۲۳ اسفند۱۲۸۷ ـ اسفند۱۲۸۷ ، ماه نبردهای خیابانی مجاهدان مشروطه و نیروهای استبداد

زد و خورد عوامل مشروطه خواه که نام مجاهد بر خود نهاده بودند با نیروهای دولتی که آنان را عمله استبداد می خواندند در اسفندماه ۱۲۸۷ خورشیدی به اوج خود نزدیک می شد. این زد و خورد ها تقریبا در همه نقاط کشور مشاهده می شد. در گیری ها از آغاز این سال به صورت مشاجره لفظی شروع شده و از خرداد ماه که محمدعلی شاه تنی چند از نمایندگان مجلس را توقیف کرد رو به شدت گذارد و داوطلبانی که برای محافظت از مجلس جمع شده بودند نام مجاهدان مشروطه بر خود نهادند که این عنوان درسراسر کشور مصطلح شد.
از اواخر همین ماه بود که گروههای متعدد در تبریز، اصفهان ، کرمان و شیراز به مخالفت با سلطنت محمد علیشاه که مورد حمایت روسیه بود برخاستند که به همه آنان مجاهد اطلاق می شد.
از آغاز تیر ماه محمد علی شاه مخالفت خود را با مجلس علنی ساخت و از دوم تیر ماه قزاقها و قوای دولتی به فرماندهی افسران روس به محاصره مجلس و حمله به منازل مخالفان شاه دست زدند و چون مجاهدان مسلح از مجلس دفاع کردند در همین روز به فرمان سرهنگ لیاخوف افسر روس ساختمان مجلس به توپ بسته شد و جمع تلفات دوم تیرماه از سیصد کشته تجاوز کرد و عده ای از نمایندگان مجلس ، ناشران روزنامه ها و مخالفان شاه به سفارت انگلستان پناه بردند و فرهنگ تحصن در سفارتخانه ها را بیش از پیش گسترش دادند که رواج یافت و نقطه ضعفی در تاریخ ما ایرانیان شد.
با اخطار سرهنگ لیاخوف که سفارت انگلستان را هم به توپ خواهد بست ، پای این دو دولت بیش از پیش به این ماجرای ظاهرا داخلی کشیده شد و نماینده دولت انگلستان در تهران شدیدا اعتراض کرد .
شاه در تهران حکومت نظامی اعلام داشت و سرهنگ لیاخوف را که مورد تنفر انگلیسی ها بود فرماندار نظامی کرد و روز بعد به دستور محمدعلی شاه که به باغ شاه نقل مکان کرده بود در همین محل چهار ناشر روزنامه از جمله ملک المتکلمین و میرزا جهانگیر خان را اعدام کردند و مجلس برای سه ماه تعطیل شد.
محمدعلی شاه که مورد اعتراض سفیران انگلستان و فرانسه !!! قرار گرفته بود از این پس تا مدتی سیاست به نعل و به میخ زدن را درپیش گرفت . از یک طرف والیان و فرمانداران موافق مشروطه را یکی پس از دیگری بر کنار و هواداران خود را به جای آنان می گمارد و از سوی دیگر پنهان شدگان و متحصن شدگان را مورد عفو قرار می داد و دستور محافظت از اموالشان را صادر می کرد.
این سیاست کار ساز نشد و شهرها همچنان صحنه زد و خورد مسلحانه مخالفان او( به نام مجاهد مشروطیت ) و موافقان او ( موسوم به عمله استبداد ) بود . کار زدو خورد که مردم عادی از آن آسیب بیشتری می دیدند رو به گسترش بود و امور از کنترل خارج می گشت که محمدعلی شاه پس از به دست آوردن تایید پاره ای از روحانیون از جمله شیخ فضل الله نوری اواخر آبان ماه ۱۲۸۸ مشروطیت را ابطال کرد.
این اقدام محمد علی شاه بر دامنه زد و خورد ها افزود که در اسفند به اوج خود نزدیک شد و مجاهدین گیلان کنترل شهر رشت را به دست گرفتند و محمد ولی خان تنکابنی (بعدا سپهسالار) را به رهبری خود برگزیدند .
در حالی که در آذربایجان میان مجاهدین و قوای روسیه و در شهرهای شرقی فارس و سایر نقاط بین مجاهدان و قوای دولتی جنگ بود سردار اسعد با سواران بختیاری از اصفهان و مجاهدان گیلان از رشت به سوی تهران به حرکت در آمدند و در تیرماه ۱۲۸۸ وارد تهران شدند و محمدعلی شاه را که به محل تابستانی سفارت روسیه در قلهک پناه برده بود بر کنار کردند . در تمام این مدت و بعد از آن اتگشت دو رقیب اروپایی ــ انگلستان و روسیه ــ در کار بود. مجاهدان معمولی که با شکست محمد علی شاه اعتباری کسب کرده بودند بعدا در بعضی نقاط درد ساز شدند که دولت مجبور شد در کشور اعلام خلع سلاح کند و ....

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز