صدای پای استبداد از چکمه های سردار سپه

رضاخان سردار سپه در این سال، به ساماندهی ارتش پرداخت.امنیت كه از نان شب مردم واجب تر بود، سال های سال بود كه از این دیار رخت بربسته بود. مردم هم نمی دانستند كه سردار سپه امنیت را برای حكومت بعدی خود می خواهد، نه برای آنان! عدم دخالت نظامیان در سیاست، قانونی بود كه ایرانیان هنوز به درستی آن را تجربه نكرده بودند!
سردار سپه دست به كار فرو نشاندن شورش های محلی شد. واقعیت این است كه در آن هنگام كشور ایران به صورت ملوك الطوایفی اداره می شد. ستونی از ارتش برای سركوبی شاهسون های سركش، راهی اردبیل و اهر و تبریز شد. سپاهی هم به فرماندهی سرتیپ محمدخان زكریا _ سپهبد شاه بختی بعدی- برای سركوبی الوار شورشی راهی بروجرد و لرستان شد. این سپاه پس از نبردی خونین توانست الوار شورشی را سركوب كند و هشت تن از سران آنها را در بروجرد به دار آویزد. سپاه دیگری نیز به فرماندهی سرتیپ امان الله میرزا -سپهبد جهانبانی بعدی- به سوی آذربایجان رفت و طی نبردی خونین قلعه چهریق را كه سالیانی دراز پناهگاه نظامی اسماعیل آقا سمیتقو بود، درهم كوبید. سمیتقو كه نام وی برای اهالی سالخورده آذربایجان، هنوز هم رعب آور است به خارج از كشور گریخت، ولی همه امكانات نظامی و دارایی های نامشروع او به چنگ سردار سپه و نزدیكان نظامی وی افتاد. به مناسبت این فتح و پیروزی روزنامه های هوادار سردار سپه مقاله ها نوشتند. احمدشاه نیز از پاریس با تلگرافی پیروزی سپاهیان را به سردار سپه تبریك گفت. اكنون او پس از این فتح و پیروزی ها، در اندیشه فتح كابینه و سپس كاخ شاهی بود! شگفتا كه اقلیتی انگشت شمار در مجلس، زودتر از سایرین صدای پای استبداد را از چكمه های سردار سپه شنیدند؛ و آن اندك شماران سیدحسن مدرس روحانی آزاده و یاران وی بودند. آنان در آن هنگام شور و غوغا و هیاهو كه از سوی نظامیان و هواداران سردار سپه بلند بود، آرامش گورستانی سردار سپه را نكوهیدند. پس از اینكه موتمن الملك رجل برجسته میهن دوست و رئیس مجلس شورا و گروهی از نمایندگان، سردار سپه را ستودند و به وی شادباش گفتند، معتمدالتجار نماینده تبریز برخاست و در نطق شورانگیزی سردار سپه را به قلدری و قانون شكنی متهم كرد. پس از وی مدرس پشت تریبون رفت و در پشتیبانی از معتمد التجار قانون شكنی های سردار سپه و نظامیان زیر فرمانش را یك یك برشمرد و سپس هشدار داد: «ما آنقدر قدرت داریم كه می توانیم شاه را برداریم و طبعاً سردار سپه را نیز می توانیم معزول كنیم!» پس از نطق معتمدالتجار و مدرس گویی كه خفتگانی چند از خوابی ژرف برخاسته باشند، یك باره مطبوعات و نشریات سردار سپه و نظامیان را آماج حملات خود كردند. سردار سپه نیز قهر و به مصلحت از كار كناره گیری كرد.
در پی این اقدام، امیر اقتدار حاكم نظامی تهران هم از كار كناره گرفت و حكومت نظامی را منحل كرد. نظامیان كه پس از روی كار آمدن سردار سپه و گرفتن بودجه های كلان و نیز رسیدن به مداخل در آن سركوبی شورش های محلی، جانی تازه گرفته بودند و جبران شكست و ناكامی در برابر مشروطه خواهان را در سر داشتند، دست به تظاهرات و شورش زدند و خواهان بازگشت سردار سپه به قدرت شدند. سرانجام شاه و دولت تسلیم مانور نظامی هواداران سردار سپه شدند و به دلجویی از او پرداختند و دوباره وی را بر مسند قدرت نشاندند. چه چاره ای پیش رو بود؟ سردار سپه در این زمان كوتاه توانسته بود از سپاهی پراكنده، گرسنه، بی رخت و لباس و كم ارزش سپاهی پرزور و شكم سیر و طرفدار خود بسازد! اینك كدام نیروی مسلح سازمان یافته ای در كشور می توانست جلوگیر سپاهیان سردار سپه باشد؟
در این سال دستگاه دولت نیز همچنان آشفته بود. در پی تظاهرات مخالفین مشیرالدوله وی استعفا داد، ولی مجلس دوباره او را برای رئیس الوزرایی برگزید. مشیرالدوله اما زیر بار نرفت و باز هم استعفا داد. مجلس به ناگزیر رای تمایل به قوام السلطنه داد و سردار سپه در این كابینه هم وزیر جنگ بود. اما در ماه های پایانی این سال قوام السلطنه هم در برابر حملات انتقادی سوسیالیست های مجلس به رهبری سلیمان میرزا اسكندری تاب نیاورد و استعفا داد. پس از او مجلس به مستوفی الممالك ابراز تمایل كرد كه وی نیز از سوی اقلیت مجلس به رهبری سیدحسن مدرس مورد حمله قرار گرفت. مدرس معتقد بود كه رجل خوشنام و میهن دوستی همانند مشیرالدوله كه مردی معتدل، آرام و میانه رو بود به درد شرایط آن دوران نمی خورد. مدرس در واقع به دنبال كسی بود كه بتواند جلو نفوذ روزافزون سردار سپه را در عرصه سیاست بگیرد. ولی افسوس كه همین مخالفت اوضاع را به سود سردار سپه آشفته تر می كرد و در حقیقت همین كابینه اندازی ها، خواست قلبی سردارسپه بود و كار وی را پیش می برد. هنگامی كه مشیرالدوله در مجلس برنامه دولت خود را اعلام كرد، مورد حمله مدرس و یارانش قرار گرفت. كار به جایی رسید كه در جلسات علنی و غیرعلنی و نیز در بیرون مجلس دودستگی و آشوب و زدوخورد میان موافقین و مخالفین درگرفت و همه این كارها به سود سردار سپه بود!
در حوزه فرهنگ نیز رویدادهای قابل تاملی رخ داد. در آغاز این سال شورای عالی معارف كه در آن كسانی همانند ذكاء الملك فروغی و دكتر امیراعلم و غلامحسین رهنما و علی اكبر دهخدا و تنی چند از اهل ادب و فرهنگ عضویت داشتند، آغاز به كار كرد. نخستین شماره روزنامه كوشش به مدیریت شكرالله خان صفوی نیز كه هفته ای سه روز منتشر می شد، روی دكه ها رفت. روزنامه مردآزاد هم كه مدیریت آن را علی اكبرخان- علی اكبر داور وزیر عدلیه بعدی- برعهده داشت، به خانواده مطبوعات پیوست. همچنین روزنامه پیكان به مدیریت محمد وثوق همایون _ پدر عبدالحسین هژیر- منتشر شد كه نویسنده و سردبیر آن فرزندش عبدالحسین خان بود كه در آن هنگام منشی و مترجم سفارت روسیه در تهران بود. نكته شایان توجه در این عرصه آنكه در بهمن ماه این سال، روزنامه بدزبان قیام به مقام سلطنت و شخص احمدشاه توهین كرد و شاه نیز به دادگاه مطبوعات شكایت برد. شعبه دوم محكمه استیناف تهران شكایت شاه از روزنامه قیام را مورد رسیدگی قرار داد، اما شاه از شكایت خود صرف نظر كرد! این هم خبر خوشی بود كه از دوران مشروطه در تاریخ ایران به یادگار خواهد ماند.
در این سال قانون محدودیت زمانی ماموریت سیاسی ایرانیان در خارج از كشور به تصویب رسید. طبق این قانون ماموران سیاسی ایران بیش از پنج سال نمی توانند در كشور محل ماموریت خود بمانند. همچنین در تابستان این سال، لایحه استخدام و اختیارات دكتر میلسپو آمریكایی كه به جای مورگان شوستر برای اداره امور مالی ایران در نظر گرفته شده بود، تصویب شد و او و هیات كارشناسان همراهش به تهران آمدند. بانك استقراضی روس هم كه طبق قرارداد ۲۳ آذرماه سال پیش به دولت ایران واگذار شده بود، حسابرسی و معلوم شد كه بسیاری از رجال و شاهزادگان ایرانی مبالغ كلانی به این بانك بدهكار هستند. تنها بدهی محمد ولی خان سپهدار تنكابنی سپهسالار اعظم بعدی- به این بانك، بیش از یك میلیون تومان بود! لایحه قانونی محاكمه وزرا در ۱۳۱ ماده در این سال تقدیم به مجلس شد- همان قانونی كه بعدها رضاشاه با آن وزیرانی همانند تیمورتاش و نصرت الدوله و... را به خاك انداخت. قانون استخدام كشوری هم در این سال به تصویب مجلس رسید.

منبع : روزنامه شرق