طبیعت هوشی گیاهان

یکی از تفاوت‌های آشکار میان جانوران و گیاهان در میزان جنبش و جابجایی آنهاست. ما پذیرفته‌ایم که هوش را از روی کارها بسنجیم زیرا کارهایی که انجام می‌دهیم نشان می دهند در مغز ما چه می‌گذرد، بنابراین چون گیاهان خاموش و بی‌جنبش به چشم می‌آیند و در یک جا ریشه‌ دوانده‌اند زیاد تیزهوش و زرنگ به نظر نمی‌رسند، اما گیاهان نیز جنبش دارند و به برانگیزاننده‌های پیرامون خود پاسخ می‌دهند. گیاهان پیوسته و با حساسیت چشمگیری دست کم پانزده متغییر محیطی گوناگون را بررسی می‌‌کنند. آنها پیام‌های ورودی را پردازش می‌کنند و با کمک دسته‌ای از مولکول‌ها و راه‌های پیام رسانی خود را برای پاسخ درست آماده می‌سازند. بنابراین،‌ توان محاسبه گری گیاهان بی‌مغز شاید به اندازه بسیاری از جانوران با مغز باشد که می‌شناسیم. ساقه‌ای در حال رشد می‌تواند با کمک پرتوهای مادون قرمز، رقیب خود را حس کند و پیامد کارهای آنها را پیش‌بینی کند.
برای مثال هنگامی که همسایه‌های رقیب به نخل نزدیک می‌شوند، همه گیاه به سادگی جابه‌جا می‌شود. «ریزوم» برخی گیاهان علفی به سوی بخش بدون رقیب و یا سرشار از مواد غذایی رشد می‌کنند و جای زندگی خود را بر می‌گزیند «سس» نوعی گیاه انگل است و در یک یا دو ساعت پس از نخستین برخوردش با گیاه میزبان توانایی بهره‌برداری از آن را می‌سنجد گیاهان می‌توانند ببینند و بچشند و لمس کنند و بشنوند و ببویند. ساقه در حال رشد می تواند نزدیکترین همسایه‌های رقیب خود را حس کند و پیامد کارهای آنها را پیش‌بینی کند و در صورت نیاز به شیوه‌ای از رخ دادن آن پیامدها پیش‌گیری کند. این فرآیند را مولکول‌هایی نام «فیتو کروم» میانجیگری می‌کنند. فیتوکروم‌ها گیرنده‌ها و حسگرهای نور در گیاهان‌اند. هر فیتوکروم از یک بخش دریافت کننده نور و یک بخش دگرگون کننده پیام تشکیل شده است. در نور خورشید نسبت نور قرمز به مادون قرمز نزدیک ۲/۱ است. این اندازه در گیاهان کاهش می‌یابد، زیرا رنگیزه‌های فتو سنتزی (مانند کلروفیل) نور قرمز را جذب می‌کنند. تغییر در نسبت نور قرمز به مادون قرمز شاخص قابل اطمینانی برای ارزیابی نزدیکی گیاهان رقیب است.
در جامعه‌های فشرده گیاهی، پرتوهای قرمز دوری که از برگ‌های گیاهان بازتاب می‌یابند یا پراکنده می‌شوند، پیام روشن و منحصر به فردی است که از نزدیکی رقیبان آگاهی می‌دهد. پس از درک نسبت پایینی از نور قرمز به قرمز دور، گیاهی که از سایه دوری می‌گزیند (گیاه آفتاب پسند) بر رشد طولی خود می‌افزاید و اگر ترفندهایش کارگر افتند، جنبه‌های دیگر پاسخ دوری از سایه باعث شتاب گرفتن «گل دهی» و تولید پیش از زمان دانه می‌شوند تا بخت ماندگاری افزایش یابد. دانشمندان در آزمایش گروهی از گیاهان را زیر فیلتری پرورش دادند که نسبت نور قرمز به قرمز دور را کاهش می‌داد. این گیاهان نسبت به گیاهانی که زیر نور کامل خورشید می‌روییدند، رشد طولی بیشتری پیدا کردند. گیاهان صحرایی نسبت به گیاهانی که به طور معمول در سایه درختان جنگل می‌رویند، رشد طولی بیشتری پیدا کردند. گیاهان، برای دوری از چتر سایه انداز همسایگان خود می‌توانند به کارهای چشم‌گیر‌تری دست بزنند ساقه نخل «اسلیت» یا «پایه‌دار» بر ریشه‌های عصا مانندی تکیه دارد و اغلب نیز به طور مستقیم با زمین تماس ندارد. هنگامی که همسایگان نخل پایه‌دار بر میزان نور دریافتی گیاه تاثیر می‌گذارند یا به منبع غذایی آن دست درازی می‌کنند، نخل فرار را بر قرار ترجیح می‌دهد و همه گیاه به جایی دیگر جابه‌جا می‌شود که بسیار آفتابی است، ریشه‌های تکیه‌گاهی جدید به سوی جاهای آفتابی رشد می‌کند و ریشه‌های طرف سایه‌انداز شده آرام آرام می‌میرند و همچنین گیاهان در جست‌وجو موادغذایی می‌توانند خاک پیرامون خود را ارزیابی کنند و به جاهایی سربکشند بهترین چیزها در آنجا یافت می‌شوند. دانشمندان به تازگی آزمون‌های هوش را برای گیاهان ترتیب داده‌اند که کندوکاو خردمندانه‌ گیاهان در پیرامونشان را نشانگر است.
«پیچک باغی» روی زمین می‌خزد و دو بعدی رشد می‌کند. هر جا که مناسب باشد از ساقه زیرزمینی آن ریشه‌هایی به سوی زمین و ساقه‌هایی به سوی بالا پدید می‌آید. ریشه‌های گیاهان می‌توانند رفتارهای هوشمندانه‌تری نیز از خود بروز دهند دو پژوهشگر انگلیسی، ژنی را در گیاه «رشادی» )Arabidopsis( کشف کرده‌اند. این ژن به ریشه‌ها این توانایی را می‌دهد که برای پیدا کردن قطعه‌های سرشار از نیترات و نمک‌‌های آمونیوم خاک را بچشد. گیاهان گوشت‌خوار از جمله گیاه «دیونه» با سرعت شگفت‌آوری به برخورد حشره‌ها با کرک‌های حساس روی برگ‌هایشان پاسخ می‌دهند. اما آنها تنها گیاهانی نیستند که می‌توانند برخورد را درک کنند. گیاهان معمولی برای پاسخ دادن به وزش باد، به لامسه نیاز دارند باد شدید برمیزان شاخ و برگ گیاهان اثر منفی دارد . از این‌رو گیاهان می‌کوشند با تقویت بافت‌های بخش‌هایی که به نوسان در می‌آیند در برابر باد پایداری کنند.

فریبا کیکانلو

منبع : روزنامه رسالت