نگاهی به روابط ایران و عربستان

روابط دیپلماتیك دو كشور پهناور ایران و عربستان سعودی پس از تشكیل حكومت عربستان در سال ۱۳۰۷آغاز شد. دو سال بعد از تشكیل حكومت عربستان، سفارت ایران در شهر جده تاسیس و فعالیت سیاسی خود را در این كشور آغاز كرد.
روابط سیاسی دو كشور عربستان سعودی و ایران پس از گذشت حدود ۱۵سال در سال ۱۳۲۲به دنبال درگیری شدید حجاج ایرانی و مقامات سعودی در عید قربان قطع شد.پس از گذشت حدود چهار سال تنش، روابط سیاسی دو كشور با عزیمت هیاتی از سوی حكومت عربستان به ایران مجددا از سر گرفته شد. در سال ۱۳۴۴برای اولین بار «ملك فیصل» پادشاه وقت عربستان برای دیداری سه روزه عازم تهران شد كه در جریان آن چند تفاهمنامه بین سران دو كشور منعقد شد. روابط ایران و عربستان تا قبل از تشكیل اوپك از یك چارچوب اصول اشرافیت حفظ خانواده سلطنتی و ادعای حاكمیت بر مسلمانان فراتر نرفت.
پس از تشكیل سازمان كشورهای تولیدكننده نفت (اپك)، روابط ایران و عربستان سعودی گسترده شد و مسایلی همچون فلسطین و سازمان كنفرانس اسلامی را نیز در بر گرفت. «ملك خالد» پادشاه وقت عربستان سعودی، پس از سقوط رژیم شاهنشاهی و پیروزی انقلاب اسلامی در اولین واكنش خود، بر پایی حكومت اسلامی را در ایران مقدمه نزدیكی و تفاهم هر چه بیشتر دو كشور خواند . «فهد» ولیعهد این كشور نیز در موضعی مشابه اعلام كرد: برای رهبری انقلاب اسلامی ایران احترام زیادی قایل هستیم .
در پی اجتماع جنبش های سازمانهای آزادیبخش جهان در تهران و نیز برگزاری اولین حج با مراسم برائت توسط حجاج ایرانی روابط دو كشور اسلامی ایران و عربستان رو به سردی گرایید. مطبوعات و رسانه های خبری دو كشور در پی بروز این مسایل، همگام با لحن مقامات سیاسی دو كشور، مواضع تندی علیه یكدیگر اتخاذ كردند.
با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، عربستان با ارایه برخی كمك های اقتصادی و حمایت های سیاسی و تبلیغاتی، كاملا « در كنار عراق قرار گرفت كه مجموع این اقدامات باعث تیرگی روابط سیاسی دو كشور شد . در سال ۱۳۶۱در پی ربوده شدن یك فروند هواپیمای عربستان و فرود آن در فرودگاه مهرآباد تهران، اقدامات مثبت جمهوری اسلامی ایران در پایان دادن به این حادثه باعث شد تا روابط دو كشور تا حدودی بهبود یابد.
به دنبال این مساله درسال ۱۳۶۴وزرای خارجه ایران و عربستان برای بهبود روابط و رفع برخی ابهامات فی مابین به تهران و ریاض سفر كردند. ازآنجایی كه این دیدارها بدون نتیجه ماند باتوجه به دخالت قدرتهای بزرگ تشنج حاكم بر روابط دو كشور اسلامی در سال ۱۳۶۵تشدید شد كه نتیجه آن قطع مناسبات سیاسی دو كشور بود.با وجود مذاكرات سیاسی در طول سه سال قطع رابطه، پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل توسط جمهوری اسلامی ایران گام موثری درراستای تجدید رابطه با این كشور شد.
در پی پذیرش این قطعنامه ملك فهد پادشاه وقت عربستان، شخصا اعلام كرد كشورش با جمهوری اسلامی هیچ اختلافی ندارد كه قابل حل نباشد.مقامات جمهوری اسلامی نیز به دنبال این موضع منطقی، آمادگی خود را برای از سرگیری مذاكرات با مقامات ریاض اعلام كردند . تجاوز نیروهای متجاوز صدام به كویت در سال ۱۳۶۹و اتخاذ مواضع اصولی از سوی كشورمان باعث گردید تا عربستان در تجدید رابطه با ایران، مطمئن تر از گذشته عمل كند. اولین دیدار مقامات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی بین وزرای خارجه دو كشور در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در شهریورماه سال ۱۳۶۹صورت گرفت.
طی همان سال مقامات ارشد سیاسی دو كشور سه بار با یكدیگر ملاقات كردند كه نتایج مثبتی به همراه داشت. در آخرین روزهای سال ۱۳۶۹به دنبال نشست وزرای خارجه دو كشور در مسقط بیانیه مشتركی در زمینه برقراری مجدد روابط سیاسی دو كشور منتشر شد . پس از انتشار این بیانیه «ولایتی» وزیر امور خارجه وقت كشورمان، در مصاحبه ای اعلام كرد: دو كشور بزرگ ایران و عربستان سعودی در حل تمامی مشكلات فی ما بین به تفاهم رسیده اند. به هر حال پس از سه سال تیرگی روابط دو كشور مصمم شدند با توجه به تجدید روابط دو جانبه در سال ۱۳۷۰اقدام به بازگشایی سفارتخانه های خود در تهران و ریاض كنند. باید گفت مرحله اصلی آغاز همكاری ها وانعقاد قراردادهای فی ما بین ایران و عربستان سعودی از سال ۱۳۷۶آغاز می شود.
در این دوره با ایجاد بسترمناسب جهت توسعه روابط گام جدیدی در گسترش همكاری های دو جانبه برداشته شد. برگزاری اجلاس سران كشورهای اسلامی در سال ۱۳۷۶در تهران و حضور «عبدالله بن عبدالعزیز» ولیعهد وقت عربستان در صدر یك هیات بلندپایه سیاسی ، سفر رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در اسفند ماه همان سال به عربستان، آغاز مذاكرات دو جانبه برای برقراری پروازهای تجاری و برگزاری مراسم حج در شرایطی مناسب باعث شد تا دو كشور پس از سالها تیرگی روابط شاهد تحولاتی اساسی در بسیاری از زمینه ها باشند. بی شك سفر «محمود احمدی نژاد» رییس جمهوری اسلامی ایران به عربستان سعودی گام دیگری در همسویی دو كشور بزرگ اسلامی ایران و عربستان در برخورد با تحولات منطقه ای و جهان اسلام بود. بنا به اظهار آگاهان سیاسی، نزدیك شدن دیدگاه های سیاسی دو كشور یقینا در اصلاح امور مسلمین و كشورهای منطقه كه اكنون دستخوش خشونت های خونین و بحران های فزاینده شده اند، موثر خواهد بود.

منبع : روزنامه ابرار