تفاوت‌های جنسیتی در دولت الکترونیکی

اوا راجبر از مسوولان گروه مطالعات زنان در دانشگاه اتاوا در کاناداست. وی چنین اظهار عقیده کرده که زنان و مردان از الگوهای متفاوتی برای استفاده از رایانه ها و اینترنت استفاده می کنند و دولتهای ملی در سراسر جهان زمانی که در صدد تبیین و اجرای سیاستهای دولت الکترونیکی برمی آیند باید مسایل جنسیتی را نیز در تحلیلهای خود بگنجانند. امروزه شاهد آن هستیم که مردم بیشتری در سراسر جهان از دستاوردهای فناوری ارتباطات و اطلاعات بهره می گیرند. افراد خوشبین بر این باورند که فناوریهای نوین سرانجام مرزهای جغرافیایی را درخواهد نوردید و فرصتهایی را فراتر از مرزهای بین المللی برای کاربرانی که مایل به دسترسی سریع به اطلاعات و دانش مورد علاقه شان هستند فراهممی آورد. بیشتر کشورهای صنعتی و برخی از کشورهای در حال توسعه پیش از این ارایه خدمات دولت الکترونیکی را به شهروندان خود آغاز کرده اند و البته به نتایج مثبتی رسیده اند.
اما اکثر ابتکار عملهای دولت الکترونیکی بدون توجه به این مساله طراحی شده که زنان و مردان در سراسر جهان از الگوهای متفاوت با یکدیگر برای تعامل با رایانه ها و اینترنت استفاده می کنند. در بسیاری از کشورهای صنعتی، میزان استفاده زنان از اینترنت با میزان استفاده مردان قابل مقایسه است، اما استفاده زنان اغلب برای کاربردهای عملی است، یعنی آنان به دنبال یافتن اطلاعات خاص یا خرید کردن هستند. زنان و دختران زمان بسیار کمی را صرف اجرای بازیهای رایانهای می کنند. در اکثر کشورهای در حال توسعه زنان کمتر از مردان از اینترنت استفاده می کنند، زیرا نه به آن دسترسی دارند و نه مهارت استفاده از آن را دارند.آنها همچنین از درآمد کافی یا زمان و یا علاقه لازم برای این کار برخوردار نیستند. بنابراین نباید تصور کنیم ICT در کشورهای در حال توسعه وسیله ای برای گسترش میزان دسترسی عموم مردم به خدمات دولتی است. باید به این واقعیت ساده توجه داشت که مردان و زنان الگوهای استفاده متفاوتی دارند.
از این دیدگاه حرکت به سوی دیجیتالی کردن خدمات دولتی ممکن است زنان را بیشتر به حاشیه براند. طبق گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۰۵ سازمان ملل در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) از هر ۱۰۰۰ نفر ۴۸۰ نفر به اینترنت دسترسی دارند. اما در کشورهای در حال توسعه این رقم به ۵۳ نفر به ازای هر ۱۰۰۰ نفر و در کشورهای کمتر توسعه یافته رقم یاد شده به فقط چهار نفر به ازای هر ۱۰۰۰ نفر می رسد. با در نظر گرفتن چنین وضعیت تبعیض آمیزی بعید است دولت الکترونیکی گزینه ای واقع بینانه برای طیف گستردهای از مردم در سالهای آتی باشد. علاوه بر این هزینه دسترسی به اینترنت در اکثر کشورهای در حال توسعه بالاست. از اواخر سال ،۲۰۰۱ اهالی قاره آسیا از نظر تعداد بیشترین رقم کاربران اینترنت را به خود اختصاص دادهاند، اما ضریب نفوذ اینترنت در کشورهایی که بیشترین کاربر را دارند (چین، هند و اندونزی) نسبت به جمعیت آنها بسیار پایین است. تکلیف قاره آفریقا هم که مشخص است. از سوی دیگر باید توجه داشت که در همه مناطق این دو قاره میزان استفاده زنان از رایانه و اینترنت کمتر از مردان است.
● فقدان تحلیلهای جنسیتی
بسیاری از نهادهای رگولاتوری مخابراتی در کشورهای شمال و جنوب توجه کافی به تحلیلهای جنسیتی ندارند و نتیجه این امر ایجاد ساختارهایی مبتنی بر فرضیه غلط دسترسی برابر زنان و مردان و نیازهای مشابه آنان است.
با توجه به نبود تحلیلهای مبتنی بر جنسیت، اتحادیه بین المللی مخابرات (ITV) با پذیرش این مساله دستورالعمل «آگاهی جنسیتی» را در سال ۲۰۰۱ صادر کرد. در خط مشیهای موجود در این دستورالعمل از به کارگیری تحلیلهای مبتنی بر جنسیت و مسایل زنان و توجه به مسایلی مانند توسعه منابع انسانی و انجام فعالیتهای آموزشی دفاع شده بود، اما به این مساله اشاره نشده بود که اجرای این خط مشیها در عمل چگونه باید انجام شود. بسیاری از نهادهای رگولاتوری بر دسترسی جهانی و ارایه خدمات ارتباطات روستایی تاکید دارند، اما تعداد کمی از آنها به موضوعات اساسی تری همچون شیوه تامین دسترسی و کاهش هزینه های این کار از دیدگاه جنسیتی پرداخته اند. در کشورهایی که ارایه خدمات دولت الکترونیکی را به تازگی شروع کرده اند، این کار ضرورتا موجب توانمندسازی زنان نشده است. برای توانمندسازی واقعی زنان با استفاده از دموکراسی الکترونیکی مردم محلی باید در مورد سیاستگذاری مربوط به خود نظر دهند و بازخورد این نظرات در فرآیند سیاستگذاری گنجانده شود. عوامل بسیاری وجود دارد که بر مشارکت زنان و دختران تاثیرمی گذارد. از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که تحلیل موثر جنسیتی تنها در صورت وجود آمار قابل اعتماد در مورد استفاده تطبیقی زنان و مردان از ICT ممکن است. این اطلاعات تا حدی در کشورهای در حال توسعه موجود است. اما به نظر نمی رسد که تحقیقات قابل اتکایی در این مورد در کشورهای در حال توسعه انجام شده باشد. یک بررسی در سال ۲۰۰۱ نشان داد که اکثریت مطلق کاربران اینترنت در سریلانکا و اوگاندا مرد، زیر ۳۰ سال و تحصیلکرده هستند.
نکته قابل توجه دیگر که بر شدت تبعیض در این حوزه می افزاید، کمبود محتوای اینترنتی به زبانهای محلی است. همین مسئله باعث می شوداینترنت برای زنان کشورهای در حال توسعه کمتر جذاب باشد. زنان اغلب از تحصیلات کمتری نسبت به مردان در کشورهای در حال توسعه برخوردارند و بنابراین آشنایی کمتری با زبانهایی همچون انگلیسی یا فرانسه دارند. از سوی دیگر استانداردهای مربوط به استفاده از زبانهای غیرلاتین در اینترنت هنوز در حد ابتدایی باقی مانده است. این وظیفه دولتهاست که دست به ارایه خدماتی به زبانهای محلی بزنند و سرمایه گذاری لازم را در این زمینه صورت دهند.
نکته قابل ذکر دیگر آنکه اکثر نرم افزارهای مهم ICT به زبانهای محلی در دسترس نیستند و حتی بر مبنای نیازهای محلی هم طراحی نشده اند. استفاده از نرم افزارهای راه حلی برای این مشکل است، زیرا کدهای آنها به راحتی قابل ترجمه به زبانهای محلی است. یکی از پیشروترین کشورها در این زمینه برزیل است که خط مشی هایی را برای استفاده از نرم افزارهای متنباز منتشر کرده است. نکته دیگری که باید به آن توجه شود ضرورت یکپارچگی و همگرایی میان خدمات گوناگون دولت الکترونیکی است. اگرچه در برخی کشورهای در حال توسعه سایتهای مختلفی طراحی شده اند که هر یک برای امور مختلفی مانند درخواست گذرنامه، ثبت درخواستهای مختلف، دسترسی به نتایج امتحانات مدارس، دریافت راهنمایی های تجاری و پزشکی، انجام امور گمرکی و... به کار می روند، اما اکثر آنها سایتهایی مجزا از هم هستند که هیچ ارتباطی با هم ندارند. بدیهی است که یک ابتکار عمل دولت الکترونیکی تنها زمانی موفق خواهد بود که بخشی از یک طرح استراتژیک کلان باشد. در چنین شرایطی ارایه آموزشهای مورد نیاز به مردم برای استفاده درست از خدمات یاد شده هم آسان است.
● استفاده از ICT توسط زنان در کشورهای در حال توسعه
در کشورهای در حال توسعه اولین کاربران دستاوردهای ICT نخبگانی هستند که از مهارتها و منابع مالی لازم برخوردارند. اما خوشبختانه این مسئله در مورد تلفنهای همراه صدق نمی کند و مردان و زنان از هر طبقه اجتماعی می توانند به آن دسترسی داشته باشند و از خدمات مختلفی بهرهمند شوند. استفاده گسترده از تلفن همراه توسط مردان و زنان فقیر یا غنی ثابت کرده که فناوریهای ارتباطی اگر در ارتباط مستقیم با زندگی مردم بوده و کم هزینه باشند مورد استقبال قرار می گیرند و زمینه ساز تحولات شگرف اجتماعی و اقتصادی خواهند شد. در مقایسه استقبال زنان از فناوریهای مبتنی بر رایانه کمتر بوده و این مانعی جدی در برابر گسترش خدمات دولت الکترونیکی به حساب می آید. در اکثر کشورهای در حال توسعه مردم از ادارات یا کافینت ها به اینترنت متصل می شوند. در برخی روستاها هم مراکز تلفن در کنار ارایه خدماتی چون تلفن، فاکس، کتابخانه و آموزش رایانه زمینه دسترسی به اینترنت را هم فراهم می آورند. بدون شک دولتها باید برای ایجاد امکانات اینچنینی که خدمات خود را با کمترین هزینه در اختیار روستاییان قرار می دهند بسیار تلاش کنند. در چنین شرایطی می توان به افزایش مشارکت زنان در فعالیتهای دولت الکترونیکی امیدوار بود. علاوه بر این باید در جهت برآوردن فاکتورهای زیر نیز تلاش کرد:
۱) خدمات دولت الکترونیکی باید به گونهای طراحی شوند که در دسترس همه شهروندان قرار گیرند.
۲) نیازهای زنان و دختران باید در سیاست گذاریهای ملی مخابراتی گنجانده شود.
۳) آموزشهای ICT به زنان و دختران ارایه شود.
۴) مراکزی برای دسترسی ایمن و کم هزینه آنان به رایانه و اینترنت فراهم شود.
۵) محتویات تحت وب برای رفع نیازهای زنان و دختران به زبانهای محلی تولید شود.
۶) مکانیسمهایی برای دریافت بازخورد از زنان و دختران طراحی شود.

منبع: بزرگراه فناوری

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی