آستانه؛ کانون تعامل اقوام و مذاهب

سنت شکیبایی و مدارای مذهبی در کشور مسلمان نشین قزاقستان از گذشته ادیان مختلفی از جمله زرتشتی، مسیحی، مسلمان و غیره وجود داشته و دارد که در تبادل و تعامل با یکدیگر مجموعه ای از درک روحی جهان را تشکیل داده اند.
تحمل و مدارای مذهبی در جامعه قزاقی عامل اصلی تأمین صلح، ثبات و رشد اقتصادی قزاقستان بوده و این امر مهم باعث تحسین دنیا شده است. اصول شکیبایی مذهبی در قزاقستان نه تنها نوعی فرهنگ سیاسی است بلکه اصول سیاست دولتی نیز می باشد. پاپ روم ایوان پاول دوم در جریان سفر خود به قزاقستان اعلام کرد که «از صلح و توافق در صحرای بزرگ قزاقستان شگفت زده شده و این ثابت می کند که می توان صلح را در کشورهایی با جمعیت بالا و ملیت های مختلف ایجاد و حفظ کرد.»
وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۰۷ در گزارش بین المللی خود درباره حق آزادی انتخاب دین، به این موضوع اشاره کرده است که: «مردم قزاقستان از آداب و رسوم قدیم خود حمایت می کنند و آن را حفظ می نمایند.» جمهوری قزاقستان کشوری است که موقعیت ادیان و اهمیت توافق میان ادیان مختلف را به رسمیت شناخته و برای اعتقادات مذهبی آنها ارزش و احترام قائل شده است. امروزه در کشور قزاقستان بیش از ۴۰ مذهب و فرقه وجود دارد. دین اکثریت مردم قزاقستان اسلام (اهل تسنن) می باشد. در حال حاضر در این کشور ۱۶۴۸ اتحادیه اسلامی و تعداد ۱۵۳۴ مسجد وجود دارند که با توجه به اطلاعات موجود در اداره دریافت حدود ۹ میلیون نفر و با ۲۴ ملیت از اسلام پیروی می کنند.
در قزاقستان دین ارتدوکس روسی به عنوان دومین دین این کشور به شمار می رود که پیروان بسیاری را بعد از اسلام به خود اختصاص داده است. حدود ۳۰ درصد مردم قزاقستان ارتدوکس روسی هستند. در حال حاضر در این کشور ۲۳۰ اتحادیه دینی و ۲۲۰ مرکز مذهبی فعال وجود دارد. در قزاقستان بیش از ۳۰۰ هزار کاتولیک ساکن هستند. تقریباً ۲۵۰ مرکز دینی، ۹۰ جامعه کاتولیک و ۱۶۰ گروه مذهبی وجود دارد. تقریباً ۴۰ کلیسای کاتولیک، ۲۰۰ کلیسای کوچک و مراکزی برای دعا در کشور فعال است. علاوه بر این ها، شاخه های مذهب پروتستانی، لیوتری، یهودی، بودایی و غیره نیز وجود دارند.
جمعیت قزاقستان بعد از استقلال حدود ۱۵‎/۵ میلیون نفر می باشد که طی این سالها بیش از ۱۵۰۰ مسجد جدید، ۱۷۰ کلیسای مسیحی، ۳۰ کلیسای کاتولیک و حدود یک هزار خانه برای دعا در این کشور ساخته شده است. برای اولین بار در تاریخ کشور کلیسای بودایی احداث شد. طی ۱۵ سال گذشته تنها یک سیناگوگا ( معبد یهودی) وجود داشته در حالی که هم اکنون حدود ۲۰ معبد برای یهودیان در این کشور ساخته شده است. ۲۱ جامعه یهودی فعال است. بنا بر آماری که توسط کارشناسان اعلام شده: تعداد معتقدان دینی در مقایسه با اواسط دهه ۸۰ افزایشی ۴۰ درصدی داشته است. سال ۲۰۰۵ کمیته امور دینی در این کشور بازگشایی شد که هدف اصلی آن تأمین حقوق اتباع در خصوص آزادی انتخاب دین و تفهیم حس تفاهم و شکیبایی میان اتحادیه های دینی مختلف بوده است. این حقیقت بیانگر اهمیت و توجه به توسعه هماهنگ بر اساس بردباری و احترام به یکدیگر در قزاقستان می باشد.
● مراحل شکل گیری اتحادیه های دینی
طبق قوانین حاکم بر جمهوری قزاقستان اتحادیه دینی شخصیتی حقوقی دارد و بنابر این قانون کلیه شخصیت های حقوقی صرف نظر از تعهدات و نوع فعالیت آنها باید ثبت نام دولتی شوند. هدف از ثبت نام اتحادیه های دینی ایجاد نظم و امنیت اجتماعی است تا دولت از هر گونه فعالیتی که باعث بی نظمی و تشویش در کشور و یا بوجود آمدن اختلاف بین اقشار باشد جلوگیری کند. در این کشور فعالیت اتحادیه هایی که ثبت نشده اند ممنوع می باشد.
برپایه این قانونمندی در قزاقستان شرایط حقوقی لازم برای زندگی صلح آمیز ادیان مختلف ایجاد شده است. اصول همکاری دولت و اتحادیه های دینی تابع شرایطی نظیر: رعایت سیاست و اصول جدایی دین از حکومت، آزادی انتخاب دین، برابری اتحادیه های دینی، عدم دخالت دولت به فعالیت اتحادیه های دینی و... است. احساس مسئولیت میان ادیان مختلف در قزاقستان، عامل اصلی توسعه هماهنگ و پایدار و ثبات وضعیت کشور می باشد. عامل مؤثر دیگر در این تعاون و تفاهم اقوام و مذاهب توسعه اقتصاد ملی قزاقستان است که تأثیر مثبتی بر روی وضعیت دینی می گذارد. جریان سرمایه گذاری خارجی و ارتقای سطح درآمد مردم و امکان سفر به خارج از کشور به شکیبایی دینی بیشتر در جامعه قزاقی مساعدت می نماید. براین اساس تجربه قزاقستان در خصوص توسعه تفاهم میان ادیان مورد توجه سازمان امنیت و همکاری در اروپا قرار گرفت و در نهایت موجب شد قزاقستان به ریاست این سازمان در ۲۰۰۹ انتخاب شود.
بنا بر اظهارات کریستیان شتروخال مدیر دفتر انستیتو های دموکراتیک و حقوق بشر سازمان امنیت و همکاری در اروپا؛ «قزاقستان دارای فرهنگی بالا و سرشار از تجربه گفت و گو میان ملت ها است، که این کشور می تواند سهم بسیاری را در جمع آوری تجارب گفت و گو بین ادیان بگذارد. ما می توانیم از تجربیات قزاقستان استفاده و آن را فرا گیریم و متقابلاً تجربیات خود را در اختیار این کشور قرار دهیم.»
در شرایط صلح ناپایدار و گسترش مناقشات دینی، قزاقستان نیز مسئولیت دارد و پیشنهاد دهنده گفت وگوی جهانی تمدن ها می باشد تا اساس جدیدی برای تفاهم ادیان در شهر آستانه ایجاد شود.
● اجلاس ادیان سنتی و جهانی
قزاقستان با این نگاه به موضوع توسعه گفت وگوی بین ادیان، اجلاسی در سال های ۲۰۰۳ و۲۰۰۶ با نام رهبران ادیان جهانی و سنتی برگزار کرد که در این اجلاس تقریباً نمایندگان همه ادیان جهانی و سنتی شرکت نمودند. اجلاس ادیان جهانی و سنتی در ادامه کار خود چند کنفرانس علمی و عملی نیز درمورد روابط بین ادیان ترتیب داد. اولین اجلاس ادیان جهانی و سنتی در تاریخ ۲۵-۲۳ سپتامبر سال ۲۰۰۳ در شهر آستانه پایتخت قزاقستان برگزار شد. شرکت کنندگان اولین اجلاس با تصویب بیانیه ای که در آن بر حمایت از کوشش های سازمان ملل متحد تأکید داشتند، این بیانیه البته بر همراهی با سایر سازمان های بین المللی و منطقه ای و همچنین دولت ها، سازمان های اجتماعی و غیردولتی نیز در جهت پیشبرد گفت وگو بین تمدن ها و تأمین صلح در هزاره جدید اشاره می کند. دومین اجلاس ادیان جهانی و سنتی در تاریخ ۱۳-۱۲ سپتامبر سال ۲۰۰۶ در ساختمان جدید کاخ صلح و توافق واقع در شهر آستانه برگزار گردید و در آن بیش از ۴۳ هیأت از ۲۰ کشور و بیش از ۱۶۰ نفر نماینده از مذاهب جهانی و سنتی از جمله: اسلام، مسیحیت، یهودی، بودایی و ... شرکت داشتند. موضوع این اجلاس «دین، جامعه و امنیت بین المللی» بود که در دو بخش: «آزادی انتخاب دین و احترام نهادن به پیروان ادیان دیگر» و «نقش پیشتازان دینی در تحکیم امنیت بین المللی» برگزار شد. در روز اول مجمع «اصول گفت وگوی بین ادیان» به تصویب رسید. شرکت کنندگان بیانیه مشترکی را امضا کردند که ادیان را به جلوگیری از مناقشات در اساس تفاوت دینی و فرهنگی دعوت می کرد. در این سند نیاز و ضرورت جهانی به تعویض «فرهنگ صلح» به جای «ایدئولوژی مقاومت» منعکس شد.
این سازمان تصمیم دارد سومین مجمع ادیان جهانی و سنتی را سال ۲۰۰۹ در قزاقستان برگزار نماید. حتی پیش بینی شده مرکز بین المللی فرهنگ ها و ادیان نیز در حاشیه مجمع ایجاد گردد. به ابتکار قزاقستان کنفرانس ویژه سازمان امنیت و همکاری در اروپا برای پیشبرد توافق میان فرهنگ ها، ادیان و ملیت ها در تاریخ ۱۳-۱۲ ژوئن سال ۲۰۰۶ در شهر آلماتی صورت پذیرفت. همچنین با همکاری دبیرخانه کل سازمان کنفرانس اسلامی، کنفرانس «تمدن اسلامی در آسیای مرکزی» با موضوع گفت وگوی میان تمدن ها در سال ۲۰۰۷ و با حضور فعال اکمل الدین احسان اوغلو دبیر کل سازمان کنفرانس اسلامی برگزار گردید که نمایندگان ۲۳ کشور اسلامی و غربی در این کنفرانس حضور داشتند. قرار است در ماه اکتبر سال جاری (۲۰۰۸) نیز همایش بین المللی درخصوص گفت و گو بین کشورهای اسلامی و غرب در قزاقستان برگزار گردد.
● نگاه شخصیت های جهانی
کوفی عنان دبیر کل پیشین سازمان ملل متحد ضمن تحسین ابتکار های قزاقستان، می گوید: «پیشتازان دینی امکان تأثیر بر رفتار بعضی از انسان ها و گروه ها را دارند و می توانند انسان ها را در خدمت به جامعه با ایجاد صلح و توافق تشویق نمایند.»
کویتیرو ماتسورا مدیرکل یونسکو ابتکار نورسلطان نظربایف رئیس جمهوری درباره برگزاری اجلاس را «قدم مهم در ایجاد جهانی جدید که در آن پیروان ادیان مختلف در صلح و هماهنگی زندگی می کنند» نامید.
آلخو ویدال-کوادراس معاون رئیس پارلمان اروپایی: «در آسیای مرکزی کشور وسیعی واقع شده است که افراد با اصالت های مختلف و دین های گوناگون (با آنکه اکثر مردم مسلمانند) که به زبان های مختلف صحبت می کنند و دارای سلیقه، احساسات و عادت های فراوان هستند، در آن سرزمین در صلح و آرامش زندگی می کنند. وجود این تنوع غنی و بزرگ و روابط بین گروه های دینی و ملیتی زیبا می باشند، آنها منافع، اهداف و همسویی مشترک دارند، قوانین مشترک دارند، مسئولیت های مشترک را ایفا می نمایند و خود را جزو اتباع و وطن دوستان یک کشور احساس می کنند...»
به هر حال امروز غلبه بر اندیشه اجتناب ناپذیری تقابل تمدن ها یک ضرورت جهانی است و هر کوششی را برای اتحاد اقوام و شخصیت های دینی، سهم بزرگی در حذف تشنج جهانی خواهد داشت. از این منظر اجلاس ادیان جهانی و سنتی که در قزاقستان برگزار می شود قدم مؤثری برای گفت و گوی صلح آمیز و همکاری سازنده بین ادیان می باشد. بویژه آن که در این اجلاس ها اصول شکیبایی مذهبی و تفاهم بین ادیان جهانی برجسته مورد بحث قرار می گیرد. اهمیت اجلاسی که قزاق ها پایه گذار آن در آسیای مرکزی شده اند این است که این سؤال را محور قرار داده که چگونه می توان از پتانسیل روحی و اخلاقی ادیان جهانی برای حل مناقشات بین المللی، مقابله با تهدیدات جهانی و جلوگیری از عدم شکیبایی بهره برداری کرد.
نورسلطان نظربایف رئیس جمهوری قزاقستان در جریان دومین اجلاس ادیان جهانی و سنتی به رهبران دینی پیشنهاد کرد تا حداقل یک بار در سال در کاخ صلح و توافق آستانه سخنرانی و تبادل نظر کنند. به نظر رئیس جمهوری قزاقستان رهبران اسلام، مسیحیت، بودایی، یهودی و... هر سال می توانند سخنی تازه و مؤثر درباره صلح و توافق به هموطنان خود بگویند که این یکی عوامل شفاف شدن مناسبات فرهنگی اروپا و آسیا می شود. سنت نیکوی گفت وگو هم اکنون میان نمایندگان ادیان مختلف با فرهیختگان، دانشمندان، خبرنگاران، اشخاص فرهنگی، جوانان، نمایندگان سازمان های غیر دولتی در کاخ صلح و توافق قزاقستان دنبال می شود.

منبع : روزنامه ایران