نبرد پارادایم‌ها در راه بی پایان

دگرگونی‌های شتابان از ویژگی‌های پایدار و همیشگی ایران است و به سختی می‌توان سال و ماهی را از جهت درجه و سرعت تحول از سال و ماه‌های دیگر متمایز کرد. حتی روزگاران سکون و ثبات هم آبستن غلغله‌هایی هستند که نوعا قابل پیش‌بینی اند و متصل به دوران آرامش. در سالیان اخیر مدام از مدت دوره‌های سکون و سکوت و انتظار کاسته شده و بر دوره‌های پرحادثه افزوده شده است. مراد از حادثه در این نوشته، معنای متداول آن یعنی جدال فیزیکی نیست، بلکه اشاره به خبرهای غافلگیرکننده در بطن روندهای عادی و جاری دارد. مرداد امسال سراسر آکنده از تحولات غافلگیرکننده بود. ایران، کماکان موضوع مذاکره و طرف مذاکره قدرت‌های غربی بود. نشانه‌های تشنج زدایی در روابط سوریه و اسرائیل و زمزمه عادی سازی روابط دمشق و تل آویو بر سیاست منطقه‌ای ایران سایه انداخت و سفر بشار اسد به تهران را رنگی سوای سفرهای پیشین او داد. بحث گشایش دفتر دیپلماتیک آمریکایی‌ها در تهران همچنان از موضوعات داغ باقی ماند. سفر محمود احمدی‌نژاد به ترکیه موضوع بحث‌هایی تازه درباره سطح کنونی روابط تهران- آنکارا شد و منتقدان چپگرای دولت این سفر را موجب کاهش اقتدار دولت ایران ارزیابی کردند. ناکامی در حصول توافقی درباره سرمایه‌گذاری ترکیه در صنایع گاز ایران تا حدودی پیش‌بینی منتقدان را به واقعیت نزدیک کرد. علی اکبر ولایتی که به خاطر نوشتن مقاله‌ای حساس در روزنامه‌های غربی با شماتت ضمنی جناح دولت روبه‌رو شده بود، کماکان موضوع مطبوعات غرب بود و مجله انگلیسی اکونومیست با الهام از مقاله ولایتی و گرته برداری از جمله آغازین مقاله(چه کسی بر ایران حکومت می‌کند)مقاله‌ای بلند نوشت...
در کنار این مباحث که عمدتا ادامه مباحث ماه پیش بود مشکلات اقتصادی و تکاپوی دولت برای خروج از نابسامانی‌ها با سخنان هشدارگونه آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی در هم تنیدند و پرونده تازه‌ای در مناقشه قدیمی بین حامیان اقتصاد آزاد به سبک‌ هاشمی رفسنجانی و هواداران اقتصاد توده پسند به شیوه احمدی‌نژاد گشوده شد. طرفه اینکه در این مناقشه طهماسب مظاهری، رییس بانک مرکزی و عضو کابینه احمدی‌نژاد به سیاق یک سال گذشته در چارچوب «پارادایم‌هاشمی» سخن می‌گوید و سخت می‌کوشد دولت را به وادی اقتصاد آزاد بکشاند و از غلتیدن به شیوه‌های دستوری و ترجیحی دور کند. این تلاش، مظاهری را در برابر «پارادایم احمدی‌نژاد» قرار داده است. دفاع مظاهری از پارادایم‌ هاشمی که در ماه‌های اخیر در قالب مقاومت در برابر کاهش دستوری نرخ بهره نمود یافته، در هفته دوم مرداد ماه با واکنش تند رییس‌جمهور روبه‌رو شد. احمدی‌نژاد در نامه‌ای که از صدا و سیما خوانده و در روزنامه‌ها چاپ شد، بانک مرکزی را مکلف کرد که ظرف یک ماه بانک‌های دولتی را به پرداخت وام با بهره پایین وادار کند. در ماه‌های اخیر و در پی کاهش نرخ بهره و کاهش سپرده گذاری مردم در بانک‌ها و ایضا امتناع وام گیرندگان از پرداخت اقساط خود، بانک‌ها پرداخت وام را متوقف کرده‌اند. دوشادوش بحث بانک‌ها و بحث قدیمی‌تر طرح جراحی اقتصادی رییس‌جمهور، بحث کاهش نرخ برابری دلار بر سر زبان‌ها افتاد و همانگونه که انتظار می‌رفت، این بحث نیز سرآغاز مناقشه‌ای تازه شد. اما ظهور و افول بحث این طرح چنان کوتاه بود که مجالی برای تقابل پارادایم‌ها پیش نیامد و به همین علت منتقدان مجال چندانی برای نشان دادن آثار سوء این طرح پیدا نکردند. اما جدال فرضی حامیان این دو پارادایم بر سر نرخ ارز را می‌توان این‌گونه بازسازی کرد: یک سر این بحث حامیان پارادایم ‌هاشمی هستند که با تقویت مصنوعی ریال در برابر دلار مخالفند و سر دیگر مناقشه هواداران پارادایم احمدی‌نژاد هستند که امیدوارند با «تقویت ریال»، هم راهی برای خروج اقتصاد از تنگناهای کنونی بیابند و هم اینکه مهر قهرمانی «تقویت پول ملی» را بر پیشانی خود بزنند. شگفت آور اینکه بر اساس شنیده‌هایی که هنوز تکذیب نشده پیشنهاد دهنده طرح افزایش نرخ برابری ریال در برابر دلار علینقی خاموشی بوده که سال‌هاست به شناخت الزامات اقتصادی و اکراه از روش‌های دستوری در اقتصاد شهرت دارد‌. به هر حال ماجرای جراحی اقتصادی ادامه دارد و ماجرای نرخ ارز برای دومین بار طی دو سال اخیر به حاشیه رفت، اما نبرد پارادایم‌ها همچنان ادامه دارد.
پا به پای این مباحث نظری کشاکش در حوزه‌های کاربردی هم به عنوان دنباله نبردهای تئوریک ادامه دارد. ‌هاشمی رفسنجانی در یک هفته اخیر در چند حوزه، دولت را به چالش کشید. رییس مجلس خبرگان که از طریق مجمع تشخیص مصلحت «سیاست‌گذار» برنامه‌های کلان کشور است، در چند سخنرانی پیاپی در مشهد دولت را به اهمال در حوزه‌های مختلف متهم کرد و خواستار اجرای برنامه‌های مصوب نظام توسط قوه مجریه شد. در مورد اول، هاشمی رفسنجانی در سخنانی که بازتاب فراوان یافت به دولت هشدار داد که فصل مدارای مجمع تشخیص در برابر دولت رو به پایان است. خبرگزاری مهر در این زمینه گزارش داد: «رییس مجمع تشخیص نظام با انتقاد از سیاست‌های دولت در بخش اقتصادی کشور گفت: ما در این سه ساله با قوه مجریه مدارا کردیم. آیت‌ا...هاشمی رفسنجانی در جمع فعالان اقتصادی خراسان رضوی در اتاق بازرگانی این استان ضمن تشریح برنامه‌های مجمع در حمایت از توسعه اقتصاد کشور به ویژه در بخش خصوصی تصریح کرد : امروز دولت به کارفرمای بزرگی تبدیل شده است که در بسیاری از حوزه‌های اقتصادی که اجازه ورود نداشته، وارد شده و با دولتی شدن اقتصاد کشور با مشکلات زیادی مواجه شد. وی عنوان کرد: طبق زمانبندی در اجرای طرح خصوصی سازی و بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی دولت باید طی پنج سال فعالیت‌هایی را که خارج از موارد در صدر این قانون بوده به بخش خصوصی واگذار می‌کرد، اما می‌بینیم که هنوز بسیاری از آنها در دست دولت است.
هاشمی رفسنجانی با اشاره به دوره مدیریت اجرایی خویش و تدوین و اجرای برنامه ۲۵ ساله طرح تمدن بزرگ اسلامی گفت: این یک برنامه گام به گام بود نه سند چشم‌انداز که افق را مد نظر داشته باشد، طرح خوبی بود که اجرای آن تا دولت آقای خاتمی هم ادامه یافت. : اما با تغییر دولت و شروع به کار آن معلوم بود که آنها در این مسیر حرکت نمی‌کنند و ما هم در این سه ساله با دولت مدارا کردیم.
هاشمی رفسنجانی با بیان اینکه مجمع تشخیص مصلحت خود را مقید می‌داند که وارد حوزه کاری دولت و مجلس نشود، خاطر نشان کرد: البته ما برنامه هم نمی‌نویسیم که آنها مقید به اجرا باشند بلکه تنها تدوین سیاست‌های کلی بر عهده ماست. وی با بیان اینکه کار مجمع تشخیص مصلحت نظام نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی در حوزه اقتصادی کشور است، اظهار داشت : ما آیین نامه بسیار ضعیفی برای نظارت داریم به طوری که حتی در حد مصوبات مجلس هم نمی‌توانیم اعمال نظر کنیم. ما در حوزه اجرایی کشور دخالتی نداریم و بر گزارش عملکرد دستگاه‌های مجری نظارت می‌کنیم در حالی که آنها هر گونه که می‌خواهند گزارش می‌دهند و می‌گویند که از برنامه‌های توسعه جلو هستیم‌.
هاشمی رفسنجانی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به برنامه هدفمند کردن یارانه‌ها، اجرای این امر را ضروری خواند و هشدار داد: البته باید این مهم بر اساس زمانبندی، به تدریج و گام به گام پیش برود زیرا تسریع در اجرای آن دردسرساز خواهد شد. رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام یادآور شد: البته موضوع یارانه‌ها به مرحله جراحی رسیده و باید مراقب بود که در حذف بی‌برنامه و ناگهانی آن موجب خونریزی شدید و از بین رفتن این طرح مهم نشویم. وی با تاکید بر قدرتمند کردن بخش‌خصوصی در کشور خواستار گسترش حمایت‌های دولت از این بخش شد و افزود: البته در تدوین برنامه پنجم توسعه حمایت‌های جدی از بخش خصوصی در حوزه اقتصادی کشور مورد توجه جدی قرار گرفته است.»
هنوز نقدهای موافقان و مخالفان درباره‌ سخنان ادامه داشت که ‌هاشمی رفسنجانی بدون اشاره مستقیم به انتخابات ریاست جمهوری، علمای حوزه‌ها را به برخورد فعالانه با مساله رد صلاحیت‌ها فراخواند. با توجه به شایعاتی که اخیرا درباره احتمال رد صلاحیت سید محمد خاتمی در انتخابات آینده بر سر زبان‌ها افتاده است، سخنان‌هاشمی رفسنجانی را می‌توان اشاره‌ای معنادار به این موضوع تلقی کرد. تازه‌ترین موضعگیری‌هاشمی رفسنجانی باز هم درباره مسائل اقتصادی بود. رییس مجلس خبرگان، دو روز پیش از دولت به خاطر مسائلی مانند قطعی گاز و برق انتقاد کرد.
به گزارش ایسنا، آیت‌ا...‌هاشمی رفسنجانی، در دیدار با اعضای جامعه اسلامی دانشگاهیان کشور پس از مقدمه‌ای درباب ضرورت پیشرفت علمی در کشور گفت: «اینگونه که کشور در حال اداره شدن است، نمی‌توانیم راضی باشیم که مسلمانان خوبی هستیم یا الگوی جهانی شویم، تعارف که نداریم، کشوری با این سرمایه عظیم نباید در زمستان دچار قطع گاز و در تابستان دچار قطع برق شود و مردم ساعت‌ها وقت خود را در پمپ بنزین‌ها بگذرانند، در حالی که ما صاحب این راه هستیم. بدیهی است که این مسائل و مشکلات به ضعف مدیریت بر می‌گردد.‌ در مساله سیاست خارجی نیز همین گونه است و در مسائل فرهنگی نیز همین است، شعار زیاد داده می‌شود، ولی در عمل ضد فرهنگ عمل می‌شود. «اکنون دیگر می‌طلبد که اهل دانش، افکار و راهکارهای خود را برای اداره کشور مطرح کنند».
هاشمی رفسنجانی در بخش دیگری از سخنانش به دانشجویان توصیه‌ای کرد که آشکارا تفاوت پارادایمی او را با جریان‌های رقیب وی در دولت نشان می‌دهد. در عصری که استخفاف احراب و کار تشکیلاتی به ترجیع‌بند سخنان سیاستمداران تبدیل شده است، هاشمی رفسنجانی دانشجویان را به تقویت گرایش‌های حزبی و تشکیلاتی تشویق کرد.
وی با بیان اینکه «جامعه اسلامی دانشگاهیان هیچ‌گاه نان به نرخ روز خور نبوده و بر روی امواج دیگران سوار نشده است تا به مدیریت اجرایی دست یابد و اگر از بین این مجموعه افرادی هم بوده‌اند که به پست و مقام و مسوولیت رسیده‌اند، به دلیل لیاقت و شایستگی خودشان بوده است» به این نکته سیاسی مهم اشاره کرد که در عین حال که جامعه اسلامی دانشگاهیان نقاط قوتی دارد، نقاط ضعفی نیز دارد که یکی از نقاط ضعف در این مجموعه عدم کار حزبی است.‌ با توجه به این‌که انتخابات بزرگترین عرصه سیاسی کشور است، شما اعضای جامعه اسلامی دانشگاه‌ها در این عرصه بسیار مهم، باید محافظه‌کاری را کنار بگذارید.‌ اگر کسی برای خودش کاری نکند، پسندیده است، ولی اینکه کسی برای جمعیت و گروه کار نکند قابل قبول نیست، حرکتی که از شما انتظار می‌رفت، هنوز انجام نشده است؛ در میان شما استادان، اصل کار فکری است اما شما نیز باید در کارها موثر باشید.‌
برای اصلاح جامعه باید وارد کارهای اجرایی و قانون‌گذاری کشور شد که جزو مقتضیات کار سیاسی است و نمی‌توان پذیرفت افرادی مثل شما برای وقت‌گذرانی عضو جامعه اسلامی شده باشند».
● ضرب‌الاجلی برای هفته آینده
محمود احمدی‌نژاد ۲۰روز پیش در نامه‌ای به طهماسب مظاهری، رییس کل بانک مرکزی خواستار اقدام بدون مماشات و اتلاف وقت وی برای رفع مشکلات جدی اخیر در تسهیلات دهی بانک‌های دولتی به اقشار مردم شد. رییس‌جمهوری در نامه خود به مظاهری که در هفته دوم مرداد منتشر شد، نوشت: چنانچه می‌دانید مدتی است به‌رغم پشتیبانی بانک مرکزی، ارائه تسهیلات به اقشار گوناگون در برخی از بانک‌های دولتی با مشکلات جدی مواجه شده است و بخش‌های مختلف اقتصادی در آستانه آسیب‌های سنگین و بعضا جبران‌ناپذیر قرار گرفته‌اند. احمدی‌نژاد در این نامه ادامه این وضعیت را که به بهانه عدم بازگشت منابع یا کنترل برداشت از بانک مرکزی و محدودیت چاپ و توزیع خارج از قاعده چک پول‌ها انجام می‌شود، موجب بروز تبعات منفی اقتصادی گسترده و به علاوه تضعیف بانک‌های دولتی دانست. رییس‌جمهوری در نامه خود به مظاهری با تاکید بر اینکه ضروری است با طراحی و پیگیری راهکارهای موثر هر چه سریع‌تر نسبت به اصلاح وضع اقدام نمایید، تصریح کرد: انتظار دارد در این باره بدون هیچگونه مماشات و اتلاف وقت عمل نموده و نتایج حاصل را ظرف یک ماه به اینجانب منعکس نمایید. این ضرب‌الاجل هفته آینده پایان می‌یابد.
● نبرد رییس و وزیر
دولت نهم در نگاه اول، انجمن همفکران رییس‌جمهور به نظر می‌رسد، اما واقعیت این است درون این دولت گسل‌های عقیدتی و برنامه‌ای مشهودتر است تا وحدت سازمانی. تغییر بی‌سابقه وزیران از نشانه‌های سیاسی این گسل است. گسل اقتصادی نیز در برکناری داوود دانش‌جعفری، وزیر پیشین اقتصاد و مجادله پیوسته طهماسب مظاهری، رییس بانک مرکزی با رییس‌جمهور و سید محمد جهرمی متبلور است. محور مناقشه جهرمی-مظاهری این است که اولی مدافع سرسخت پرداخت تسهیلات(وام)به بنگاه‌های کوچک است و دومی اختصاص وام‌های تکلیفی را مخل روح بانکداری می‌داند. رییس کل بانک مرکزی در هفته اول مرداد در اقدامی غافلگیرکننده که موجب افزایش قدرت نظارتی بانک مرکزی و کاهش نفوذ حامیان اعطای وام در قالب طرح بنگاه‌های زودبازده می‌شود، از منتفی شدن «قانونی» مصوبه مجمع عمومی بانک‌ها مبنی بر پرداخت کلیه وام‌ها در کارگروه اشتغال و مسکن استان‌ها خبر داد. این تصمیم از میزان تاثیر نهادهای غیر بانکی در اعطای وام می‌کاهد. طهماسب مظاهری تصریح کرد: مصوبه مجمع عمومی بانک‌ها با ابلاغ کامل بسته سیاستی- نظارتی شبکه بانکی توسط بانک مرکزی به طور قانونی منتفی شد. وی تصریح کرد: مجمع عمومی بانک‌ها سیاست‌های کلی بانکی را ابلاغ نمی‌کند و در همان زمان که این مصوبه به تصویب هیات مدیره رسید، من با ارسال نامه‌ای اعلام کردم که این کار صحیح نیست.
● هشدار دوم در سال آخر
رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در سه سال اخیر بارها از دولت به خاطر منطبق نبودن برنامه‌هایش با اسناد استراتژیک نظام (سند چشم‌انداز ۲۰ ساله و برنامه چهارم توسعه) انتقاد کرده است. اما در دو مورد این نکته را هشدار داده که نه تنها پیشرفتی رخ نداده بلکه عقبگرد هم شده است. بار اول تیر ماه ۱۳۸۶ بود که در اولین همایش کارآفرینی دیجیتالی با اشاره به فن‌آوری دیجیتال در سند چشم‌انداز، گفت: چند نکته خیلی مهم در سند چشم‌انداز وجود دارد که اولین آنها دانایی محوری است و این که امروزه بدون داشتن تکنولوژی‌های جدید نمی‌توان به اهداف چشم‌انداز رسید، ما هم اکنون دو سال از سال‌های برنامه چشم‌انداز را طی کرده‌ایم. در این دو سال نه تنها پیشرفتی نداشته‌ایم بلکه عقب هم رفته‌ایم.آیت‌ا...هاشمی رفسنجانی در هفته دوم مرداد امسال و در آخرین سال دولت هم این هشدار را با الفاظی کما بیش مانند دفعه قبل تکرار کرد. رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در دیدار با اعضای چند تشکل‌ دانشجویی در حسینیه جماران هشت شاخص مصوب مجمع درباره برنامه پنجم توسعه کشور را تشریح کرد. وی در خلال این سخنان با اشاره به شکل‌گیری زیرساخت‌های اقتصادی در سال‌های پس از جنگ گفت: در سند چشم‌انداز بیست ساله باید تبدیل به مقام اول در منطقه شویم که متاسفانه در دو، سه سال گذشته نه تنها جلو نرفتیم، بلکه در مقاطعی هم عقب گرد کردیم.

محمود صدری

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد