موسیقی زیرزمینی در ایران

با پیروزی انقلاب ۵۷ و در پی آن انقلاب فرهنگی ، هنر ایران دوران رکود ۲۵ ساله خود را آغاز کرد. نبود منابع و ماخذ به روز برای هنرمندان و از طرفی ایجاد محدودیت های غیر معقول برای این قشر، منجر به ایجاد فضایی خواب آلود و بی رمق شد.
نبود شوق و اراده جمعی برای این تابوی قانونی ، باعث سوق پیدا کردن قشر روشنفکر و هنرمند بسوی انزوا و جامعه گریزی شد. با تغییراتی که در سال ۷۶ در دولت انجام گرفت ، شرایط انجام کار فرهنگی اندکی بهبود یافت اما هنوز بستر کافی برای جوشش یک حرکت فراگیر هنری فراهم نبود.
در همان سالها با همه گیر شدن اینترنت و امکان جست و جوی سریع و همه جانبه ، هنرجوان ایران گام در راه نزدیک شدن به فضای جهانی گذاشت. با شکل گیری گروههای موسیقی زیرزمینی – اکثرا در سبک Rock و معدودی نیز HipHop و Metal – موسیقی ایران چشم انداز مبهم ولی امیدوارکننده ای از خود به جا گذاشت.
اما کماکان موسیقی با فیلترهای بی شماری روبرو است و نخبگان زیادی دچار انزوا شده اند و عده ای نیز عبور از مرز را به تحمل این وضعیت ترجیح داده اند.
سوال اینجاست که چرا باید افراد کاربلد موسیقی پاپ از کم کاری خود رنج ببرند؟ چرا هرگاه کاری را برای ارائه آماده می کنند ، با ممیزی شعر ، موسیقی و حتی صدای خواننده مواجه می شوند. در این میان حتی نام ترانه سرایان نیز با مشکل عدم دریافت مجوز روبروست.
واقعیت غیر قابل انکار ان است که بخش نخبه موسیقی پاپ ما در خارج از ایران بسر می برند و تا شرایط فرهنگی ایران اینگونه است حاضر نیستند فعالیت خود را در داخل مرزها ارائه کنند و در مقابل حکومت نیز به آنها مارک سیاسی چسبانده و حاضر نیست به کارهای انها مجوز دهد و به این ترتیب هنرمندان ایرانی خارج از کشور تنها از کسب درآمد محروم می شوند، اما مردم حسرت به دل در آرزوی دیدن آنها در سرزمین خویش می میرند.
برگزاری فستیوال موسیقی زیرزمینی در دانشگاه امیرکبیر بیانگر پتانسیل بالای موسیقی در ایران بود که می توانست با تداوم اینگونه حرکتها نامه های تازه ای را به جامعه هنری ایران معرفی کند که متاسفانه با برخورد سلبی مسئولین روبرو شد و این حرکت نیز عقیم ماند , گروههای زیرزمینی به اینترنت و مسابقه اینترنتی روی آوردند که شاید مطرح ترین و با کیفیت ترینٍ اینگونه مسابقات را سایت www.tehranavenue.com برگزار کرده است.
نکته قابل توجه در موسیقی امروز داخل ایران ، ممنوعیت خواندن برای خواننده های زن است. کمییشتر این امکان فراهم بود که زنها به عنوان همخوان در کنار خواننده مرد اجرای برنامه کنند، اما این موضوع نیز گرفتار احکام اسلامی شد. گروههای سنتی و کلاسیک نیز از این گزند مصون نماندند. البته در سال ۷۴ یکی از مراجع شنیدن صدای زن را برای مسلمانان جایز دانست اما با ذکر این توضیح که صدای او شهوت برانگیز نباشد.
حالا با گذشت ۱۱ سال از این واقعه شاهد تحرک خواننده های زن داخلی هستیم که اکثرا ترانه هایی بسیار سطحی و تنها برای عوام می خوانند و در مقایسه با سایر آثاری که می شنویم به شوخی شبیه اند. بخصوص اگر با خواندگان زن خارج از ایران مقایسه شوند. افرادی مثل هاله و شهرزاد سپانلو که هرکدام در سبکی که ارائه می دهند بسیار موفقند و آثارشان بین غیرفارسی زبانان با استقبال نسبی مواجه شده است.
مشکل دیگری که منجر به فعالین زیرزمینی می شود، مشکلات مالی است. توافق با تهیه کننده ، احتمال سفارشی شدن آلبوم و را در پی دارد و این برابر است با هرچه بشتر دور شدن محتوا از آنچا هنرمند در نظر دارد.
در ریشه یابی موسیقی زیرزمینی، باید به نهادهای موازی برای ارزشیابی آثار اشاره کرد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، صداوسیما و حوزه هنری هرکدام براساس معیارهای خود این کار را انجام می دهند و هیچ تضمینی برای گرفتن مجوز مجدد از هیچکدام از این سه نهاد وجود ندارد. اوضاع به حدی بی سروسامان است که اثری که مجوز فرهنگ جمهوری اسلامی را دارد در ارزشیابی تلویزیون غیر ارزشی شناخته می شود و بارها اثری که از تلویزیون پخش شده بدون هیچ دلیل منطقی پخش آن از صداوسیما متوقف می شود.
اما سوال اساسی اینجاست که آیا برای فوران جوشش درونی هنرمند مجوز لازم است؟ جواب این سوال را مسوولان فرهنگی باید بدهند. حرکت زیرزمینی در جامعه نوعی سرکشی از قانون محسوب می شود. این حرکت را قدمی در راه نیل به اهداف والای هنری و درونی سازی و شخصی سازی آثار می پنداریم.

رسول صفی زاده

منبع : دو هفته نامه فریاد