مازندران در یک نگاه

● موقعیت جغرافیایی استان مازندران
استان مازندران با حدود ۲۴ هزار کیلومتر مربع مساحت بین ۴۷ دقیقه تا ۳۸ درجه و ۵ دقیقه ْ عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۱۴ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. دریای مازندران در شمال استان تهران و سمنان ، در جنوب واستانهای گیلان و گلستان به ترتیب در غرب و شرق آن قرارگرفته است . براساس آخرین تقسیمــــات کشوری سال ۱۳۷۵ وبا توجه به تفکیک استان گلستان از استان مازندران ، این استان درحال حاضر ۱۴ شهرستان ، ۳۸ شهــر، ۳۴ بخش و ۱۰۰ دهستان دارد.
● جغرافیای تاریخی استان
درباره‎ تاریخ باستانی استان مازندران اطلاع زیادی دردست نیست و اساسا‏‏ وضع اقلیمی آن اجازه نمی‌دهد ابنیه وآثار معماری پایدار بمانند.
درجلگه های ساحلی مازندران آثار معتبری از ادوار قبل از اسلام به دست نیامده و حتی از شهرهای معتبر صدر اسلام ( دوره‎‎ پادشاهان تبرستان و دیلم ) هم به جز آمل و ساری یادگاری به جانمانده است. بعداز غلبه آریایی های مهاجم ومهاجرت بومیان، ساکنان جدید پس از مدتها ظاهرا زیرفرمان هخامنشیان قرار گرفتند. درکتیبه بیستون سرزمین مازندران به نام ’’پشتخوارگر‌‘‘ ودر اوستا ’’پزشخوارگر‘‘ آمده است و به نظر می رسدکه مازندران جزو قلمرو اشکانیان بوده است.
هم زمان بافتوحات مسلمانان از سلسله های پادوسبانان، آل باوند و افراسیابیان نام برده شده است که در تبرستان یا قسمتی از آن حکومت میکرده انـد و استقلال نسبی داشته اند. مورخان درباره‎ اولین حمله‎ مسلمین به تبرستان وحدت نظر ندارند. بنابه قول عده ای ازنویسندگـان در سال ۳۰ هجری قمری ـ زمان خلافت عثمان ـ اولین بار سعد بن عاص حاکم کوفه در صدد فتح تبرستان برآمد و سرانجام سواحل تبرستان، رویان و دماوند رابه تصرف خود درآورد. درزمان مروان بن محمد(۱۳۲ـ ۱۲۶ هـ .ق) آخرین خلیفه بنـی –امیه، اهالی تبرستان علیه حکام عرب سر به شورش برداشتند. دردوره‎‎ خلافت ابوالعباس سفاح (۱۳۶ ـ۱۳۲ هـ .ق) ـ اولین خلیفه عباسی ـ یکی از عاملان وی رهسپار تبرستان شد و با اهالی آن منطفه از طریق صلح و مدارا کنارآمد، لیکن دردوره ـ خلافت ابوجعفر منصور (۱۵۸ – ۱۳۶ هـ . ق) ـ دومین خلیفه عباسی مردم تبرستان برای چندمین بار سر بـه شــــــورش برداشتند. سرانجام تبرستان کاملاُ تحت اطاعت اعراب درآمده ولی بعد ازآن نیز در سرزمین طبرستان مانند سابق، مسکوکاتی باخط پهلوی ضرب شد. سرانجام درسال ۱۶۷ هجری قمری ’’ونداد هرمز لا‘‘ سلسله مستقلی در تبرستان تاسیس کرد.
درقرن چهارم و پنجم هجری، تبرستان میدان کشمکش سلسله‎ آل زیار و آل بویه از یک طرف و سامانیان و غزنویان ازطرف دیگر شده بود، اغلب اوقات تبرستان تحت اداره آل زیاربود. درسال ۴۲۶ هجری قمری، سلطان مسعــود غزنـــوی ازطریق گرگان وارد تبرستان شد و صدمات و خسارات جانی و مالی زیادی به اهالی آن سامان وارد آورد.
هنوز این خرابه ـ ها ترمیم نشده بود که طغرل اول مؤسس سلسله‎ سلجوقی به گرگان وتبرستان حمله ورشد ودرسال ۶۰۶ هجری قمــــری تبرستان ازجمله ’’کبود جامه ‘‘ به دست سلطان محمد خوارزمشاه افتاد و اسپهبد کیودجامه به نام ’’رکن الدین کبودجامه ‘‘ و فرزندانش به دست سلطان محمد خوارزمشاه اسیر شدند. زمانی که سلطان محمد خوارزمشاه از نبرد با سپاهیان مغول فــرار می کرد، رکن الدین ، مغولان را به جایگاه سلطان محمد هدایت کرد و به اثر این خوش خدمتی، از طرف مغولان به حکومت کبود جامه رسید و سرانجام توسط تیموریان بساط حکم رانی آنها نیز برچیده شد. بعد از درگذشت امیرتیمور ، ســــادات ـ مرعشی با کسب اجازه از شاهرخ میرزا (۸۵۰ – ۸۰۷ هـ . ق ) به مازندران برگشتند و به عنوان باج گزار این نواحی سلطنت کردند.
سرانجام در زمان سلطنت شاه عباس اول به طور کلی قدرت سادات مرعشی از بین رفت. پس ازبرچیده شدن بساط حکومت ملوک الطوایفی تبرستان که تا سال ۱۰۰۶ هجری قمری ادامه داشت، این منطقه تحت نظارت شاه عباس اول و سلاطین بعدی سلسله صفوی تأمین قرار گرفت. شاهان صفوی درطول هرسال به کرات به عنوان شکارویا پس ازاحـداث فرح‌آباد جهت استراحت به این منطقه سفرمی کردند. نارشاه افشار برای مقابله بادشمنان به ویژه دشمنان شمالی وروس هـا، درمازندران یک کارخانه کشتی سازی دایرکرد و به رونق هرچه بیشتر منطقه افزود. ازدوره فتحعلی شاه قاجار، به منطقه سـرـ سبز و زیباو دل انگیزمازندران ، به عنوان یک منطقه استراحتی ـ تفریحی توجه گردیده و ناصرالدین شاه طی دوسفر دستور تعمیر راه ها و کاروان سراها را صادر کرد. دردوران ملطنت پهلوی منطقهْ مازندران مانند سایرمناطق کشور از راههای ارتباطی برخوردار شد و به علت شرایط محیطی و آب وهوای معتدل ، چشم اندازهای زببا نزدیکی اش به تهران ، محل استراحت و تفریح قسمت اعظم مردم کشور شد.
● صنایع دستی
از صنایع دستی موجود در استان مازندران می توان به قالی بافی، گلیم بافی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، شمد و ملحفه، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی سفالگری و سرامیک سازی، فرآورده های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با فلز، هنرهای مرتبط با چوب، حصیر بافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی عروسک سازی اشاره کرد.
قالی بافی و گلیم بافی از رشته های اصلی و اساسی مازندران نیست ولی در استان بافته می شود. در شرایطی که فرش در بعضی مناطق حرف اول برای ابراز وجود دارد تنها شهرت خود را در مازندران به سایر رشته ها واگذار کرده است و نقشه هایی که درمازندران بافته می شود مربوط به سایر مناطق است.
● دستبافی (نساجی سنتی)
امروزه دستبافی به صورت تهیه و تولید انواع پارچه ها و برخی زیراندازها جاجیم، جاجیمچه، روتختی، رومیزی، روسری، لباسهای محلی، ملحفه و شمد و ... . در بسیاری از مناطق روستایی و برخی نقاط شهری استان مازندران مرسوم است. رامیان در استان مازندران نیز یکی از مراکز مهم پارچه های ابریشمی محسوب می شود. بعضی از دستبافان از دستگاههای ساده بافندگی نظیر دستگاههای "دووردی" و "چهاروردی" استفاده می نمایند و برخی از آنها دستگاه های ژاکارد دستی، تک فاز و سه فاز را نیز به تدریج جایگزین دستگاههای قدیمی نموده اند.
● قالی کلاردشت:
قالی کلاردشت، فرشی است که در منطقه مازندران و حتی در ایران، بسیار ناشناخته است و حتی بین تجار و بافندگان نیز نا آشنا است. این قالی در بازار داخل به طور کل خریدار بسیار اندکی دارد و تنها گروهی از صادر کنندگان قالی اقدام به صادرات آن به کشورهای اروپایی می نمایند.
معروف ترین قالی کلاردشت در روستای مکارود استان بافته می شود. قالی کلاردشت جزء قالی های درشت با فت می باشد که به قالی خرسک نیز معروف است. نقوش قالی کلاردشت عمدتاً ذهنی و بدون نقشه هستند. در نقشهای قالی کلاردشت گویی طبیعت زیبا و در عین حال سخت کوهستانی متجلی می شود.
نقش "مل چفته" در حاشیه گلیم هرسین دقیقاً در حاشیه نقش متن یک قالی قدیمی کلاردشت مشاهده می شود. از دیگر نقوش قالی در کلاردشت می توان به نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه ای، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله، خرکی، شکری، سیخ کبابی و مزلقان اشاره کرد.
گل هایی که در متن فرش کلاردشت استفاده می کنند، عبارتند از:
رسین گل (که به آن" طناب رسن" می گویند)، شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل( که یک نوع حلوا با کره محلی و عسل درست می شود)، نقشه گوزن، گنجشک، مسیر کاه گل، شانه هیری، گل ترکمن، گل لاری، گل شاه عباسی، پیل مل یا پول گردن، ماهی گل، گل چخماق، لوله پنجه، پیچ پیچی، پمپال، گل سینی، میش دندان، گل پیاله، پتو گل، کریم خانی، چهارواز، چنار، گل شیدی، پل بز(بز بدون شاخ) و بز چلچله ای(بز شاخ دار)
● سفالگری و سرامیک سازی:
خاک رس که ماده اولیه کوزه گری است تقریباً در هر کشوری و در هر منطقه ای یافت می شود. و وقتی که بشر اولیه زندگی شکاری خود را تبدیل به دامداری و کشاورزی کرد کوزه های سفالینه نیز به وجود آمد. سفال گری در مازندران نیز از رشته های بسیار رایج است. خاک رس در منطقه بسیار یافت می شود و به دلیل در دسترس بودن خاک رس، این از رشته های رایج استان می باشد. مهمترین مراکز سفال گری استان مازندران عبارتند از کلاگر محله جویبار در ۱۹ کیلومتری قائم شهر، چالوس، تنکابن و برخی از روستاهای بابل و آمل.
● کنده کاری روی چوب:
در استان مازندران به دلیل شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل های فراوان تولید صنایع و هنرهای چوبی بسیار رایج است. از جمله اشیای کنده کاری شده، پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت خوری، صندوق تخته شطرنج یا تخته نرد و قندان و مجسمه های حیوانات است.
چوب هایی که برای این رشته هنری استفاده می شود چوبهایی هستند که دارای سطح صاف و مناسبی می باشند مثل چوب گردو، فوفل، راش انار سرخ، انار زرد و افرا. اما برای کارهای ظریفتر از چوب گلابی استفاده می شود.
ایجاد نقش های برجسته از جمله فنون معمول است، و آن را منبت می نامند.یکی دیگر از روشهایی که زیاد به کار برده می شود و با برجسته کاری ترکیب می شود، مشبک است. یکی از فعالیتهای منبت کاران در گذشته ساختن قالبهای مشبک در و پنجره بود، که گاهی اوقات فضای بین گره ها با شیشه رنگی پر می شد، این گره ها را قامه می نامیدند.
● حصیر بافی:
حصیربافی نیز از جمله هنرهایی است که جنبه خود مصرفی دارد ولی در حال حاضر جنبه هنری کمتری دارد و بیشتر برای روزمره استفاده می شود
● طراحی سنتی و نگارگری:
طراحی سنتی و نگارگری بسیار محدود است و تقریباً می توان گفت حرفی برای گفتن در این خطه سبز ندارد.
● صحافی و جلد سازی:
صحافی و جلد سازی سنتی نیز بسیار محدود است .
سایر رشته های صنایع دستی مثل صنایع دریایی، عروسک سازی و .... است. ولی مورد دیگری که از رشته های مهم مازندران به حساب می آید نمدمالی است.
● نمدمالی:
نمد مالی یکی از رشته های مهم استان است. تهیه نمد براساس دو خاصیت پشم است، یکی خاصیت جعدیابی و دیگری پوسته ای شدن. زمانی که پشم در حرارت مرطوب مجعد شده و الیاف آن درهم می روند پوسته ها نمی گذارند الیاف دوباره از هم باز شوند این بهم پیچیدگی، بافت نا منظمی درست می کند که اگر ترکیبات نمدسازی (مانند خاک نمد) را به آن بیافزایند محکم تر می شود. (farhangsara)

منبع : مازند نومه