شرایط ثبت اختراع و بررسی قوانین و مباحث حقوقی آن

● چكیـده :
ثبت اختراع یا پتنت یا پته امتیازی است كه دولت و یا موسسه خاص در یك كشوربه مبتكران و مخترعان برای ایجاد یك ابداع نو وجدید كه از نظر اقتصادی حائز اهمیت باشد اهدا می كند . ثبت اختراع به طور كلی تولید و یا فرآیندهایی را در بر می گیرد كه شامل جنبه های تكنیكی یا عملكرد جدید باشد . در واقع ثبت اختراع ، هر نوع بهره برداری مالی و اقتصادی از ابداع تا مدت زمان خاصی را در اختیار متكبر قرار داده و حق مالكیت آن را از دیگران سلب می كند . در هر كشوری ثبت اختراع جزء حقوق داخلی آن كشور محسوب می شود و امتیازاتی از طرف كشور مربوطه در اختیار فرد متكبر قرار می گیرد . در صورتیكه ثبت اختراع جنبه بین المللی داشته باسد از حقوق بین المللی برخوردار شده ، سایر كشورها را از دخل و تصرف در ابداع ایجاد شده منع می كند. اثری به عنوان پتنت قابل ثبت است كه در سطح جهانی نو و جدید باشد و در ضمن ظرفیت كاربرد صنعتی داشته و در شاخه علمی مربوط به خود به صورت عام بكار گرفته شود. شیوه نگارش ثبت اختراع (پتنت) از اهمیت خاصی برخوردار است كه می تواند نقش مؤثری در پذیرش ثبت نام داشته باشد. تصویب قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات ایران در سال ۱۳۱۰ نشان دهنده قدمت و كهنسالی این مقوله در ایران است . اما در تمام سالهای گذشته ، این قانون نتوانسته است فواید مورد انتظار را برای كشور به همراه داشته باشد.هدف از ارائه این مقاله آشنایی با مفهوم ثبت اختراع و قوانین و مباحث حقوقی مربوط به آن است.
● مـقدمــه
هرگاه سخن از دارایی به میان می آید ناخود گاه ذهن انسان به سمت مصادیق عینی مالكیت همچون پول ، زمین ، كالا و ... سوق پیدا می كند، این در حالی است كه در دنیای امروز نوع دیگری از مالكیت مورد توجه قرار گرفته است كه به مراتب از داراییهای ملموس ، پر اهمیت تر می باشد و از آن با عنوان مالكیت فكری (intelle ctual property ) یاد می شود . در واقع این نوع دارایی محصول هوش انسانی بوده و در مقایسه با سایر كالا ها و محصولات دارای خصایص منحصر به فردی می باشد از جمله آنكه این نوع دارایی نتیجه مستقیم كار فكری انسان بوده و در اثر مصرف از بین نمی رود و دیگر آنكه و دیگر آنكه به راحتی عرضه شده و قابلیت تكثیر دارد. مسلما به دست آمردن هر نوع مالكیت منجر به اخذ حقوقی خواهد شد و در زمینه دارایی های فكری حقوق مالكیت فكری پدید می آید . حقوق مالكیت فكری (IPR) در معنای وسیع كلمه عبارتست از حقوق ناشی از آفرینش ها و خلاقیت های فكری در زمینه های علمی ، صنعتی ، ادبی و هنری این حقوق به دو حوزه تقسیم می شود : یكی حقوق مالكیت صنعتی و دیگری حقوق مالكیت ادبی و هنری و حقوق جانبی آن كه به طور كلی از آن به حق نسخه برداری (كپی رایت) نام برده می شود.
در میان مصادیق مختلف مالكیت صنعتی همچون پتنت ، علائم تجاری ، اسرار تجاری و .. ، ثبت اختراع به لحاظ نقشی كه در زندگی بشر و پیشرفت انسان ها دارد ، از اهمیت خاصی برخوردار است. پتنت حقی انحصاری است كه در قبال اختراع انجام شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می شود . به عبارت دیگر سندی است كه توصیف كننده یك اختراع بوده و بر اساس در خواست متقاضی به وسیله یك اداره دولتی یا یك اداره منطقه ای به نیابت از چند كشور صادر می شود و حمایت قانونی و اختیار بهره برداری (تولید، استفاده ، فروش و صادرات ) یك اختراع را به صاحب آن در محدوده زمانی خاص (عمدتا ۲۰ سال ) اعطا می نماید . باید توجه داشت كه پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست بلكه تنها دیگران را از تولید آن باز می دارد .
اختراعات ثبت شده در واقع در تمام شئونات زیست بشر سایه افكنده است . برای اینكه دارنده حق اختراع بتواند دیگران را از استفاده و تولید محصول یا فرآیند به ثبت رسیده منع كند ، حق اختراع به وی اعطا می شود اما لازم است توجه شود كه دارندگان پتنت موظف هستند درازای دریافت حمایت از اختراع ، اطلاعات مربوط به اختراع خود را در اختیار عموم قرار دهند تا بدنه دانش فنی موجود در جهان تقویت شده و در نتیجه در افراد دیگر نیز نو آوریها و خلاقیت های بیشتر ایجاد گردد . بر این اساس پتنت ها نه تنها از دارندگان خود حمایت می كنند بلكه تأمین كننده اطلاعات ارزشمندی برای نسلهای آینده محققان و مخترعان نیز می باشند.
دارنده حق اختراع می بایست امتیاز انحصاری خویش را فقط در جهت هدف مشروع و جبران سرمایه گذاریش در بخش تحقیق و توسعه بكار برد و قصدش صرفا مانع شدن از رقابت نباشد . برای اطمینان از این امر قید و بند قانونی وجود دارد بدین ترتیب كه اگر دارنده حق اختراع پس از یك دوره معین از این حق به صورت اقتصادی بهره برداری نكند مجوز اجباری صادر خواهد شد . اختراعات ثبت شده یكی از شاخص های فناوری است . در اغلب موارد تقاضای ثبت اختراع به فاصله كوتاهی پس از تولید یك نوآوری در خواست می شود . پر كردن تقاضا نامه ثبت اختراع نشان می دهد كه نوآوری بالقوه از ارزش اقتصادی برخوردار است و میتوان برای دست یافتن به سود نهایی هزینه های آن را تقبل كرد. به همین دلیل است كه شركت ها تمایل دارند در زمینه ثبت اختراعات سرمایه گذاری كنند و یا اینگونه فعالیت ها را دنبال كنند .
ویژگی دیگری كه داده های مربوط به اختراعات ثبت شده را جالب توجه می كند این واقعیت است كه اطلاعاتی كه در قالب گواهیهای ثبت اختراعات فاش می شود، اطلاعاتی منحصر به فرد و با ارزش است . تقاضاهای ثبت اختراعات معمولا بعد از ۱۸ ماه از تاریخ تكمیل تقاضا نامه منتشر می شود .
مهمترین پایگاه اطلاعاتی كه در آن داده های بین المللی در قالب خانواده ثبت دسته بندی شده است توسط درونت تهیه و ارائه شده است كه نمایه جهانی ثبت اختراعات (world pateninden ) نام دارد. طی سال های ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۱ بطور متوسط سالانه ۹۸۶۳۰ اختراع در جهان به ثبت رسیده و رشدی حدود ۵۳/۴ درصد را به طور سالانه نشان می دهد آمریكا با بیشترین ثبت اختراع سالانه كه در حدود ۵۳۸۹۵ برآورد شده است و داشتن سهمی معادل ۵۵ درصد از كل اختراعات ثبت شده در جهان رتبه اول را احراز كرده است .
تعداد اختراعات ثبت شده در آمریكا از سال ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۱ بیش از دو برابر شده است . پس از آمریكا كشورهای ژاپن، آلمان ، فرانسه ، انگلیس و كانادا رتبه های بعدی را در متوسط ثبت اختراعات سالانه طی این دوره داشته اند. اما نكته بسیار مهم وضعیت نا مطلوب ایران در بخش ثبت اختراع است . بر خلاف آنكه در بخش تولید مقالات علمی ایران طی بیست سال مورد بررسی پیشرفت كرده و جایگاه خود را بین كشورهای جهان ارتقا داده است در بخش ثبت اختراع نه تنها پیشرفتی حاصل نشده بلكه جایگاه ایران تنزل كرده است . چنانكه ارقام و اعداد نشان می دهد اگر چه وضعیت ایران در بخش تولید علم خام چندان بد نیست .
ایران در سال ۱۹۸۱ فقط با ثبت ۲ اختراع رتبه ۴۴ را در بین كشورهای جهان داشته است و در سال ۲۰۰۱ نیز با ثبت ۲ اختراع در این بیست سال به رتبه ۵۷ نزول كرده است و در نتیجه در طول دوره رتبه ۵۹ را كسب كرده است . در این دوره ایران به طور متو سط سالانه كمتر از ۱ اختراع ثبت كرده و سهمی حدود ۰۰۰۹/۰ درصد از ثبت اختراع جهانی را به خود اختصاص داده است . ایران همچنین درلول این دوره در بین كشورهای اسلامی رتبه نهم، در بین كشورهای خاورمیانه رتبه هشتم و در بین كشورهای همسایه خود رتبه پنجم را به لحاظ ثبت اختراع كسب كرده است .
● پتنت
پتنت جهت حمایت از مفاهیم ، روشهای ، ابزار یا فرآیندهای كه جدید ، مفید ، غیر بدیهی باشند، بكار گرفته می شود . درموافقت نامه: Agreement onTrade Related Aspects of Intellectnal Propety Rights TRIPS كه در سال ۱۳۹۴ میلادی به منظور حمایت از حقوق مالكیت فكری در سطح بین المللی بین سازمان تجارت جهانی (WTO) و سازمان جهانی مالكیت فكری (WIPO:World Intellectual Property Organization) منعقد گردید ، مقرر شد تنها اختراعاتی قابلیت پتنت شدن را داشته باشند كه اولا دارای یك گام نوآوری هستند و ثانیا پتانسیل كاربرد صنعتی را دارا می باشند .
فلزا در مقایسه با این نوع ازاختراعات مواردی همچون اكتشافات ، روشهای تشخیص و درمان ویا اختراعاتی كه در تضاد با اصول كلی اخلاقی باشند ، قابل پتنت شدن نخواهند بود. هدف از ثبت پتنت ، پیشرفت نوآوری بوسیله افشا سازی جزئیات اختراع در سطح عمومی است وبدین وسیله شخص مخترع و یا مالك اختراع دارای حقوق انحصاری می گردد كه بر طبق آن دیگران حق ساخت ، استفاده ، فروش ، وارادت و صادرات مقوله مورد اختراع را نخواهند داشت . حقوق مذكور در فاصله زمانی ۱۷ الی ۲۰ سال پس از ثبت پتنت دارای اعتبارمی باشند . پتنت ها در طی یك فرآیند پرهزینه و زمان به بدست می آیند . دراین رابطه دو سیستم رایج می باشد ، در اروپا ، ژاپن و اقیانوسیه سیستم First to file به كار می رود بدین ترتیب حق تقدم با شخصی است كه زودتر اقدام به پركردن تقاضانامه پتنت نموده است . در امریكا سیستم First to Invent كاربرد دارد یعنی امتیاز اختراع متعلق به شخصی است كه برای نخستین بار این اختراع را انجام داده است حتی اگر شخص دیگری زودتر جهت ثبت اقدام كرده باشد دراین صورت باید در طی یكسا ل از اولین اقدام برای فروش محصول ، تقاضانامه های پتنت پر شوند در غیر اینصورت پتنت بی اعتبار خواهد شد.
ثبت اختراع ( پته ) امتیازی است كه دولت ویا موسسه خاص دریك كشور به مبتكران برای ایجاد یك ابداع نو وجدید كه از نظر اقتصادی حائز اهمیت باشد اهدا می كند . مبتكر ، این برتری را نسبت به دیگران می یابد كه بدون اجازه وی ساخت ، استفاده ویا فروش آن تامدت زمان معلومی ممنوع ودر انحصار وی باشد. تحت شرایط معینی مدت زمان ثبت اختراع می تواند تمدید شود. درصورتی كه ابداع ایجاد شده ازنظر اقتصادی بسیار حائز اهمیت باشد ، می تواند تا مدتهای مدیدی به صورت انحصاری درآید . پس از اهداء امتیاز پته وثبت آن ، ابداع ایجاد شده می تواند خرید و فروش شده و برروی آن سرمایه گذاری شود . پته هر كشوری حقوق داخلی آن كشور محسوب می شود. به عنوان مثال پته در كشور انگلستان ، امتیازاتی را برای مبتكر در داخل آن كشور دارد و از طرفی مانع ورود موارد مشابه آن از خارج به داخل كشور می شود. در بعضی از كشورها پته جنبه بین المللی داشته و خلق اثر از حقوق بین المللی برخورد دار می باشد . از اینرو سایر كشورها را از دخل و تصرف در ابداع ایجاد شده منع می كند.
ثبت اختراع به طور كلی تولید و یا فرآیندهایی را در برمی گیرد كه شامل جنبه های تكنیكی یا عملكرد جدید باشند . به عنوان مثال آنچه در پته مطرح است این است كه ابداع ایجاد شده چگونه كار می كند؟ چه عملكردی دارد ؟ چطور ساخته شده و چه چیزی را بنیان گذاری می كند؟ اكثر پتنت ها نقش مهمی در پیشرفت تكنولوژی مربوط دارند. امتیاز پتنت ها اغلب تا بیست سال انحصاری بوده و در اختیار فرد یا افراد ابداع كننده و یا كمپانی در ارتباط با آن می باشد . تعریف پتنت دو موضوع را به روشنی بیان می كند: یكی فایده پتنت برای صاحب اختراع و دیگری فایده آن برای دیگران . ازیك سو باثبت اختراع ، راه استفاده غیر مجاز برای دیگران بسته می شود و صاحب اختراع می تواند با عقد قرار داد، اجازه استفاده ( لیسانس ) اختراع خود را به دیگران واگذار كند وعلاوه بر شهرت علمی ، از منافع مادی اختراع شود نیز بهره ببرد. از سوی دیگر ، این حق تنها درازای افشای تمام جزئیات اختراع برای عموم ، به صاحب آن داده می شود. این ترتیب اسرار علمی و فنی حاصل از پژوهش ، فقط دركتابخانه شخصی و بایگانی مغز افراد نمی ماند و نیازنیست تمام گامهایی كه برای رسیدن به هدفی برداشته شده توسط نسلهای بعد نیز تكرار شود.● كلیات ثبت اختراع
اختراع (Invention) محصول یا فرآیندی است كه راه جدید انجام كاری را ارائه می دهد یا راه حل فنی جدیدی را برای مشكل خاصی پیشنهاد می كند. حق ثبت اختراع یا پتنت(Patent) حق انحصاری است كه درقبال اختراع ثبت شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می شود. پتنت حمایت قانونی از اختراع را برای دارنده آن تأمین می كند. این حمایت برای مدت محدودی ( حداكثر بیست سال ) در ازای افشای جزئیات اختراع برای عموم ، اعطا می شود.
حمایت پتنت به این معنا است كه مورد اختراع را نمی توان بدون اجازه دارند پتنت به صورت تجاری تولید كرد، استفاده یا توزیع نمود وبه فروش رسانده به این نكته مهم باید توجه داشته كه پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست بلكه تنها دیگران را از تولید آن باز می دارد . حقوق پتنت معمولا پس از ارائه داد خواست ازسوی دارده آن به دادگاه ، احقاق می شود. دادگاه در بیشتر نظام ها ، شخص یا اشخاص نقض كننده حقوق پتنت رااز این كار باز داشته و وی را مكلف به جبران خسارتهای وارده به صاحب حق اختراع می نماید . همچنین چنانچه شخص ثالثی در دادگاه حق اعطا شده پتنت را به چالش كشیده ودر این امر موفق شود ، حق پتنت اعطا شده غیر معتبر شناخته خواهد شد . به عنوان مثال بتوند ثابت نماید كه اختراع فاقد شرایط قانونی و لازم بوده است.
دارنده پتنت حق دارد تصمیم بگیرد چه كسی می تواند در طول مدت حمایت، از اختراع وی بهره برداری نماید . وی می تواند با عقد قرار داد اجازه یا لیسانس استفاده از اختراع را به افراد دیگر واگذاری كند.
دارنده پتنت همچنین می تواند حق اختراع خود را بطور كامل به دیگری بفروشد كه خریدار ، دارنده جدید آن اختراع شناخته خواهد شد. با انقضای دوره زمانی پتنت ( حداكثر ۲۰ سال از زمان ثبت تقاضا نامه ) حمایت از اختراع پایان گرفته و استفاده از آن در اختیار عموم خواهد بود.یعنی دارنده پتنت دیگر حقوق اختراع خود را دارا نبوده و هرشخصی می تواند از آن بهره برداری تجاری كند.
● شرایط عمومی ثبت اختراع
بطور كلی اختراعی قابل ثبت است كه حداقل شرایط ذیل در آن محقق باشد:
▪ نو باشد (Novelty) : اختراع باید دارای مشخصه جدیدی باشد كه سابقه آن مشخصه در دانش وزمینه فنی مربوط به آن اختراع پیش بینی نشده باشد . به این دانش موجود در اصطلاح Prior Art اطلاق می گردد.
▪ دارای گام ابتكاری باشد (Inventive Step) : اختراع باید علاوه بر نو بودن ، ارتقاء قابل توجهی را در حیطه خود موجب شود بطوری كه استنتاج آن توسط فردی با دانش متوسط درآن زمینه امری بدیهی محسوب نشود . به عبارت دیگر راه حل فنی را كه اختراع برای حل مشكل پیشنهاد می كند ، باید نسبت به سایر راه حلهای احتمالی موجود ،مزیت قابل توجهی داشته باشد. در واقع اختراع باید بتواند در حیطه خود مشكلی را از مشكلات موجود كه هنوز راه حل ندارند، حل نماید تا دارای گام ابتكاری باشد .
▪ فایده عملی داشته باشد ( Practical Use) ) : اختراع نباید صرفا تئوریك و نظری باشد بلكه باید قابلیت استفاده عملی و تولید در صنعت را داشته باشد .
▪ مشمول موارد غیر قابل ثبت نباشد (Unpatentable Subject Matter) : علاوه بر سه شرط فوق در بیشتر كشورها قوانینی وجود دارد كه به موجب آن نمی توان بعضی اختراعات را در آن سرزمین به ثبت رساند . مثل آنچه كه برخلاف نظم عمومی و اخلاقیات باشد ، یا كشفها و تئوریهای عملی ، روشهای ریاضی ، گونه های گیاهی وحیوانی ، روشهای تجارت ، روشهای معالجه یا تشخیص بیماری در انسان و دام و نرم افزارهای كامپیوتری فاقد اثرات فنی .
● اختراعات كوچك (Vtility Models ) :
بطور كلی ، اختراع كوچك اختراعی است كه تمام الزامات قابلیت ثبت اختراع را ندارد ولی دارای استفاده صنعتی است .
هدف از شمول اختراعات كوچك در نظام مالكیت فكری بعضی از كشورها ، پرورش و مراقبت از نوآوریهای درون زاد بخصوص در كسب و كارهای كوچك و متوسط و دربین اشخاص حقیقی است . به عنوان مثال در كشور آلمان می توان محصولات جدید را با هزینه كمتر ، راحت تر و درمدت زمان كوتاهتری به صورت اختراع كوچك به ثبت رساند. به خصوص در مورد شرط دارا بودن گام ابتكاری اختراعات كوچك ، سخت گیری زیادی صورت نمی گیرد. در حال حاضر كشورهایی كه اختراعات كوچك را ثبت می كند عبارتند از : استرالیا ، آرژانتین و ...
● حق تقدم در ثبت اختراع
حق تقدم ، حق اولویتی است كه به موجب معاهده پاریس ، كه اكثر كشورها از جمله ایران عضو آن می باشند، به اتباع كشورهای عضو این معاهده اعطا گردیده است . به موجب این حق،چنانچه فردی اظهار نامه ثبت اختراع خویش را دریكی از كشورهای عضومعاهد پاریس و از جمله كشور متبوع خود ارائه نموده باشد ، ظرف مدت ۱۲ ماه از تاریخ ثبت تقاضا نامه ، می تواند در دیگر كشورهای عضو نیز تقاضای ثبت اختراع خویش را بنماید . و در این مدت نسبت به دیگر افراد دارای حق اولویت می باشد . به این معنا كه دیگر افراد نمی توانند ظرف مدت مذكور اختراع وی را به نام خود در سایر كشورها به ثبت برسانند، البته در صورتی كه وی تقاضای ثبت اختراع را ظرف مهلت ۱۲ ماهه در كشورهای مورد نظرش بنماید باید ظرف مدت یكساله از تاریخ تقاضا نامه ثبت اختراع در داخل نسبت به ثبت بین المللی آن اقدام نماید .
● استراتژی ثبت اختراع
برای ثبت اختراع باید استراتژی داشت. قبل از تقاضا ی تشكیل پرونده ثبت اختراع ، مخترع یا شركت باید پاسخهای قانع كننده ای به سؤالات زیر داشته باشد :
چرا باید اختراع خود را ثبت كنیم؟
چه چیزی راباید ثبت كنیم ؟
چه وقت اختراع خود راثبت كنیم؟
كجا اختراع خود را ثبت كنیم؟
● مراحل ثبت و نگهداری اختراع در كشورهای اروپایی
مراحل ثبت وحفظ حقوق اختراع ثبت شده در كشورهای عضو اتحادیه اروپا بسیار پیچیده است . بطور كلی با طی كردن مراحل ذیل می توان اختراع مورد نظر را در این كشورها ثبت و حفظ نمود :
الف ) آماده سازی :
قبل از اقدام رسمی برای تشكیل پرونده ثبت اختراع لازم است حداقل سه مرحله زیر را به انجام می رساند :
▪ نوشتن گزارش اختراع به زبان انگلیسی، آلمانی یا فرانسه بطوری كه شامل زمینه و حوزه فناوری اختراع ، سابقه قبلی، جزئیات كامل فنی ، مزایای اختراع ادعایی و نحوه حل مشكلات موجود باشد . همچنین باید طریقه انجام عملی موضوع اختراع با ذكر مثال توصیف شود .
▪ نوشتن پیش نویس پتنت بر اساس گزارش اختراع كه معمولا توسط وكیل انجام می شود .
▪ پر كردن فرم های رسمی اداره ثبت اختراعات اروپا .
ب) تشكیل و پیگیری پرونده:
این بخش با تسلیم فرم های پر شده و تقاضای تشكیل پرونده در یكی از شعب اداره ثبت اختراع اروپا (شعبه مركزی د رمونیخ آلمان ) آغاز شده و خود شامل مراحل زیر است:
▪ بررسی شكلی پرونده در شعبه به لحاظ كامل بودن مدارك لازم .
▪ جستجوی موضوع و ادعاهای اختراع توسط واحد جستجوی اداره ثبت اختراع اروپا .
▪ انتشار پرونده شامل جزئیات فنی قانونی پرونده و نتایج جستجو در روزنامه رسمی به صورت چاپی و دیجیتال ( لوح فشرده و اینترنت) .
▪ بررسی ماهوی محتویات پرونده در صورت تسلیم در خواست و پرداخت هزینه های لازم .
ج) اعطای گواهی ثبت اختراع :
پس از بررسی ماهوی پرونده در صورت متقاعد شدن كمیته مربوطه ، گواهی اعطای پتنت به نام متقاضی صادر خواهدشد.
د) تمدید سالانه:
در صورت پرداخت هزینه های لازم ، پروانه ثبت اختراع در هر یك از كشورهای عضو اتحادیه كه مورد درخواست قرار گرفته اند، بطور سالیانه تمدید خواهدشد
ر) اعمال حق :
در صورتی كه دارنده امتیاز معتبر اختراع در هر یك از كشورهای مربوطه ، متوجه نقض حقوق پتنت توسط اشخاص ثالث شود می تواند برای احقاق حقوق خود از طرق مختلف اقدام نماید.
● ثبت اختراع در سایر كشورها
گام نخست در بدست آوردن پتنت در هر كشور ، مستلزم ارائه تقاضانامه (application) ثبت پتنت و تشكیل پرونده (filing ) در اداره ثبت اختراعات آن كشور است . تقاضانامه پتنت عموما دارای قسمتهایی نظیر عنوان اختراع، سابقه و شرح فنی آن است . توصیف فنی اختراع می بایست با بیانی روشن و به زبان رسمی كشور هدف وبه حد كافی دارای جزئیات باشد طوری كه بتواند شخصی را بافهم متوسط از آن فن به استفاده یا بازسازی آن اختراع قادر سازد معمولا برای توصیف بهتر اختراع ، نقشه، طرح و دیاگرام های مربوطه نیز ارائه می شوند . تقاضانامه همچنین حاوی چند ادعا (claim) است كه در واقع حدود و ثغور قانونی حمایت درخواستی را تعیین می كند. اداره ثبت اختراع كشور مورد تقاضا پس از بررسی كارشناسی پرونده و احتمالا پس از انتشار مفاد تقاضانامه در سطح عموم(publication) در صورت احراز شرایط،نهایتا حق پتنت را اعطا می نماید كه در سرتاسر همان كشور معتبر و قابل دفاع است.
باید توجه داشت كه انتشار پتنت در سطح عموم به معنای اعطای حق پتنت نیست، مگر در آن به نحوی مشخص شده باشد . در واقع تقاضانامه در اداره ملی ثبت اختراعات كشور موردنظر و یا دفتر منطقه ای به نمایندگی از سوی كشورهای عضو (مانند اداره ثبت اختراعات اروپا) به ثبت رسیده و در نهایت پس از بررسی و احراز شرایط لازم از سوی دولت مربوط اعطا می گردد. در مورد دفاتر منطقه ای نكته مهم این است كه متقاضی باید رد درخواست خود دقیقا مشخص كند كه حمایت از اختراع را در كدام یك از كشورهای عضو آن دفتر خواستار است . هر یك از كشورهای انتخاب شده پس از بررسی پرونده مختار است آن اختراع را به ثبت رسانده و در سرزمین خود از آن حمایت كند و یا كلاٌ آن را رد كند . لذا صرف ثبت در دفاتر منطقه ای نمی تواند به معنای كسب حمایت از تمامی كشورهای عضو آن دفتر باشد .
● جایگاه ثبت اختراع در كشور
قانون ثبت علائم تجاری و اخترعات ایران در سال ۱۳۱۰ به تصویب رسیده است . این قانون علی رغم ضعف هایی كه دارد ، نشان دهنده قدمت و كهن سالی این مقوله در ایران است . اما در تمام سال های گذشته ، این قانون نتوانسته است هیچ دام از دو فایده فوق الذكر را برای كشورما به همراه داشته باشد ثبت اختراع در ایران تنها با دید شهرت علمی برای مخترع نگریسته شده است، لذا نه حمایت قانونی از حقوق مخترع و جلوگیری از استفاده غیر مجاز از اختراع او مورد توجه قرار گرفته است، نه اختراعات ثبت شده كمك چندانی به رشد و توسعه صنایع كرده اند. علاوه بر این آموزش مفهوم ثبت اختراع نیز ضعف بوده است . به گونه ای كه بسیاری از مدیران، كارشناسان و پژوهشگران ، حتی آشنایی مقدماتی با این مقوله ندارند و شاید برخی از فناوری های كه لیسانس آنها در قبال پرداخت هزینه های گزاف از دیگر كشورها خریداری می شود، عملا دوره حمایت قانونی را سپری كرده و استفاده تجاری از آنها با همان اطلاعات افشا شده حین ثبت و البته بدون نیاز به پرداخت هر گونه هزینه ای امكان پذیر است . لذا در كل چنین به نظر می رسد كه مقوله كهنسال ثبت اختراع در ایران هنوز در مراحل جنینی است و شاید نیاز به انكوبا توری برای تولد آن باشد.
● شرایط ویژه ثبت اختراع
برای اینكه یك اثر به عنوان پتنت مطرح شده و به ثبت برسد باید شرایط ویژه ای داشته اشد كه در زیر به از آنها به اختصار اشاره می شود :
▪ باید اثر در سطح جهانی ، نو و جدید باشد .
▪ باید شامل مرحله نوآوری باشد بدین معنی كه در مقایسه با خلق آثار قبلی، در این زمینه بخصوص مشاهده ای صورت نگرفته باشد و نیز تجربه ای از موضوع در اختیار نباشد.
▪ باید ظرفیت كاربرد صنعتی و قابلیت ساخته شدن و استفاده در صنعت را داشته باشد ، بدین معنی كه اثر باید شكل عملی از یك دستگاه یا زیر مجموعه ای از یك فرایند صنعتی را ارائه دهد . در صورتیكه كاربرد صنعتی نداشته باشد پتنت محسوب نمی شود.
▪ مستثنی نباشد یعنی در شاخه علمی مربوط به خود به صورت عام به كار گرفته شود و تنها برای شرایط خاص مورد استفاده قرار نگیرد موارد استثناء از امتیازات پتنت برخوردار نمی شود.
شرایطی كه جز ثبت پتنت محسوب نشده و در حیطه قابلیت های آن قرار نمی گیرد به شرح ذیل می باشد.
▪ كشف یك پدیده و موضوع علمی ، پته محسوب نمی شود.
▪ بیان یك تئوری علمی یا رابطه ریاضی پتنت به حساب نمی آید .
▪ خلق یك اثر هنر نظیر كار ادبی، تئاتر و سینما ثبت اختراع نیست .
▪ ابداع روشی برای سهولت انجام كارهای مختلف ورزشی، تجاری و اقتصادی پته به حساب نمی آید.
▪ عرضه اطلاعات و یا ساخت یك برنامه كامپیوتری جزء پتنت نیست . استفقاده از امتیازات پتنت برای كشف یك حیوان و یا گونه گیاهی و یا ابداع روشی نو برای مداوای انسان یا حیوان توسط روشهای مختلف در مبانی، جراحی و یا تشخیص امكان پذیر نیست .
موارد ذكر شده می تواند در صورت نو وجدید بودن به صورت مقاله ی علمی پژوهشی و یا عمی ترویجی در مجلات معتبر بین المللی به چاپ برسند.

رضا تاج آبادی
كارشناس رسمی دادگستری و كارشناس ارشد كتابداری و اطلاع رسانی مجتمع آموزشی جهاد كشاورزی استان مركزی
غلامرضا فلاحی
كارشناسی ارشد مجتمع آموزشی جهاد كشاورزی استان مركزی

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران