهم عشره »(۳)
رسول خدا(ص) از همه مردم بخشنده تر و از همه مردم در معاشرت بزرگوارتر بود. و در حدیث دیگر است:
«عذرخواهی كسی را كه او معذرت می طلبید، قبول می كرد.(۴)
هرگز بدی را با بدی پاسخ نمی گفت، بلكه از بدهی های مردم در می گذشت و آنان را می بخشود و حالت عفو صفح (كه توصیه قرآن است) داشت:
«ولا یجزی السیئه بالسیئه و لكن یعفو و یصفح».
انس بن مالك نقل می كند كه من هشت سال (و در بعضی روایات، نه سال) خدمتگزاری پیامبر خدا را انجام دادم و هرگز نشد كه یك بار هم به من بفرماید كه چرا چنین كردی و بر كار من عیبجویی یا ملامت و سرزنش كند!
دوست داشت كه دلی سرشار از صفا و محبت نسبت به یاران داشته باشد و از اینكه در حضور او بدی ها و لغزش های دیگران را مطرح ساخته، او را دل چركین و ناراحت نسبت به اصحابش كنند، منع می كرد و می فرمود:
«هیچ كدام از شما، درباره یكی از اصحابم به من نگویید و به گوشم نرسانید (البته منظور گزارشهای ناخوشایند و عیب جویی هاست) چرا كه من دوست دارم هرگاه نزد شما بیرون می آیم، سینه و دلم نسبت به اصحابم، سلیم و بی غل و غش باشد.»(۵)
روشن است كه شنیدن معایب دیگران، خاطرانسان را مكدر كرده، صفای دل را می برد.
● صبوری و تحمل
در مدیریت اجتماعی و اخلاق معاشرت، صبر بر جفاها و تندی ها و صبوری در برابر ناملایمات و حرف های خشن دیگران، از عوامل عمده موفقیت است. حضرت رسول(ص) این خصلت ها را در اوج خود دارا بود.
روزی یك عرب بادیه نشین سراغ پیامبر آمد و دربرخورد، به شدت ردای آن بزرگوار را كشید، تا آنجا كه حاشیه ردا، بر گردن رسول خدا(ص) خط انداخت و اثرگذاشت، آنگاه به آن پیامبر رؤف خطاب كرد كه: یا محمد! از آن اموال خدا كه در اختیار توست، دستور بده كه به من بدهند! حضرت به او توجهی كرد، لبخندی زد و دستور داد كه چیزی به او بدهند!(۶) شگفتا از این همه عظمت روح و متانت و تحمل!
این صبوری، به خصوص نسبت به غریبان و ناآشنایان و تازه واردین بیشتر بود، چرا كه آنان بیشتر می بایست جذب خلق و خوی والای رسول الله(ص) و مجذوب آیین اسلامی اسلام می شدند، آنان كه مقام معنوی و عظمت آن حضرت را نمی دانستند، در سخن گفتن، چیز خواستن، برخورد كر دن، گاهی گستاخانه و بی ادبانه رفتار می كردند، اما رفتار والا و حسن خلق نبوی از حدت و شدت آن می كاست و شیفته «مكارم اخلاق» آن رسول اسوه می شدند.
حضرت علی(ع) می فرماید:
«پیامبر خدا(ص) در برابر جفا و تندی غریبان در حرف زدن و سؤال كردن و خواستنشان، آن قدر صبر و تحمل از خود نشان می داد كه اصحاب، تصمیم می گرفتند آن غریبان را جلب و مؤاخذه كنند و نگذارند رسول خدا(ص) مورد آزار قرار گیرد.(۷)

۱) سنن النبی، ص ۴۵
۲) همان، ص .۲۴۸
۳) مكارم الاخلاق، ص .۱۷
۴ و ۵) سنن النبی، ص ۷۵
۶) مكارم الاخلاق ص .۱۷
۷) همان، ص .۱۵
جواد محدثی

منبع : روزنامه کیهان