شناخت ریشه‌ای مشکلات

یکی از حوزه های پژوهشی حوزه اقتصاد و بطور خاص اقتصاد پنهان است و مهمترین روشی که در این حوزه اتخاذ و بکار گرفته می شود روش علمی - کاربردی است.
در حوزه اقتصاد پنهان پژوهش به شیوه علمی - کاربردی تکیه دارد و از آنجا که قاچاق و بطور خاص قاچاق کالا و ارز پدیده ای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و امنیتی است، مطالعات در این حوزه را نمی توان صرفا در بستر مطالعات اقتصادی دید به عبارت دیگر پدیده قاچاق، یک پدیده چند وجهی و چند لایه ای است.
از جنبه اقتصادی، قاچاق کالا و ارز، یکی از عوامل اخلال در اقتصاد کشور تلقی می شود، زیرا از یک سو درآمدهای گمرکی دولت را کاهش می دهد و از سوی دیگر هزینه های فراوانی را جهت مبارزه و جلوگیری از آن تحمیل می کند.
ضمن آنکه نظام تولید را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و انضباط و امنیت اقتصادی را متزلزل می سازد. از سوی دیگر محدودیت ها و ممنوعیت ها که در بستر قانونی و حقوقی مطرح می شوند، خود عامل مهمی در قبض و بسط میزان و شکل قاچاق محسوب می گردند و دقت و تدبیر کافی در تنظیم قوانین و مقررات مبارزه با قاچاق ، بویژه در حوزه تعرفه و قوانین گمرکی بسیار مؤثر هستند.
در جنبه های اجتماعی، فرهنگی نیز موضوع بسیار حائز اهمیت است، تأثیر قاچاق بر الگوی فرهنگی مصرف و همچنین موضوع قبح قاچاق و تأثیراتی که بر بومی گرایی در تولید می گذارد حائز اهمیت است.
همه اینها درگرو برنامه ها و تصمیماتی است که می باید پژوهشگرانه و محققانه دنبال شود. در واقع زیرساخت هرگونه طرح مبارزه ای باید مبتنی بر مطالعات علمی و پژوهشی باشد تا هر تصمیمی مجوز و استناد کافی پیدا کند.
تصمیمات بدون استناد علمی، بسیار ناپایدار، آشفته و عموما بی فایده یا مضر خواهند بود.
● سیاستها و رویکردها
حوزه پژوهش ستاد در سه جنبه وارد فعالیت شده است.
اول بسترسازی پژوهشی از طریق ارتباطات گسترده با مراکز دانشگاهی و پژوهشی به منظور استفاده از ظرفیتهای علمی و تحقیقاتی موجود در کشور و بهره مندی از اساتید و محققان در موضوعات مرتبط با مبارز. دوم، گردآوری. تدوین، تنظیم و انتشار منابع و تحقیقات علمی در حوزه اقتصاد پنهان و قاچاق کالا و ارز در قالب نشر کتاب های فهرستگان منابع و گزیده منابع، فرهنگ اصلاحات، مجله اقتصاد پنهان و همچنین برگزاری سلسله نشستهای علمی و پژوهشی در دانشگاههای کشور و سوم اجرای پروژه های پژوهشی و مطالعات کارشناسی در موضوعات و مسائل پیرامونی و مبتلابه به منظور پاسخ به نیازهای روز و یا دوره ای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در ابعاد اقتصادی ، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی و امنیتی و انتظامی.
مهمترین رویکرد پژوهش، بستر سازی علمی در تحقق فرمان مقام معظم رهبری و در تعمیق وروشمند کردن مبارزه باقاچاق کالا و ارز است.
یکی از مهمترین برنامه های پژوهشی، دسترسی ، نظام مندسازی و بارآوری آمار و اطلاعات درست و مفید در حوزه قاچاق کالا و ارز است.
استفاده از آخرین و کارآمدترین روشهای آماری و تحلیلی ویکسوسازی و هدفمند کردن نظامهای آماری است که از سوی دستگاههای مرتبط در امر مبارزه از قبیل گمرک جمهوری اسلامی، ناجا و برخی دستگاههای دیگر در تولید و ارائه آمار و اطلاعات مربوطه دخیل هستند.
● درجه تأثیرگذاری
از آنجا که ستاد در امر مبارزه با قاچاق با حوزه های مختلف اقتصادی، حقوقی، فرهنگی و امنیتی و انتظامی روبروست، این حوزه ها دارای بسترها و زیرساختهای پیچیده ای هستند و تأثیر هرکدام به یکدیگر در مبارزه با پدیده قاچاق بر پیچیدگی موضوع می افزاید ، چاره ای نیست مگر آنکه در کلیه جنبه های مبارزه بانگاهی محققانه و ژرف برخورد شود.
بخصوص که چالشها و مناقشات زیادی هم در این حوزه ها از سوی صاحب نظران و یا متولیان امور به چشم می خورد . مسائلی از قبیل شیوه های سامان دادن به بازار کار و سرمایه، اشتغال، تولید و رقابتی کردن محصولات، داستان خصوصی سازی و اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و کوچک سازی دولت، موضوع کسب و کار، حقوق و حمایتهای مختلف از مرزنشینان و آسیب پذیرهای مختلف آنان، مسئله تحول در ساختارها و رویکردهای اقتصادی بوپژه در دستگاههایی همچون گمرک و مسائلی از قبیل ترانزیت و حمل و نقل، انرژی، تکنولوژیهای نوین ارتباطی، توزیع درآمد و الگوی مصرف، امنیت اقتصادی ، سامان دهی و روانسازی تجارت، نظامهای حقوقی و قضایی ، مصرف گرایی، تأثیر فرهنگهای مهاجم و ...
اینها مسائلی نیست که بتوان بدون مطالعه و یانگاه محققانه با آنها روبرو شد و با پدیده قاچاق که تمامی این مقولات برکم و کیف آن اثر می گذارد مبارزه کرد.
مضافا اینکه شرایط بین المللی و حساسیتهای منطقه ای از قبیل بحران مالی و اقتصادی اخیر بین المللی و یا تحریمها و غیره نیز خود عواملی هستند که بر پیچیدگی و عمق موضوع می افزایند.
در نتیجه نمی توان نقش پژوهش را در این میدان وسیع کمرنگ دانست.
در حال حاضر ستاد زمینه ها و حمایتهای خوبی برای شکل گیری و توسعه فعالیتهای پژوهش ایجاد کرده است و نقش پژوهش را یک نقش پیشگیرانه و مؤثر می داند.
در حال حاضر معاونت پژوهشی ستاد مطالعات متنوع و گسترده ای در حوزه کارشناسی و پژوهشی پیرامون مسائل مبتلا به ستاد داشته و نتایج آنها را نیز در اختیار مجریان و دست اندرکاران مربوطه قرارداده است. اکنون نگاههای پژوهشی در تمامی ارکان ستاد شکل گرفته و شالوده فعالیتهای کلیدی ستاد آینده ای آمیخته با مطالعه و تحقیق همراه با اجرا و اقدام است.
● بازنگری برعملکرد
اگر از این مطلب بگذریم که ماهیت وجود ستاد براساس فرمان مقام معظم رهبری شکل گرفته است، خود یک نوآوری در عرصه مبارزه است، یکی از برنامه های امسال ستاد، بازخوانی و بازنگری برعملکرد چند سال گذشته ستاد و سنجش میزان شکوفایی تصمیمات و فعالیتهای گذشته و همچنین میزان نوآورانه بودن مصوبات و برنامه های آن بوده است که با محوریت معاونت پژوهش صورت می گیرد.
یکی از نتایج با ارزش این اقدام، تأثیر ما حصل این بررسیها بر تکوین و تدوین برنامه های سال های آینده ستاد است.

دکتر مسعود فرهانیان مقدم
معاون پژوهش، آمار و اطلاعات ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز

منبع : روزنامه کیهان