«پرسش» مهمترین ابزار آموزشی

پرسیدن، یكی از عمده ترین ابزارهای یادگیری و ضرورت مهمی است كه از دوران كودكی شروع می شود. كودكان برای شناخت هر چه بیشتر دنیای پیرامون همواره سؤالهای مختلفی را بر زبان می آورند تا جایی كه به گفته كارشناسان، گاه كودكان در روز تا ۳۰۰ پرسش را مطرح می كنند.
اما این ابزار مهم در سالهای بعد به شدت رو به ضعف می گذارد، به طوری كه با ورود به مدرسه از میزان آن كاسته می شود و در مقاطع مختلف تحصیلی این تنزل همچنان ادامه می یابد، به طوری كه دانش آموزان دبیرستانی، كمتر در كلاس درس سؤال می كنند و یا نسبت به یك موضوع درسی یا غیر درسی كنجكاوی به خرج می دهند.
به نظر متخصصان علوم تربیتی، یكی از دلایل این وضعیت، به سبب روشن نبودن اهمیت و ارزش سؤال در امر یادگیری است. ضمن اینكه معلمان و دبیران محترم نیز باید برای تشویق دانش آموزان به بیشتر پرسیدن و ایجاد فضای مناسب برای پرسش و سؤال كردن، حساب جداگانه ای باز كنند.
بررسی یكی از پژوهشگران نشان می دهد چنانچه معلمان سؤالهای خود را تا ده درصد بهبود بخشند، بهره وری كلاس تا ۲۰ درصد افزایش می یابد. لذا در این زمینه جا دارد به اهمیت سؤال كردن و ضرورت پرسش، اشاره كنیم.
نكته اول در این زمینه اینكه، سؤال كردن مؤثرترین روش برای شروع ارتباطات و رسیدن به پاسخ مورد نیاز است، تا جایی كه به صراحت می توان ابراز داشت پاسخهای بدیع و راه حلهای نو، از پرسشهای تازه و خلاقانه نشأت می گیرد.
نكته دیگر اینكه، سؤال كردن بر كنترل و نظارت كردن مؤثر است و بدین وسیله معلم می تواند نسبت به میزان یادگیری و سطح آموخته های مخاطبان خودآگاهی پیدا نموده و با اتكا بدان تدریس كند.
نكته سوم، بر تأثیر سؤال كردن بر افزایش اطلاعات دلالت دارد و به این واقعیت می پردازد كه افراد به همان اندازه ای می دانند كه سؤال مطرح می كنند.
به عبارت دیگر، نخستین فرق افراد موفق در یادگیری با افراد ناموفق در این است كه گروه اول قادر به طرح سؤالهای بیشتر و مناسب تری هستند و در نتیجه پاسخها را به صورت معلومات و اطلاعات افزون تر كسب می كنند.
و نكته آخر اینكه، تفكر چیزی جز پرسیدن و پاسخ دادن به سؤالها نیست. بنابراین، پرسشها، تا حد زیادی تعیین كننده نوع و كیفیت تفكر افراد است و در عین حال می تواند زمینه های مناسب برای آموزش و سطح آن را نیز تعیین نماید.
اما شكل اصلی و سطوح سؤال كردن براساس سلسله مراتب، وضعیت خاصی به خود می گیرد. به گفته صاحب نظران آموزشی، پایین ترین سطح سؤال، با جمله «آیا می دانید» همراه است. در سطح بعدی كه به آن سطح دقت گفته می شود، «چرا»، «چه كسی»، «كجا» و «چقدر» موضوع را به چالش می كشد. سطح سوم در ارتباط با تفكر انتقادی است و می تواند با كلماتی مانند «چرا»، «توضیح دهید» و «مقایسه كنید» توأم شود و سرانجام در سطح چهارم كه به پرسشهای خلاقانه اختصاص دارد، این جمله مطرح می شود: «چه می شد اگر؟».
به هر حال، ملاك دانایی و كنجكاوی ما پرسیدن است و هر اندازه بیشتر نسبت به عوامل محیطی سؤال طرح كنیم، بیشتر می دانیم.

دكتر كبری ارجمند

منبع : روزنامه قدس