زندگی در گرمخانه دنیای سردخانه‌ای

تغییرات اقلیمی که در گذشته زمین‌شناختی رخ داده‌اند با استفاده از برخی از مدارک کلیدی همچون رسوب‌های دریایی و دریاچه‌ای، هسته‌های یخی، ته‌نشست‌های غاری و حلقه‌های رشد درختان بازسازی شده‌اند. این شواهد جور واجور نشان می‌دهد که اقلیم زمین طی ۱۰۰ میلیون سال گذشته روند رو به سرمایشی را پشت سر گذارده است؛ از دنیای موسوم به دنیای گلخانه‌ای دوره کرتاسه که دایناسورها از اقلیم گرم و معتدل آن لذت می‌برند تا دنیای سردخانه‌ای و پویاتر امروز. شاید عجیب به‌نظر برسد که از لحاظ زمین‌شناختی سیاره ما در دوره نسبتا سردی به سر می‌برد در حالی‌که ما دائما داریم درباره نگرانی و ترس بزرگ‌مان از گرمایش جهانی سخن می‌گوییم. به لحاظ زمین‌شناختی زمین در دوران نسبتا سردی قرار دارد زیرا حتی در حال حاضر هم صفحات یخی عظیم هم در قطب جنوب و هم درگرینلند وجود دارند و در اقیانوس قطب شمال نیز دریایی یخی تقریبا دائمی (چه در زمستان و چه در تابستان- م) پابرجاست.
در حالی‌که در دوره دایناسورها که دوران گرمایش محسوب می‌شود، هیچ صفحه یخی بزرگی وجود نداشت از این‌رو ما اکنون در یکی از دوره‌های سرد زمین زندگی می‌کنیم. این دوره طولانی، یعنی ۱۰۰ میلیون سالی که طی آن شرایط اقلیمی جهان سردتر شده، عمدتا با تغییرات تکتونیکی نظیر باز شدن راه تاسمانی- قطب جنوب، گشایش گذرگاه «دریک» که قطب جنوب را از سایر بخش‌های جهان جدا کرد، بالازدگی کوه‌های هیمالیا و مسدود شدن ورودی اقیانوس پاناما، همراه بوده است.
همچنین شواهد زمین‌شناختی وجود دارد که نشان می‌دهد سطوح دی‌اکسیدکربن هواسپهر در ۱۰۰ میلیون سال گذشته به‌طور چشمگیری کاهش داشته است. این تغییرات در ۳۵ میلیون سال پیش، زمانی که قطب جنوب توسط صفات عظیم یخ و یخچال پوشانده شد و سپس در دوره یخبندان‌های بزرگ نیمکره شمالی که از ۵/۲ مییون سال پیش شروع شد، به اوج خود رسیدند. از زمان شروع یخبندان‌های بزرگ در نیمکره شمالی، شرایط اقلیمی جهان بین دوره‌هایی که شبیه به امروز و حتی اندکی گرم‌تر بوده تا دوره‌های یخبندان کامل که باعث ایجاد صفحات یخی به ضخامت بیش از سه کیلومتر در بیشتر بخش‌های شمال آمریکا و اروپا می‌شد، در نوسان بوده است. این چرخه‌های یخچالی- بین‌یخچالی (glacial-interglacial)، بین ۵/۲ میلیون تا ۹۰۰ هزار سال پیش، هر ۴۱ هزار سال یک‌بار رخ می‌داده و از ۹۰۰ هزار سال پیش به این طرف هر ۱۰۰ هزار سال یک‌بار به وقوع می‌پیوست.
چرخه‌های عصر یخبندان بزرگ عمدتا به‌خاطر تغییر مدار گردش زمین نسبت به خورشید به‌وجود آمدند. در واقع جهان بیش از ۸۰درصد از ۵/۲ میلیون سال گذشته را در شرایطی سردتر از امروز سپری کرده است. دوره بین‌یخچالی فعلی، که آن را دوره هلوسن (Holocene) می‌نامند، تقریبا از ۱۰ هزار سال پیش شروع شده و نمونه‌ای است از شرایط اقلیمی گرم و کمیابی که بین دوره‌های یخبندان رخ می‌دهد. هلوسن با پایان ناگهانی، سریع و دراماتیک آخرین عصر یخبندان آغاز شد؛ بدین ترتیب که در کمتر از چهار سال، متوسط دمای جهان تا شش درجه سانتیگراد افزایش یافت، سطح نسبی آب دریاها تا ۱۲۰ متر بالا آمد، یک‌سوم مقدار قبلی بر دی‌اکسیدکربن هواسپهر افزوده شد و متان موجود در هواسپهر دو برابر شد.
شاید شگفت‌انگیز به‌نظر برسد در ستونی که تماما درباره گرمایش جهانی است، خبر از آن می‌دهیم که ما به لحاظ زمین‌شناختی در یک دنیای سردخانه‌ای زندگی می‌کنیم. وقتی به پیامدهای گرم شدن جهان توجه کنیم می‌بینیم که این مسئله مهمی است زیرا به‌رغم بودن در یک دوره بین‌یخچالی نسبتا گرم، هر دو قطب شمال و جنوب هنوز یخ بسته‌اند و این در تاریخ زمین‌شناختی سیاره ما، اتفاق نادری است. قطب جنوب و گرینلند پوشیده از صفحات یخی‌اند و یخ بخش عمده‌ای از اقیانوس قطب شمال را پوشانده است. همه اینها یعنی اینکه مقدار زیادی یخ وجود دارد که احتمال دارد در جهان گرم‌تر آب شوند و این یکی از بزرگ‌ترین ناشناخته‌هایی است که در آینده در انتظار ماست.

Maslin.M.۲۰۰۴.Global warming: A Very Short Introduction Oxford University Press
مارک مسلین
ترجمه طاهره رنجبر

منبع : روزنامه کارگزاران