حفظ ریشه ها در برابر جریان های وارداتی

اندیشه با طراوت جوانان دانشجو وقتی در عرصه جستجوگری بارور می شود، بر صفحات نشریات دانشجویی به گل می نشیند. تولد نزدیک به ۶۰۰۰ نشریه دانشجویی در سطح کشور گواه این ادعاست که جوان مسلمان ایرانی حرف های زیادی برای گفتن دارد، شاید شیوه چگونه گفتن را نیاموخته، ولی در تلاش برای بازگوکردن هزاران حرف، طرح و راهکاری است که از ذهن خلاق جوانان ما تراوش می کند. در این بین عده ای از جوانان هستند که به خاطر هیجانات خاص این دوران و از سوی دیگر نداشتن اطلاعات و آگاهی های لازم، شالوده کار را نمی شناسند و به دام فرصت طلبان و شکارچیان فکر و عقیده می افتند. ضروری است که با همفکری اهل فن به سؤالات ذهنی این جوانان در عرصه های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و... پاسخ مناسبی داده شود، تا از طریق منابعی که ظاهرا منبع به نظر می رسند، ولی تزریق کننده جریان های فکری غیرخودی هستند، مصون بمانند.
یکی از ابزارهای تحقق یافتن کارکردهای فرهنگی در فضای دانشگاهی نشریات هستند. این نشریات توسط قشر دانشجو برای مخاطبین شان که آنها هم دانشجویان هستند، تدارک دیده می شوند. دامنه تاثیرگذاری شان بر افکار و رویکرد دانشجویان به ویژه در سال های ابتدایی ورود به دانشگاه بسیار پررنگ است. نشریات دانشجویی اعتبار حرفه ای مطبوعات سراسری کشور را ندارند، شاید بتوان آنها را در ردیف نشریات محلی به حساب آورد، اما رسالتشان را که انتقال اخبار و دغدغه های دانشجویی است، نباید کوچک شمرد.
حتی در بعد وسیع تری انتظار جامعه این است که این قبیل نشریات علاوه بر انعکاس اخبار درون دانشگاهی به ارائه نقدهای سازنده در عرصه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی همت گمارند.
ضرورت وجود نشریات
● در فضای دانشگاه ها
محمد عبدالهی، پژوهشگر و محقق در حوزه تولید آثار دانشگاهی ضرورت وجود نشریات در فضای دانشگاه ها را این گونه تحلیل می کند: «نشریات دانشجویی نوعی پل ارتباطی بین اساتید، مسئولان فرهنگی دانشگاه، گروه های دانشجویی گرداننده و مخاطبین این نشریات یعنی قشر دانشجو هستند. سال هاست که درگیر مقوله ای به نام غرب زدگی هستیم و می دانیم برای مقابله باید ابزار خاص داشت. باید جواب استدلال را با استدلال نوشت، یکی از این ابزار خاص و کانال ها نشریات دانشجویی هستند. متأسفانه در سال های گذشته یک سری از این نشریات بلندگوی افراد خارج از دانشگاه با تفکرات دگراندیش شدند که خود هیچ گونه جایگاه و تریبونی نداشتند. به این ترتیب افکاری که با ریشه های انقلاب متضاد بوده، در برخی از این نشریات رخنه کرده و هنوز هم آثار این نفوذ را می بینیم.»
وی در ادامه از نشریات دانشجویی به عنوان ابزاری برای اسلامی کردن فضای دانشگاه ها یاد کرده و می گوید: «این ابزار (نشریات دانشجویی) به طور کامل در اختیار گروه های دانشجویی و دانشگاه هاست. ضمنا نباید فراموش کرد که ما از بالا به پایین انقلاب نکردیم، بلکه بالعکس انقلاب از پایین به بالا شکل گرفت. عده ای هم که موجودیت دانشجویی داشتند، گوش به فرمان امام(ره) بودند و در روند شکل گیری انقلاب موثر واقع شدند. امروز نیز اگر به صدور انقلاب فکر می کنیم، نمی شود فرمول را عوض کرد. چنانچه بخواهیم از بالا به پایین و بخش نامه ای عمل کنیم، دچار موانع دست و پا گیر سیستم اداری و بی انگیزگی خواهیم شد.»
وی بااشاره به این که حرکت های دانشجویی پرجنب و جوش، تأثیرگذار و کم هزینه اند معتقد است: «در این حرکت ها جایی برای افراد منفعت طلب و کسانی که کیسه دوخته اند وجود ندارد، باید خلوص نیت داشت و هدفمند بود. در جهت تحقق اسلامی کردن فضای دانشگاه و نیز صدور انقلاب باید دنبال ابزاری باشیم که از قلب دانشگاه جوشیده باشد. نشریات دانشجویی زبان دانشجویان هستند وقابلیت فهم مطالب و مباحث مطرح شده در آنها برای قشر دانشجو بیشتر است.»
این پژوهشگر یادآور می شود: «بسیاری فکر می کنند چون نشریات دانشجویی غیرحرفه ای هستند، پس هیچ قاعده ای بر آنها حاکم نیست، در حالی که برعکس چنین نشریاتی باید تلاش کنند به ادبیات ویژه ای برسند که اگر چه با زبان مطبوعات سراسری متفاوت خواهد بود، اما با کارکردهای مورد انتظار در فضای دانشگاهی مطابقت کند.»
● فرصتی برای پذیرش مسئولیت های بزرگتر
مریم سلیمانی موحد دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد که چندین دوره مدیرمسئولی و سردبیری نشریات دانشجویی را در فضای دانشگاه تجربه کرده است، می گوید: «رغبت بچه ها بیشتر به سمت مطالب خبری دانشگاه است، این که مسئولان دانشگاه چه می کنند؟ عزل ونصب ها چه طور است؟ و بودجه های دانشگاهی چه طور صرف می شود؟ دانشجویان ذهن بازی دارند و می خواهند بدانند در دانشگاه چه می گذرد؟ البته نمی توانند مشکلاتشان را در نشریه منعکس کنند، به همین دلیل اغلب مطالب نشریه را از سایت های مختلف کپی برداری می کنند. شاید واقعا روش طرح مشکلاتشان را در یک نشریه دانشجویی نمی دانند. واقعا نمی دانند در مورد مشکلی که وجود دارد از کجا و چه طور شروع کرده و بنویسند؟»
وی ادامه می دهد: «دانشجویی که در نشریه دانشجویی قلم می زند در حال تجربه کردن مسئولیت هاست. خیلی از بچه ها در مسیر تهیه نشریه با مشکلات مالی روبرو شده و تلاش می کنند چنین موانعی را رفع کنند. در حقیقت مسائل را یک به یک تجربه کرده و پخته می شوند. مثلا برای رفع مشکل مادی نشریه به فکر گرفتن آگهی تبلیغاتی می افتند و به راه حلی می رسند.»
● انتظار حرفه ای شدن نداریم
زهرا وزیری کارشناس نشریات دانشجویی با اشاره به مشکلات تولید مطلب و انتشار این گونه نشریات پیرامون سؤالات ذهنی برخی از دانشجویان درباره صرف بودجه های فرهنگی توضیح می دهد: «برخی از دانشجویان خیال می کنند مسئول فرهنگی عمدا نمی خواهد بودجه را خرج کند. آنها هزارو یک اولویت دیگر را نمی دانند که باعث می شود راه اندازی نشریه در رده های بعدی قرار گیرد. مسائل در بخش های اداری و مالی دانشگاه ها بسیار پیچیده اند. گاه واقعا به معنای حقیقی اصلا بودجه ای نیست که صرف فعالیت هایی چون راه اندازی نشریه و یا اردوها شود و چون دانشجویان از این مسائل بی خبرند، گله مندانه می پرسند، پول ها کجا خرج می شود؟»
وی در مورد جذب آگهی های تبلیغاتی در نشریات دانشجویی می گوید: «تمایلی به این کار هم نداریم. حتما با مشکلات پشت پرده آگهی های استخدام در نشریات سراسری آشنا هستید، ما در نشریات دانشجویی هم نمی توانیم به هر فردی از هر قشری اعتماد کرده و از او قبول آگهی کنیم. آگهی تبلیغاتی کافی شاپ، لنزفروشی، فراخوان سمینارها و... همگی سؤال برانگیزند.»
وزیری ادامه می دهد: «تلاش ما حرفه ای کردن نشریات دانشجویی نیست. این نشریات فضای آماتور گونه ای دارند که اتفاقا باید حفظ شود. هدف اصلی ما این است که دانشجو در فضای نشریه مسئولیت پذیری را تجربه کند. یک نشریه با توجه به این که در هر دوره با گروهی از دانشجویان که تازه قلم به دست می گیرند و از صفر شروع به کار می کنند، حیاتش تداوم می یابد روشن است با فراز و نشیب های مختلفی روبروست که فرصت حرفه ای شدن را از این فضا می گیرد. با فارغ التحصیل شدن گروهی که کار را آموخته اند، دوباره گروه دیگری که باید از صفر شروع کنند، جای آنها را می گیرند. به این ترتیب حرفه ای شدن محقق نمی شود، اما دانشجو که قلم به دست می گیرد باید بیاموزد که چگونه فکر کند، فکر را انتشار دهد و در برابر آنچه نوشت بایستد، اگر اشتباه کرد اصلاح کند نه از روی غرور و جهل بر اشتباهش اصرار بورزد.»
وی با اشاره به این که در یک دانشگاه دست کم ۳۰ عنوان نشریه دانشجویی منتشر می شود، توضیح می دهد: «همه اعضای این نشریات می دانند که حق التحریری به آنها تعلق نمی گیرد. تنها به مدیر مسئولان نشریات در ازای ۸۰ ساعت کار برای یک ماه چیزی در حدود ۱۵ یا ۱۶ هزار تومان تعلق می گیرد که آن هم باید صرف هزینه های صفحه بندی، صفحه آرایی، طرح روی جلد و... شود.
وقتی یک نسخه از مجله کاملا آماده شد، مابقی مراحل چاپ حتی چاپ رنگی نشریه تماما برعهده دانشگاه است. ما بچه ها را پرتوقع بار نمی آوریم، آنها می دانند نشریه دانشجویی فقط عرصه تجربه است. البته کار در نشریات دانشجویی نوعی سابقه مطبوعاتی محسوب می شود، چه بسیار بچه ها هستند که کارشان رشد پیدا کرده و پس از فارغ التحصیلی جذب نشریات حرفه ای شده اند.»
● فعالیت ۶۰۰۰ نشریه در فضای باز دانشگاه ها
مهندس علی خطیبی رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه با استناد به آمار موجود تعداد کل نشریات دانشجویی دانشگاه های کشور را ۵۳۳۶ عنوان نشریه اعلام کرده و می گوید: «۴۳درصد نشریات رویکرد صرفا سیاسی، ۱۹درصد فرهنگی- اجتماعی و ۱۳نشریه مذهبی و اجتماعی هستند.»
وی ادامه می دهد: «دانشجو به دلیل نوع نگاه و شخصیت فرهنگی، اجتماعی خود نمی تواند منفعلانه بنشیند و تنها نظاره گر باشد. دانشجو باید جزئی از حرکت، جهت حرکت و یا تسریع کننده حرکت باشد. این تأثیرگذاری در قالب نشریات دانشجویی پررنگ تر و پرشتاب تر می شود. هم اکنون تعداد نشریات دانشجویی چند ده برابر نشریات سراسری است و همه اینها دارای حرکت پررنگی هستند. وجود این تعداد نشریه دانشجویی از فضای باز و پرنشاط حاکم بر دانشگاه خبر می دهد.»
مهندس خطیبی به سیال بودن فضای حاکم بر نشریات دانشجویی اشاره کرده و می گوید: «در یک نشریه دانشجویی دائما نسل های تربیت شده با نسل هایی که تازه کار هستند، جایشان تعویض می شود. با این حال رسالت آموزش گروه های مختلف پابرجاست. نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه ها چندین دوره آموزش روزنامه نگاری با رویکرد دانشجویی را برگزار کرده و هنوز هم تداوم دارد.
ولی باید پذیرفت که یکی از خصوصیات این قبیل نشریات غیر حرفه ای بودن آنهاست.»
وی در پاسخ به این سؤال که آیا شیوه های نقد سازنده نیز آموزش داده می شود؟، می گوید: «ما در طرح های نخبه پروری سیاسی و فعالین تشکل ها به آموزش شیوه نقد توجه خاص داریم. ۱۰۰۰ نفر از دانشجویان فعال تشکل های دانشجویی تحت آموزش قرار گرفته اند و یکی از شیوه هایی که به ایشان آموخته شده شیوه درست نقد در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است.
البته برای این که نتیجه بهتری حاصل شود باید همه این فعالیت ها، آموزش ها و حرکت ها حلقه وار به هم متصل شوند. وزارت علوم باید با بیشترین توان به میدان بیاید.»
نشریات دانشجویی یکی از کانال های اصلی رشد هویت اسلامی- ایرانی در فضای دانشگاه ها هستند. چنانچه بتوانند رسالت اصلی خود را به بهترین شکل ایفا کنند، از مسیری پرشور و باکمترین هزینه می توان به بهترین نتایج دست یافت.
مقام معظم رهبری همواره انتظارشان از فضای دانشگاه این است که دانشجو با تفکر برتر اسلامی فارغ التحصیل شود و به بستر جامعه راه پیداکند.
روشن است که از پتانسیل فعالیت های مکتوب دانشجویان می توان بهترین بهره برداری را با چنین رویکردی داشت.
ازسوی دیگر اگر بپذیریم غالب افکار و حرکت هایی که در این نشریات نمود پیدا می کند، گلچینی از حرکت های درون جامعه است، با هوشیاری بیشتری از این بلندگوهای موثر استفاده می کنیم.
دانشجو از بستر جامعه به فضای دانشگاه وارد می شود و بعد از فارغ التحصیلی دوباره به دامن اجتماع برمی گردد. به این ترتیب در چنین چرخه ای با افکاری که از بیرون با اوست پا به فضای دانشگاه می گذارد و با افکاری که در فضای دانشگاه مانوس شده است، دوباره به عرصه تاثیرگذاری بازمی گردد.
یک دانشگاه کارآمد بنا به انتظار مقام معظم رهبری دانشگاهی است که به علامت سوال های ذهنی دانشجو پاسخ داده، افکار تاریک را روشن ساخته و جوانان را با شخصیت اسلامی- ایرانی برای تحول و شکوفایی به عرصه های مختلف جامعه هدیه کند.
تحقق چنین هدفی هماهنگی میان بخش های دانشگاهی واستفاده از تمامی امکانات را می طلبد.
یکی از این امکانات نشریات دانشجویی هستند.
● کیفیت را فدای کمیت نکنیم
وقتی مارک دگراندیشی با عنوان یک نشریه دانشجویی یدک کشیده می شود، به معنای صد در صد ایسم گرایی این نشریات نیست، اما این که چطور می توان به هر کدام از این جریان های فکری غربی پرداخت و همچنان هویت خود راحفظ کرد، سوال اساسی هر ذهن بیداری است که باید به ویژه برای قشر دانشجو پاسخ داده شود.
محمد عبدالهی، پژوهشگر و محقق در حوزه مطالعاتی آثار دانشجویی با اشاره به این که نشریات دانشجویی اسلامی جدای از علمی و تخصصی بودن یا صرفاً خط و مشی سیاسی دارند، یاتنها به مسایل عقیدتی می پردازند و یا تلفیقی از هر دو رویکرد هستند، به تقسیم بندی ایدئولوژیک نشریات دانشجویی دگراندیشی می پردازد و می گوید:«نشریات لیبرالیستی، مارکسیستی، فمینیستی و قومیت گرا چهار انشعاب اصلی دگراندیشان هستند. کمتر نشریه ای تماماً رنگ و بوی یکی از ایسم ها را دارد، اغلب دگراندیشان با گرایش التقاطی به نشر یکی ازاین جریان های فکری می پردازند. این قبیل نشریات به ویژه در ایام خاص سال فعالیتشان به اوج می رسد، مثلاً گروهی ازاین نشریات فقط به فعالیت در روز کارگر گرایش دارند یا در روزی خاص فمینیست گراها به یک باره فعالیتشان دو چندان می شود.»
عبدالهی ادامه می دهد:«طبق آمار موجود ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نشریه دانشجویی داریم، این تعداد نشریه به لحاظ آماری و ثبتی رقم قابل توجهی است و دلیل بر فزونی نشریات خودی بر غیر خودی دارد، اما ما نباید دچار بیماری آمارزدگی شویم.
عادت کرده ایم که همیشه از کمیت نشریات بگوئیم، در حالی که کیفیت حائز اهمیت است.»
آسیب هایی که کیفیت را نشانه رفته اند
علی خطیبی، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه با ابراز نارضایتی از کیفیت نشریات دانشجویی معتقد است که محتوای این قبیل نشریات باید به دقت و وسواس خاص مورد نقد قرار گیرد و گردانندگان این نشریات نباید اجازه دهند نشریه شان به تریبونی برای اپوزیسیون تبدیل شود.
وی می گوید:«تعداد قابل توجهی از نشریات دانشجویی به سه دلیل تیم غیر حرفه ای، قدرت تامین هزینه و چگونگی تشویق و استقبال مسئولین دانشگاه از یک نشریه، عمر کوتاهی دارند. کم بودن مطالب تولیدی این نشریات یکی از بزرگترین ضعف هاست. توقع می رود که یک نشریه دانشجویی باتوجه به این که در کانون تولید علم قرار دارد، در حوزه های مختلف علمی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ... تولید داشته باشد.
استفاده بیش از حد ازمطالب اینترنت، دور شدن نشریات دانشجویی از رسالت اصلی شان و تبدیل شدن به تریبون، همراهی با برخی جریان های سیاسی، همچنین دور شدن از فضای علمی و تولید مطالب علمی، در آسیب های مورد بحث نشریات دانشجویی است.»
● ابزاری برای شناسایی نخبگان
سرونازحر، دانشجوی رشته اقتصاد و مدیر مسئول یکی ازنشریات دانشجویی نیزتوصیح می دهد:
«برای دانشجو تعریف نشده که در یک نشریه چگونه می تواند قلم بزند و نقد کند؟ آیا فقط به مشکلات درون دانشگاه بپردازد و یا باید کل مسایل جامعه را تحلیل کند؟ به عنوان مثال دانشجویان رشته اقتصاد و یا مدیریت بازرگانی می توانند نقد اقتصادی در نشریه داشته باشند. اگر چنین دیدی بر فضای نشریات دانشجویی حاکم شود، نخبگان تحلیل گر شناسایی شده و حتی می توانند به مسئولین مشاوره دهند.»
وی با گلایه از رفتار برخی دانشجویان ادامه می دهد:«بعضی از دانشجویان دچار افراط وتفریط شدیدی هستند. عده ای منفعلانه به گوشه ای می روند و عده ای دیگر از روی هیجانات این دوران فقط دنبال سیاسی بازی می روند و عروسک خیمه شب بازی می شوند. در صورتی که اگر آگاهی دانشجو افزایش یابد، دست آویز نخواهد شد.
بعضاً این قبیل دانشجویان ناآگاه در قالب اخبار به درج نظرات شخصی گروه های فکری می پردازند که باآنها ارتباط دارند. نمونه اش را در ایام انتخابات تجربه کردیم.
خیلی از اخبار درج شده در نشریات دانشجویی منبع درستی نداشتند که برخی از آنها تکذیب شدند. به نظر می رسد ابتدا باید به دانشجویانی که جزء کادر اصلی نشریه قرار می گیرند، تعهد و صداقت حرفه ای را آموخت.»
حر، در تکمیل صحبت هایش می گوید:«دوران دانشجویی دوران تکاپو و حرارت است. اصلاً فعالیت در نشریه زمینه ساز یافتن دوستان خوب و تاثیرگذار می شود و از این دوران خاطرات قشنگی به یادگار می ماند.»
● آموزش اخلاق روزنامه نگاری به قشر دانشجو
مرجان پروانه پژوهشگر و کارشناس ارشد روزنامه نگاری با اعتقاد به این که نشریات دانشجویی می توانند بهترین کانال برای تبادل نظر علمی، معرفی پروژه های علمی دانشگاه، ارائه دهنده مقالات علمی، تحقیقات و منبع درج فراخوان های علمی باشند، می گوید:
«هنوز نشریه دانشجویی صاحب اعتبار قابل تامل نشده است که بتواند یک عنوان مقاله علمی را برای اولین بار منعکس کرده و سپس این مقاله به سایت های مختلف راه پیداکند. ما همیشه مقاله های معتبر علمی را ازسایت های مختلف دریافت کرده ایم. انتظار نداریم به فرض دانشجوی رشته علوم پزشکی یک نشریه حرفه ای مهیا کند، انتظار این است که لااقل ابزارهای اولیه کار را بشناسد. بعضی از این نشریات واقعاً دردسرآفرین شده اند، آمار را بزرگ و کوچک کرده اند و سطح اعتماد به نشریات دانشجویی از لحاظ علمی وآماری و حتی خبری پایین آمده است.»
این پژوهشگر ادامه می دهد:«دوره های آموزش روزنامه نگاری در سطح دانشگاه ها کم نیست، اتفاقاً خیلی هم زیاد است، آن قدر که از خودمان می پرسیم اگر قرار باشد از طریق این دوره ها تعداد بسیار زیادی روزنامه نگار تربیت کنیم، پس رسالت دانشکده خبر چه می شود؟
ازسوی دیگر کیفیت این دوره ها به جهت کوتاه بودن مدت زمان آموزش و عدم تفکیک رشته های مختلف خبرنویسی، مصاحبه، گزارش، عکاسی و... در طول دوره آموزشی پایین است.
چه لزومی دارد یک دانشجو در مدت زمان کوتاهی به همه این رشته ها سرک بکشد؟ هر دانشجو با توجه به علاقه اش می تواند در یکی از این رشته ها صاحب تبحر شود و دوره های بعدی شاخه های دیگر را تجربه کند.
ما در این دوره ها کمتر از استادان بزرگ روزنامه نگاری استفاده می کنیم. اگر استادان مشهور علم روزنامه نگاری در دوره آموزشی حضور پیدا کنند، برای دانشجویان شوق برانگیزاست. استادانی که دعوت می شوند هم باید ابزار کار را بشناسند وهم تجربه کاری داشته باشند.»
پروانه با اشاره به اصطلاح «دروازه بانی خبر» می گوید:«متاسفانه دانشجوی ما حتی از نحوه ارتباط مکتوب با استادان و مسئولین دانشگاه بی خبر است.
دانشجوی ترم اولی که می خواهد جزء کادر نشریه قرار گیرد، باید خیلی نکات را بیاموزد. باید به او گفت «دروازه بانی خبر» همیشه به معنای سانسور خبری نیست. اگر کوچکترین اتفاقی در کلاس درس رخ دهد، نباید فوراً در نشریه دانشجویی منتشر شود و خیلی سریع آبروی استاد و دانشگاه را به بازی بگیریم.
ابتدا باید چندین بار برای تذکر، تلاش مکتوب و محرمانه داشت، چنانچه نتیجه نداد با شگرد روزنامه نگاری وارد شد.»
این پژوهشگر ادامه می دهد:«ما الان زیر ذره بین کشورهای دیگر هستیم. نباید اجازه دهیم که سوژه خبری رسانه های آنها شویم. در همه دانشگاه های دنیا مشکلات ریز و درشت فراوانی وجود دارد. این درست نیست که با کوچکترین مشکلی دانشجو تلفن را بردارد و به فلان شبکه خبری که معلوم نیست از کجا حمایت مالی می شود، زنگ بزند. مطمئن باشید آنها
نه تنهامشکل را حل نمی کنند، بلکه مشکلات را بزرگتر کرده و به نفع خودشان بهره برداری می کنند.
متاسفانه بعضی از دانشجویان خیال می کنند اگر کارشان جنجالی باشد، مورد توجه قرار گرفته و کارآمدتر خواهند بود. باید به این قبیل دانشجویان آموزش داده شود.
دانشجویان قشری هستند که باید به آنها آموزش داد، تربیت شان کرد، با آنها کنار آمد، به آنها محبت کرد و البته رفتاری قاطع با آنان داشت. باید بیاموزند که بر خبر نادرستی که در نشریه درج شده پافشاری نکنند و در مواردی اصلاحیه بزنند.»
نشریات دانشجویی در زمره نشریات محلی قرار می گیرند و از بستر تلاش یک عده جوان دانشجو که در تکاپوی شناختن خود و اطرافیانشان هستند، متولد می شوند، لذا شیوه کنترل ونظارت تعریف دیگری نخواهد داشت.
گردانندگان این قبیل نشریات در چنین فضایی سرگرم مشق اصول حرفه ای مطبوعات هستند، بدیهی است که برخی از مسایل را از روی عدم آگاهی سیاسی و حرفه ای نادیده بگیرند. بنابه نظر اکثر کارشناسان اگر هم از یک دانشجو خطایی سر بزند، در ابتدا باید سوالات ذهنی او را مورد واکاوی قرار داد و درصدد پاسخگویی برآمد. اما سوال اساسی این است که نشریات دانشجویی را باید چگونه ساماندهی کرد؟ گروهی بر این باورند که رشد این گروه از نشریات به پروسه دانشگاه، دانشجو و تحقیق آسیب می زند و گروه دیگر ضرورت نظارت مستمر بر آنان را یادآور می شوند.
هیئت نظارت بر نشریات دانشجویی در معاونت دانشجویی چندین عضو ثابت دارد که ازآن جمله می توان به نماینده نشریات دانشجویی، نماینده تشکل های دانشجویی، مدیرکل فرهنگی دانشگاه، نماینده نهاد مقام معظم رهبری و ... اشاره کرد.
به گفته علی خطیبی رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه، در حال حاضر کرسی های نظریه پردازی در دانشگاه بسیار بسیار فعالند.
انواع و اقسام مشاوره ها در دانشگاه وجود دارد. هر نوع سوالی مذهبی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... پاسخ داده می شود.
با این حال به نظر می رسد برای افزودن به کیفیت نشریات دانشجویی باید عنایت ویژه ای به تقویت کانال های پاسخگو داشت.
● گسترش نشریات به کدام نیاز پاسخ می دهد؟
عبدالرضا داوری عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی توضیح می دهد: «توسعه نشریات دانشجویی، همزمان با تولد روزنامه های زنجیره ای در دانشگاه ها در دستور کار وزارت علوم وقت قرار گرفت. هیچ گاه نسبت این سیاست جدید که در باطن خود شعار «هر دانشجو، یک نشریه» را دنبال می نمود با سیاست های کلان آموزش عالی کشور هماهنگ نشد.
ظهور تعداد بسیار زیاد نشریات دانشجویی در فضای عمومی دانشگاه ها کاملاً از فراموش شدن کارکردهای اصلی دانشگاه که آموزش و پژوهش باشد حکایت داشت. گویی فردی که تا چند ماه قبل دانش آموز بوده و اخیراً به دلیل صدور کارت دانشجویی «دانشجو» نامیده شده است رسالت دارد تا بدون تکمیل دانسته های خود و آشنایی با فضای عمومی دانشگاه به ناگهان به حوزه نشریه و قلم زنی پرتاب شود تا هر آنچه می خواهد بر سر قلم جاری سازد!»
وی با گلایه از رشد کمی نشریات می گوید: «هیچ گاه مدیران وقت وزارت علوم پاسخ ندادند که اصولاً برنامه توسعه نشریات دانشجویی در جغرافیای فرهنگی دانشگاه ها به کدام نیاز پاسخ می دهد؟ اصولاً مگر قرار است تمام بدنه دانشگاه روزنامه نگار شوند که حجم عظیمی از اعتبارات وتشکیلات فرهنگی دانشگاه ها درگیر موضوع نشریات دانشجویی است.
یک مطالعه تطبیقی از وضعیت دانشگاه های خارج از کشور حکایت از آن دارد که تعداد کل نشریات دانشجویی موجود در دانشگاه های اروپا و امریکا به اندازه ۲۰ درصد نشریات دانشجویی در ایران نیست!
در حال حاضر و به دلیل فروپاشی بسیاری از تشکل های دانشجویی که پیش از این ابزار احزاب مدعی اصلاح طلبی بودند، متاسفانه بخشی از نشریات دانشجویی تداوم کارکرد این تشکل های سیاست زده را برعهده گرفته اند.
این در حالیست که همه ساله قریب به ۲۰ میلیارد ریال از بودجه فرهنگی دانشگاه ها صرف توسعه نشریات دانشجویی شده است.»
داوری معتقد به بازبینی فضای کلی نشریات دانشجویی است و توضیح می دهد: «بدیهی است که در شرایط جدید کشور، نشریات دانشجویی نیازمند باز تعریف هستند و کارکردهای آنها باید با نیازهای جامعه و کشور هماهنگ شود. در گام نخست بازنگری آیین نامه نشریات دانشجویی و تنظیم آن با شرایط نوین کشور ضروری است در عین حال هدف گذاری مجدد نشریات دانشجویی براساس جامعه پذیری دانشجویان، گسترش فرهنگ مکتوب سازی، گسترش علم گرایی و تعمیق باورهای دینی و ملی دانشجویان یکی از نیازهای جدی امروز جامعه دانشگاهی است.
قرار نیست نشریات دانشجویی خلاء تشکل های دانشجویی را پر نمایند، قرار نیست نشریات دانشجویی بنگاه های کارآموزی برای مطبوعات حرفه ای ما باشند. نشریات دانشجویی، ظرفی هستند تا دانشجویان در آن به تمرین قلم زدن و مستندسازی پرداخته و با تجمیع و انباشت تجربیات خود آماده پیوستن به فرایند توسعه کشور و دفاع از آرمان های انقلاب اسلامی باشند. در یک کلام نشریات دانشجویی باید بر اساس نظریه «نخبه پروری» مورد نظر مقام معظم رهبری باز تعریف شوند».
● نشریات ارزشی باید حرف اول را بزنند
مرجان پروانه کارشناس ارشد روزنامه نگاری معتقد است که نباید همه مشکلات را از منظر کمبود امکانات مادی جستجو کرد و عوامل دیگری نیز بر کیفیت نشریات دانشجویی تاثیرگذارند.
وی توضیح می دهد:«باید بودجه ای اختصاصاً به نشریات دانشجویی تعلق بگیرد، اما این که نشریات دانشجویی با بودجه های مشترکی- که متعلق به چند پروژه هستند- اداره شوند، کار مطلوبی نیست. مشکل اصلی که بر کیفیت نشریات دانشجویی خودی سایه افکنده این است که همیشه در جایگاه پاسخگویی نشسته ایم، هیچ وقت حرف اول را نزده ایم. میدان بازی را باید دراختیار بگیریم، در این باره متاسفانه غفلت کرده ایم.
ما باید در بستر نشریات دانشجویی حرف اول را بزنیم. بچه های ما که گردانندگان نشریات خودی هستند، اغلب همزمان با هم چند فعالیت را پیگیری می کنند، در حالی که هدف اصلی گردانندگان نشریات دگراندیش تولید جریان و زمینه سازی برای قبولاندن باورهایشان است. آنها دغدغه ای جز فعالیت در نشریه ندارند!»
این کارشناس، اعطای مجوز، نظارت بر محتوا، به هم ارتباط دادن نشریات مختلف، ارائه سوژه و مطالب مناسب و دروازه بانی اخبار و مسائل روز جامعه را وظیفه هیات نظارت بر نشریات دانشجویی می داند.
وی می گوید: «انتظار این نیست که هدایت مطالب به طور مستقیم صورت گیرد، ولی می شود به شیوه غیرمستقیم منابع خبری را در اختیار گردانندگان نشریات قرار داد. خوراک دهی فکری باید به شیوه ای شبیه خوراک دهی خبرگزاری ها در عرصه مطبوعات سراسری صورت گیرد. بر فرض مثال به یک دانشجوی رشته حسابداری گفته شود که از چه سرفصل هایی می تواند تولید خبر علمی داشته باشد و سایت هایی را که می تواند مراجعه کند، به او معرفی کنند.»
پروانه ادامه می دهد: «این که دگراندیشان وجود نظارت را زیرسئوال بردن آزادی در فضای دانشگاه مطرح می کنند و می گویند در دایره آزادی آکادمیک کسی حق کنترل ندارد و می توانیم هر کاری را انجام دهیم، با تعریف علمی آزادی هیچ سنخیتی ندارد. اسلام عین آزادی است. ما معتقدیم آزادی بر فضای دانشگاه حاکم است و حال باید از آزادی به عنوان وسیله برای رسیدن به اهدافمان استفاده کنیم. سوال ما از دگراندیشان این است که شما پاسخ سیلی را چگونه می دهید؟ چه طور است که مبانی فکری و باورهایمان را زیرسوال می برید و ما نباید اعتراض کنیم؟
مسلما باید پشت چراغ قرمزها ایستاد تا هرج و مرج به وجود نیاید.»
● تقویت انگیزه ها برای فعالیت در نشریات دانشجویی
احسان یاوری معاون دانشجویی- فرهنگی دانشکده خبر معتقد است که اگر به دنبال تحول کیفی نشریات دانشجویی هستیم باید از سال های پایانی دبیرستان به تربیت فکر دانش آموزان از لحاظ تئوریک و ایدئولوژیک بپردازیم.
وی می گوید: «در دبیرستان بچه ها بیشتر با مانعی به نام کنکور مواجه هستند و فرصت شرکت آنها در فعالیت های فوق برنامه گرفته می شود. در دانشگاه نیز وقتی دانشجویان به ترم های آخر دوره کارشناسی می رسند، تب و تاب شرکت در کنکور ارشد را دارند. همه این موانع باعث فاصله گرفتن دانشجویان از مطالعه و فعالیت های فوق برنامه شده است. متاسفانه اثرات آن را در کمرنگ شدن کیفیت نشریات دانشجویی می بینیم.
به هر جهت باید تلاش کرد انگیزه ها تقویت شوند. شاید فعال کردن تشکل های دانش آموزی در دبیرستان و تشکل های دانشجویی در دانشگاه یکی از راهکارها باشد.»
یاوری در مورد ضرورت وجود کانال های کنترل و نظارت توضیح می دهد: «کنترل و نظارت به منزله چراغ های راهنمایی و رانندگی هستند. اگر این علائم نباشد تصادف رخ می دهد، اما اگر کنترل و نظارت به معنای واقعی صورت گیرد، نه تنها محدودکننده نیست، بلکه تسریع کننده حرکت هاست. حذف کانال های کنترل و نظارت به فضاهای نشریات دانشجویی کمکی نمی کند.»
پروانه نیز در تکمیل این بحث می گوید: «قوانین در این حیطه کاملند، ما بیشتر مشکل اجرا داریم. در یک دوره که قوانین کاملا کنار گذاشته شده بود، هر نشریه ای هر حرفی را حتی به دروغ منعکس می کرد و همه خیال می کردند این معنای آزادی است، روشن است که در دوره اجرای قوانین خیال کنند محدود شده اند. در حالی که اجرای قوانین نه تنها محدود کردن نیست، بلکه وسیله ای برای گرفتن حق است.»
شبنم رفوآ مدیر مسئول پیک کتابداری و دانشجوی همین رشته پیشنهاد می دهد که برای تقویت انگیزه ها بهتر است فعالیت در نشریات دانشجویی و ارائه آثار چاپی دانشجویی یک فاکتور مثبت در سنجش های دانشجویی، انتخاب دانشجوی نمونه و حتی کارنامه درسی شان محسوب شود.
مریم صمدیان گرافیست و فعال در بخش صفحه آرایی و طراحی جلد نشریات دانشجویی نیز اگرچه آلان در همه این رشته ها حرفه ای شده ولی از دوران کار دانشجویی به عنوان دوران طلایی کارنامه کاری اش یاد می کند.
صمدیان می گوید: «در این فضا صداقت کار دانشجویی را تجربه کردم. این جا یاد گرفتیم منفعت را کنار گذاشته و کسب تجربه کنیم.»
وی به دانشجویان پیشنهاد می کند در فعالیت های فوق برنامه حضوری پررنگ داشته باشند تا بتوانند از خودشان شخصیتی مستقل و کارآمد بسازند.
● تحریفگران باتمام توان به میدان آمده اند
واقعیت این است که دگراندیشان با تمام توان به میدان می آیند تا باور خود را به ذهن دانشجویان تزریق کنند. باید گفت در پاره ای موارد کیفیت نشریات دگراندیش همپای کیفیت مطبوعات سراسری است! سوالی که در این جا مطرح می شود این است که آیا آنها تنها به پشتوانه امکانات مالی شان به چنین کیفیتی می رسند؟
محمد عبدالهی کارشناس نشریات دانشجویی توضیح می دهد: «اگرچه این قبیل نشریات دگراندیش به صورت رسمی توسط هیچ سازمانی حمایت مالی نمی شوند، ولی واقعیت پشت پرده چیز دیگری است. آنها به پشتوانه کمک های مالی که از خارج دانشگاه دریافت می کنند، کیفیت خوبی دارند.» وی با اشاره به این که گروهی از این نشریات در اعتراض به قانون مطبوعاتی اقدام به چاپ نشریات سفید کردند. یعنی صفحات تیتر خورده، اما فاقد مطلب بود. می گوید: «می دانید این کار چه قدر هزینه در بردارد؟! ضمنا بازتاب آن در بین قشر دانشجو که یک قشر هیجان طلب و نوخواه هستند، بسیار حائز اهمیت است.»
وی ادامه می دهد: «عده ای از اعضای هیئت تحریریه دگراندیشان در مطبوعات سراسری با گرایش چپ هم قلم می زنند، واضح است که این ها کار حرفه ای را تجربه کرده اند».
وی با تاکید بر این که حرکت های تیمی دگراندیشان به یک دانشگاه محدود نمی شود و آنها زنجیروار به هم متصلند و از یکدیگر حمایت فکری و حتی مالی دارند با ابراز نارضایتی از فعالیت نشریات ارزشی می گوید، متاسفانه نشریات دانشجویی خودی بسیار پراکنده از هم عمل می کنند و یکدیگر را کمتر مورد حمایت قرار می دهند.»

گالیا توانگر

منبع : روزنامه کیهان