۹ خرداد ـ ۳۰ می ـ نبرد سرنوشت ساز تیسفون، شکست رومیان و کشته شدن امپراتور روم

بیست و نهم ماه مه سال ۳۶۳ میلادی (هشتم اردیبهشت) در كنار دجله، در محلی كه اینك شهر بغداد است و نه چندان دور از شهر تیسفونCtesiphon (مدائن) پایتخت امپراتوری ایران شاهد نبرد سخت ۶۰ هزار لژیونر رومی با ۶۵ تا ۸۰ هزار سرباز ایرانی به فرماندهی سپهبد «مرناMerena» بود. فرماندهی رومیان را ژولیان (فلاویوس كلودیوس ژولیانوسFlavius Claudius Julianus) امپراتور روم شخصا برعهده داشت.
مارسه لیوس Marcellinus مورخ یونانی (متولد ۳۳۰ و متوفا در ۳۹۱ میلادی) كه به عنوان یك افسر ارتش روم ناظر صحنه های جنگ بود شرح نبرد، علل و نتایج آن را برنگاشته است. به نوشته وی، پس از درگذشت كنستانتین دوم در سوم نوامبر ۳۶۱ در Tarsusترسوس كه در قسطنطنیه دفن شد ژولیان جانشین او وارث مساعی او برای پیشگیری از ادامه تصرف قلمرو رومیان در مشرق زمین توسط شاپور دوم (ذوالاكتاف) شاه وقت ایران از دودمان ساسانی شده بود. وی پنجم مارس سال ۳۶۳ میلادی از فرصت دور بودن شاپور از پایتخت استفاده كرد و با ۹۰ هزار لژیونر عازم ایران شد. شاپور دوم برای سركوب كردن باقیمانده طوایف «هون» به آن سوی ورارود (آسیای میانه) رفته بود. شاپور قبلا دوبار دست به حمله نظامی به قلمرو كنستانتین دوم زده و دست رومیان را از مناطق متعدد در آسیای غربی كوتاه كرده بود.
ژولیان در رسانیدن خود به پشت دیوارهای پایتخت ایران به قدری شتاب كرد كه منتظر پیوستن ۳۰ هزار تن از نظامیانش نشد كه آنان را قبلا روانه ارمنستان ساخته بود. شاپور دوم پس از آگاه شدن از لشكركشی ژولیان، با عجله عزم بازگشت به پایتخت كرد و تا رسیدن خود با واحدهای اصلی ارتش، سپاه سپهبد «مرنا» را مامور متوقف ساختن ژولیان كرده بود. سپهبد مرنا در نبرد بیست و نهم ماه مه موفق به متوفق ساختن ژولیان شد كه قصد او تصرف پایتخت ایران زمین بود. افسران ژولیان كه متوجه نزدیك شدن شاپور دوم با سواره نظام زره پوش و به نوشته مارسه لیوس، دارای زره و سلاحهایی به شكل «كاتافراكتCataphract (یونانی) و كلیباناریClibanarii(رومی) و واحدهای فیل سوار زوبین انداز شده بودند از ژولیان خواستند كه تا رسیدن ۳۰ هزار سرباز كمكی به «سامرا» عقب نشینی كند كه پذیرفت، ولی شاپور و «مرنا» از تعقیب او دست برنداشتند و ۲۶ ژوئن (۲۷ روز بعد) در حاشیه سامرا نیروهای رومی را پیش از این كه به صورت هلال آرایش یابند به محاصره درآوردند.
در جریان جنگ، یك سرباز ایرانی زوبین (نیزه كوتاه ـ سر نیزه كه از دور به سوی دشمن پرتاب می شد) به سوی ژولیان پرتاب كرد كه بر پهلوی او نشست و چند ساعت بعد درگذشت. در پی در گذشت ژولیان، ژنرالهای رومی ژوویان را به سمت امپراتور موقت انتخاب كردند كه وی چون توان و استعداد جنگیدن در نیروهای رومی ندید با شاپور صلح كرد و از پنج منطقه بزرگ در شرق مدیترانه و هرگونه ادعای روم در ارمنستان صرف نظر كرد و متعهد شد كه شخصا به مناطق پنجگانه مراجعه كند و به دست خود پرچم ایران در آنجا برافرازد كه چنین كرد و این عمل در تاریخ امپراتوری روم یك تحقیر خوانده شده است. شاپور دوم كه ۷۰ سال بر ایران حكومت كرد و شهر نیشابور را در خراسان ساخت به روش شاپور اول، دستور داد كه مجسمه هایی بسازند كه كشتگان رومی را در زیر پای سواره نظام ایران نشان دهد تا این پیروزی هرگز فراموش نشود و به سان شاپور اول، اسیران رومی را هم برای كار كشاورزی به خوزستان فرستاد.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز