نگاهی کوتاه به تاریخچه شیوع ایدز در جهان و ایران

اولین بار در سال ۱۹۸۱ هشت مورد و خیم از ابتلا به بیماری " کاپوسی سارکوما"، یکی از انواع خوش خیم تر سرطان که معمولا در میان افراد سالمند شایع است، در میان مردان هم جنسگرای نیویورک گزارش شد.تقریباً همزمان با این موارد، شمار مبتلایان به یک عفونت ریوی نادر در کالیفرنیا و نیویورک بالا رفت. با این که در آن زمان عامل شیوع ناگهانی این دو بیماری مشخص نشده بود، اما معمولا از این دو واقعه پزشکی به عنوان آغاز ایدز یاد می کنند. دیر نگذشت که مواردی مشابه در معتادان تزریقی و افراده هموفیلی که از خون و فرآورده های خونی آلوده استفاده کرده بودند گزارش شد. و همچنین مشخص شد ایدز یک بیماری مسری است که از راه تماس جنسی (‌چه از نوع عادی و چه از نوع همجنس بازی)‌و تزریق خون و فرآورده های خونی آلوده منتقل می شود. و سرانجام در ۱۹۸۳ عامل بیماری ایدز به نام ویروس HIV که ویروس نقص سیستم ایمنی نامگذاری شده بود شناسایی شد. همزمان با ظهور ایدز درآمریکا، درآن سوی اقیانوس آتلانتیک پزشکان در فقیرترین قاره جهان آفریقا، متوجه شیوع یک پدیده جدید بهداشتی شدند.این بیماری که در زبان محلی" اسلیم"(SLIM) – مرگ در اثرتحلیل تدریجی بدن – نام گرفته بود، در آفریقا به معضلی عمیق تبدیل می شد.در وهله اول پزشکان دلیلی نمی دیدند که ایدز، بیماری شایع درمیان همجنس گرایان آمریکای ثروتمند، را با اسلیم مرتبط بدانند.اما تحقیقات بعدی و شیوع علائمی مشابه درمیان زنان و دگر جنس گراها نشان داد که هر دوی این بیماری ها یکی بوده وهمان ایدز است.درهیاهویی از جنجال ها و ابهامات گسترده درباره این بیماری کشنده جدید، تلاش ها برای تشخیص علت بروز ایدز و نحوه انتقال آن، با شتابی بی سابقه آغاز شد.در سال ۱۹۸۴ یک گروه محقق آمریکایی به ریاست" رابرت گالو" اعلام کرد که آنها عامل بیماری ایدز را کشف کرده اند، یعنی همان ویروسی که ما آن را حالا اچ آی وی می خوانیم.البته این ادعا با اعتراض " لوک موننتیر" و گروه محققان فرانسوی او، که ماه ها قبل این ویروس را شناسایی کرده بودند، روبرو شد.در بحبوحه این جنجال ها محققان برای پیدا کردن درمان ایدز بسیج شدند: جستجویی که هنوز هم ادامه دارد.آزمایش های خون نشان داد که ویروس اچ آی وی سراسر جهان را در پنجه مهلک خود گرفته و در مدت زمانی کم به تمام قاره ها گسترش یافته است.تلاش ها برای درک این ویروس به موضوعی بسیار اضطراری تبدیل شد. این که از کجا آمده و چرا در قرن بیستم هم زمان در دو نقطه مختلف یعنی آفریقا و آمریکا ظهور کرده بود همچنان موردسوال و در دست بررسی می باشد.
اما اینکه سرمنشاء‌ ویروس اچ آی وی از کجا ناشی میشود. طبق شواهد روشن و قانع کننده ای که وجود دارد، شکی نیست که ایدز از ویروس اچ آی وی ناشی می شو. اما تا کنون تاکید بر این موضوع است که درک منشا ویروس اچ آی وی برای کشف واکسن و درمان های موثر امری حیاتی است. براساس آخرین تحقیقات در زمینه مختصات ژنتیکی اچ آی وی، عامل انتقال ایدز، مشخص شده این ویروس از ترکیب دو ویروس مختلف در میمون شامپانزه به وجود آمده است. این ویروس ها از نوع ویروس" اس آی وی"(Virus Simian Immunodeficiency) هستند که در میمون ایجاد بیماری می کند.این تحقیقات نظریه ای رایج را که می گوید ایدز در طی یک قرن گذشته در جنگلهای غرب آفریقا ظهور کرده است، تایید می کند. درسال ۱۹۹۹ نشریه" نیچر" در شماره ماه فوریه خود یک نظریه عملی را به چاپ رساند که مورد حمایت گسترده کارشناسان این رشته قرار گرفت.براساس این نظریه ویروس عامل ایدز ابتدا از طریق یکی از زیر گونه های شامپانزه در آفریقا به انسان سرایت کرده است.به اعتقاد دانشمندان انسان اولین بار در نیمه نخست قرن گذشته در نتیجه شکار و تغذیه گوشت شامپانزه، سنتی که هنوز در آفریقا ادامه دارد، به این ویروس آلوده شده است .اس آی وی در گذشته ای نه چندان دور وارد بدن انسان شد و پس از جهش ژنتیکی به اچ آی وی تبدیل شد.به احتمال قریب به یقین ناحیه گینه بیسائو درغرب آفریقا مکانی است که این نقل و انتقال درآن صورت گرفته است.بسیاری از دانشمندان بر این باورند که انتقال ویروس بیش از یک بار روی داده است، چون نمونه های گوناگونی از این ویروس، درانسان باعث بروز ایدز می شود.اما تعیین زمان دقیق انتقال از حیوان به انسان مشکل آفرین تر است.نکته قابل توجهی که در تحقیقات مشخص شد این بود که در قرن نوزدهم هیچ یک از میلیون ها آفریقایی که به زور به بردگی کشیده و به کشورهای خارجی منتقل شدند، به این ویروس آلوده نبودند.بنابراین ایدز باید پس ازسال ۱۸۶۰ بروز کرده باشد. ویروس اچ آی وی اولین بار در سال ۱۹۵۹ درنمونه پلاسمای خون یک مرد اهل کنگو ردیابی شد.ویروس اچ آی وی، اولین بار در سال ۱۹۵۹ در نمونه خون یک مرد از کشور کنگو ردیابی شد.هر چند نخستین نمونه از ایدز در آمریکا، در سال۱۹۸۱ گزارش شد، اما براساس شواهد اولین قربانی ایدز دراین کشور به سال ۱۹۶۹ باز می گردد. درآن سال یک جوان سیاه پوست در شهر "سنت لوئیز" آمریکا دراثر ابتلا به ایدز درگذشت. تحقیقات درمورد سرعت واگرایی ژنتیکی میان دو خانواده اصلی ایدز، اچ آی وی نشان می دهد که انتقال ویروس به انسان در حدود سال ۱۹۴۰ (با ضریب خطای حدود ۲۰) سال روی داده است.مطالعه ژنتیکی بر روی ویروس اس آی وی، که به درک بهتر انتقال آن از گونه میمون ها به انسان کمک کرد، توسط گروهی از دانشمند بین المللی انجام گرفت و درنشریه علمی "Science چاپ شد.این گروه مدعی است که دو ویروس مختلف از دو نوع میمون در شامپانزه ترکیب شده و ویروس اس آی وی را به وجود آورده است.
تاریخچه ایدز در ایران
اما اولین بار در ایدز در ایران در یک کودک ۶ ساله که از فرآورده های خونی وارداتی استفاده کرده بود مشاهد شد. پس از آن هر سال مواردی جدید از بیمار کشف شد که ابتدا بیشتر گیرندگان از طریق محصولات خونی بودند.
اما از سال ۱۳۷۵ به بعد مواردی از طریق اعتیاد تزریقی نیز مشاهده شد و در حال حاضر حدودا"‌ ۶۰ درصد آلودگی در ایران از این راه و حدود ۱۰ درصد نیز از طریق روابط جنسی گزارش شده است. با توجه به اینکه در کشورما بررسی آلودگی اچ آی وی در گروههای همچون زندانیان و معتادن به مواد مخدر بیش از دیگر گروهها پر خطر انجام شده است.البته در ایران تا سال ۱۳۸۳ تعداد مواد آلوده به ویروس اچ آی وی وموارد مبتلا به بیماری ایدز حدود ۲۳۷ و تعداد مرگ و میر ناشی از ایدز ۸۹۴ نفر گزاش شده است. و در میان آلوده شدگان به این بیمارسی حدود ۶۰ درصد مصرف کنندگان مواد تزریقی، ۷ درصد از راه تماس جنسی و ۳ درصد با دریافت خون و فرآورده های خونی آلوده و ۴ درصد انتقال از طریق مادر آلوده به کودک صورت گرفته است و در نهایت ۳۳ درصد موارد نیز راه انتقال آنها مشخص نبوده است. که در این میان ۹۵% از آنها مرد و ۵% زن می باشند.

سارا جعفری
منبع : سایت ملاصدرا http://robot.ir/blog/mollasadra/
کلیه آمار و ارقام از گزارشات مرکز مدیریت بیماریهای اداره ایدز گرفته شده است

منبع : هفته نامه فصل نو