۲۰ فوریه ۱۹۳۲ ـ آیین نامه «نامه نگاری و مدیریت دولتی» در دوران ساسانیان - «مدیریت دولتی» و پیشرفته بودن ایران از این لحاظ در عهد باستان

بیستم فوریه ۱۹۳۲ «تاراپور J. Tarapore» در شهر بمبئی هند «آیین مدیریت و نامه نگاری دولتی ایران» در دوران ساسانیان را از روی یک نسخه اصل دوباره نویسی کرد و منتشر ساخت. این آیین نامه یک بخشنامه (دستور العمل) اداری بود که در دوران سلطنت خسروانوشیروان ساسانی برای مقامات دولتی ارسال شده بود تا رعایت کنند. آیین نامه مذکور پیش از دوران زمامداری خسرو انوشیروان وجود داشت و در زمان وی بود که جمع آوری، تدوین و به صورت دستور العمل به مقامات دولتی ابلاغ شده بود. در هر صورت، نسخه «تاراپور» متعلق به عهد خسروانوشیروان (قرن ششم میلادی) بوده است.
در این آیین نامه کهن، به مقامات دولتی و کارمندان سازمانهای عمومی تاکید شده بود که در گزارشها و نامه های اداری از تعارفات معمول دست بردارند، ملاحظات را کنار بگذارند، روشن بنویسند، لفاظی نکنند، و توجه داشته باشند که اگر گزارش خلاف واقع بدهند به سختی مجازات خواهند شد.
قسمت بیشتر این آیین نامه مربوط به چگونگی مدیریت است و درآن، روی لزوم بازرسی و تشویق و تنبیه کارمندان و توجه به نظر آنان تاکید شده است. رشوه گیری در این آیین نامه خطرناک ترین خیانت به کشور و مردم به حساب آمده که مجازات سنگین و محرومیت خواهد داشت. ترتیب اثردادن به درد دلهای مراجعان و پذیرفتن و احترام کردن آنان از نکات مهم این آیین نامه است. این آیین نامه در موارد متعدد روی جمع آوری مالیات و منصفانه بودن آن و خصوصیات ویژه ماموران مالیه و خودداری از به مقاطعه دادن امر جمع آوری مالیاتها تاکید کرده است. این آیین نامه مدیران دولتی را از تبعیض و افاده و بی اعتنایی به مردم بر حذر داشته و آنان را خدمتگذار و جیره خور مردم (نوکر = سروانت، همین اصطلاحی که در حال حاضر در کشورهای انگلیسی زبان در مورد کارمند دولت بکار می رود) خوانده و دقّت و اهمیت کار حسابداری را مورد تاکید قرار داده است.
از نکات جالب این آیین نامه که نهایت پیشرفته بودن ایران در دانش اداری در عهد باستان را منعکس می کند؛ ضابطه دادن نمره (پوان) منفی به مدیران و کارمندانی است که در انجام وظیفه سهل انگاری و قصور کنند که رسیدن نمرات منفی به میزان معیّن (نصاب) باعث برکناری مدیر و یا کارمند می شد.
این آیین نامه از دیپترتاران (دفتر داران ــ منشیان ادارات) خواسته است که در گزارش خود به سه نکته توجه کنند از این قرار: چه می خواهند بگویند و چه خبری می خواهند برسانند، منظورشان از نوشتن گزارش چیست و چرا باید خبر را بدهند، و بالاخره نتیجه گیری و بیان نظر خود در باره موضوع. طبق این دستور العمل، نامه باید دارای تاریخ باشد و (در آن زمان که از کاغذهای فعلی و پوشه و ... اثری نبود) دور یک چوب (حول محور) لوله شده باشد. نامه تاء شده موجب مواخذه بود.
باید توجه داشت که «مورخان کارشناس عهد باستان»، ایران را به داشتن روش پیشرفته و کارآمد برای ادارات عمومی ستوده اند. امپراتوری های امویان و عباسیان و بعدا غزها (غزنویان و سلجوقیان) و در پی آنها، مغولها و همنژادان تیموری آنان برای تمشیت امور و اداره قلمرو خود از این مهارت ایرانیان به خوبی بهره گرفتند و بقای آنها به دلیل سپردن کارها به مدیران و وزیران ایرانی بود. دولتهای استعماری اروپا که متوجه این هنر ایرانیان بودند در ۱۹ و ۲۰ میلادی کوشیدند که آن را تخریب و ایران را دچار یک بوروکراسی بد کنند و از پیشرفت بازدارند.
این آیین نامه در سال ۱۹۳۲ همزمان به زبان انگلیسی در افریقای جنوبی، استرالیا، کانادا، ایالات متحده و ممالک اروپایی توزیع و بعدا تجدید چاپ شد. بدون تردید از اصول این کتاب در علم مدیریت سازمانهای عمومی در دنیای نوین اقتباس شده و الگو قرار گرفته است.
این آیین نامه توسط مهاجران پارسی در قرن هفتم میلادی به هند برده شده بود که به دست «تاراپور» افتاد. ایرانیانی که در آن عهد از طریق جزایر قشم و هرمز به هند مهاجرت کردند و اعقاب آنان هنوز در آنجا هستند و هند را صنعتی ساخته اند عمدتا از مقامات دولتی، بزرگان و افسران ارتش و بیشترشان از مازندران بودند. دلیل عمده مهاجرت آنان نارضایی از حکومت عرب بر ایران بود. در قصه سنگان (سنجان) که شرح این مهاجرت است آمده است که اعراب مسلمان قبلا گفته بودند که هدفشان از جنگ با دولت ایران ترویح اسلام است، نه حکومت کردن. ولی، پس از تصرف شهرها زیر قول خود زده و حاکم شده بودند و ....

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز