خلق زنان اهریمنی در تولیدات هنری

● به بهانه سریال تلویزیونی «باران بهاری»
سریال تلویزیونی «باران بهاری» چندی است كه شنبه شب ها بر روی آنتن شبكه یك است. بازنگری تصویر و نقش زنان در این سریال قابل توجه و تحلیل است، كم اندیشی، ناتوانی زنان از به كار بردن عقل در چند شخصیت و در مقابل به دست گرفتن قدرت تصمیم گیری و نقشه كشی در شخصیتی كه سرمنشاء شر ترسیم شده نكته مورد تحلیل این نوشتار است.
به عنوان مقدمه روی این نكته تمركز می شود كه روشن است در آثار ادبی هنری و به خصوص رسانه ای شخصیت ها و طرح داستان نه فقط پیش برنده ماجرا ها بلكه بازگوكننده و دربردارنده موارد دیگری نیز هستند. مواردی مثل طرح بعضی از واقعیت ها به جهت حفظ یا درشت نمایی، بیان آرمان ها و ایده آل ها، ارائه الگوها، عادی كردن یك جریان، جا انداختن یك نگرش، ایجاد كنش و رفتارهای مورد نظر در جهت یك نگرش خاص و مواردی از این دست. به علاوه نهادینه كردن فلسفه ای خاص در فكر و ذهن مخاطب كه در پس پرده داستان است.
بدیهی است كه یك درامای خانوادگی مبتنی بر واقعیت موجود بنا می شود. شخصیت ها نمی توانند فراتر از واقعیت روند چرا كه دیگر باورپذیر نخواهند بود. اما از طرف دیگر واقعیت های موجود انتخاب می شوند و بلكه می توانند بزرگنمایی شوند. علاوه بر این انتخاب، بعضی دیگر از واقعیت ها هم حذف می شوند كه همه این انتخاب ها و حذ ف ها به نگاه هنرمند و انتخاب دست اندركاران و تصمیم گیران تولید بستگی دارد. این انتخاب ها و حذف ها می تواند تا جایی پیش رود كه به قلب واقعیت، گمراهی مخاطبین و ظلم فاحش به واقعیت حذف شده منجر شود. اصرار صداوسیما در خلق زنان قدرتمند شیطانی زیر سئوال است.
به خصوص وقتی كه با حذف زنان قدرتمند تصمیم گیر كه در جهت مثبت حركت می كنند و قهرمان داستان می شوند همراه است. قهرمان هم به معنای خلق شخصیت خارق عادت و آسمانی نیست بلكه همین زنانی در همین جامعه زندگی می كنند و با آگاهی و پایداری و شكیبایی و مهر ورزی خانه و خانواده و جامعه را به جهت استقلال و حفظ هویت دینی و حماسی تربیت كرده و می كنند.
با این مقدمه می توان شخصیت های زن سریال «باران بهاری» را مورد توجه و بحث قرار داد به خصوص اینكه پسر جوان داستان كه همه چیز حتی اخلاقیات را زیر پا می گذارد خود تحت نفوذ و تسلط راهبری زنی فریب كار، نقشه كش و شیطان صفت است. چرا زنان شیطان صفت در مقایسه با زنان مدیر مدبر تصمیم گیر قهرمان در تولیدات ادبی هنری تا به این حد پررنگند
زنان و مردان جامعه ما چگونه هستند كه تصویرشان در رسانه ملی این گونه ترسیم می شود غیر از این است كه در جامعه همان طور كه زنان مدیر و مدبر و تصمیم گیر كه در جهت صحیح انتخاب و عمل می كنند وجود دارند، زنان اسیر نفس به دور از اخلاقیات و تقوا هم می توانند وجود داشته باشند و همین گونه هم هست به همین شكل است حضور مردان. همان گونه كه مردانی باایمان و اخلاق و تقوا كه در مسیر صحیح حركت می كنند وجود دارند مردان قدرت طلب شهوت پرست هرزه كه در مسیر خطا می روند نیز می توانند وجود داشته باشند و همین گونه هم هست. این انسان هایی كه برشمرده شدند چهار دسته بندی آدم های جامعه هستند. تمركز این نوشتار بر یافتن دلیل و تحلیل و دستیابی به پاسخ بر چرایی حذف دسته اول در مقابل سه دسته دیگر در تولیدات ادبی و هنری است.
بهتر است به جهت جلوگیری از پرداختن به حواشی ابتدا نقاط اشتراك نظر روشن شوند تا بهتر بتوان به نقاط مورد اختلاف پرداخت. این نكات را می توان این گونه برشمرد:
۱) در نگاه اسلام زن و مرد هر دو انسانند كه در حیطه انسانیت با هم مساویند. رفتن به راه رشد و كمال و یا درغلتیدن در راه فساد تابعی از زن یا مرد بودن نیست بلكه نتیجه ایمان و عمل صالح و یا عدم آن است.
۲) زن و مرد هر دو می توانند از اولیای خدا شوند و الگوهای قرآنی و تاریخ اسلام شاهد بر این مطلب است. همین گونه است از اینكه زن یا مرد از جنود و عمله شیطان و وسوسه كننده های دیگران به راه فساد شوند. تعلیمات اسلام به قدری روشن است كه جایی برای كتمان یا مجادله باز نمی كند. از همه بالاتر وجود پربركت بزرگ زنان جهانیان زهراس دختر پیامبر بزرگ اسلامص كه الگوی زنان و مردان است برای همیشه تاریخ.
او از اولیای الهی است كه انبیای عظامع هم به درجه او نمی رسند. اسم اعظمی از پروردگار كه نزد اولیا و انبیا و ائمهع هم نیست فقط فاطمهس به آن آگاه است. این حقیقت از آن وجود راه هر اما و اگری را در ارتباط با نگاه اسلام به زن به عنوان انسان می بندد. روشن است كه الگو چراغ راه است و پرچم هدایت و مسیر و غایت راه را روشن می كند، ولی در عین حال قابل تاسی است و بیانگر نگاه اسلام به زن. این موضوع جدا است از این كه عقیده های رایج در جامعه ما و نگاه ها و باورها و تفكرات و نگرش ها به زن چیز دیگری است و نگاه اسلام به زن چیز دیگر.
۳) مرد بودن دلیلی بر خوب و برگزیده بودن نزد خدا نیست، همین طور است زن بودن. گرامی ترین انسان ها نزد خدا پرهیزكارترین است برگرفته از آیه. زنان همان قدر می توانند پست و پلید و شرور باشند كه مردان. مردان و زنان در این مسیر نه چیزی از یكدیگر كم دارند و نه اضافه. نه مردان به دلیل مرد بودن مورد توجه و عنایت خاص خداوندی هستند و مصون از گناه و نه زنان. بلكه آنچه هر فرد را اعم از زن یا مرد مورد توجه خاص خداوند قرار می دهد و انسان را نزد خدا عزیز و گرامی می كند تقوا است .
۴) در نگاه اسلام هر انسانی مسئول اعمال خود است و هیچ كس بار گناه دیگری را بر دوش نمی كشد نه مردان به دلیل مرد بودن می توانند بار گناه زنان را بر عهده بگیرند و پاسخگوی اعمال آنها باشند و نه زنان به دلیل زن بودن بار گناهان مردان را بر دوش دارند . خداوند انسان را اعم از زن و مرد صاحب چشم و گوش و عقل آفرید و پیامبران را برای هدایت همه انسان ها اعم از زن و مرد فرستاد .
۵) اعمال انسان براساس دو محركه انجام می گیرد یا عقل است و یا شهوت. عقل همان است كه به راه حقیقت و صحیح هدایت می كند و شهوت انگیزه ای است كه بیانگر تسلط نفس، دنیاپرستی و ضعف انسان است. انسان عقل را به عنوان پیامبر درون دارد و هدایت انبیا را به عنوان هدایتی كه از بیرون او را به سعادت رهنمون می كند. عقل سلیم و هدایت انبیا هر دو انسان را به مسیر صلاح رهنمون می كنند. اگر سررشته عمل انسان را عقل در دست گرفته باشد او در مسیر هدایت است و اگر شهوت، او در مسیر خطا، شیطان و ناصواب است كه آتش این شر هم دامن خودش را می گیرد و هم دیگران را.
این عقل همان است كه معرف انسان است، خدای رحمان به وسیله آن عبادت می شود و بهشت رضوان كسب برگرفته از حدیث. نكته این است كه زن و مرد به دلیل انسان و مسئول بودن در داشتن این عقل و این شهوت با یكدیگر برابرند. به كار گرفتن عقل و انتخاب راه مبتنی بر آن و سعی انسان در مسیر حق است كه راه كمال را بر او باز می كند. اینگونه است كه زنان و مردان با استفاده از عقل و هدایت، خدایی می شوند و با اسارت شهوت اهریمنی. اینگونه است كه زنان به عنوان انسان می توانند در مسیر خیر باشند و به خیر عمل كنند و بانی خیر باشند همان طور كه مردان می توانند. به همین شكل است كه مردان می توانند در مسیر شر قرار بگیرند و بانی شر باشند، و همین گونه هم باشند زنان.
۶) نگاه اسلام به زن می تواند یك موضوع باشد و التزامی ایجاد نكند كه در فكر و ذهن انسان ها و حتی مسلمان ها و به طور كلی آحاد مردم و به طور خاص مدیران برنامه ریز فرهنگی هنری و سیاستگزاران و مسئولین و مدیران فرهنگی و تولیدكنندگان آثار فرهنگی و هنرمندان همین اعتقاد و باور و نگرش وجود داشته باشد. بالاتر این كه آن آگاهی سرمنشاء تصمیمات و تولیدات ادبی هنری قرار گیرد. تصمیم ها، نگرش ها و كنش های انسان مبتنی بر نگاه، اعتقادات و باورهای شخصی اش صورت می گیرد و نه نوشته های داخل كتاب ها هر چند در زبان به عنوان حق و حقیقت جاری شوند. تا زمانی كه انسان آگاهانه در مقابل عقاید منحط ناصحیح و هر چند رایج در فرهنگ جاری قرار نگیرد عاملی برای تغییر باورهای رایج به نفع حقیقت نخواهد بود. عقاید مطرح شده در ادیان دیگر به زن چیزی غیر از نگاه اسلام به زن است و متاسفانه سرمنشاء بعضی از باورها و رفتارها در میان جوامع اسلامی است اگرچه در مغایرت با نگاه قرآن و سنت پیامبر عظیم الشٲن اسلامص نسبت به زن است.
۷ ) آخرین نكته كه به لحاظ تئوریك محل اتفاق است ولی انعكاس و حضور آن در تولیدات ادبی هنری محل اختلاف، نكته اصلی مورد بحث این نوشتار است. این نكته موضوع تصمیم گیری، مدیریت و داشتن قدرت انتخاب در زنان است كه مبتنی بر عقل است و نه شهوت. نكته مورد اتفاق این است كه هم در بحث كلامی و هم در جامعه هم زنانی هستند كه در مسیر صحیح قرار می گیرند و هم مردان و همین طور بالعكس، هم زنان می توانند نعمت عقل را كه هدایت كننده به سوی صلاح است به كار گیرند و هم مردان، و بالعكس هم زنان می توانند با شهوت از قدرت انتخاب، سوءاستفاده كنند و هم مردان.
در واقعیت جامعه هم همین طور است زنان مدیر و مدبر و تصمیم گیری كه در جهت صلاح هستند كمتر از مردانی كه اینگونه عمل می كنند نیستند. از طرف دیگر هستند زنانی كه همه فكر و قدرت و توان خود را به راه خودخواهی و خودپرستی و خودمحوری به كار می گیرند و هم مردانی كه همین گونه اند.نكته این است كه این داستان ها و مجموعه های نمایشی از تمام این زنان و مردان یك دسته را حذف كرده است و آن خلق زنان قهرمان داستان است كه مدیر و مدبر و توانمند و تصمیم گیر هستند و در اموراتشان در مسیر صحیح قرار دارند و نه شر.زن مسلمان سرمنشاء خیرات و بركات و آموزش های انسانی بوده كه پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس و پیروزی سربلند ایران اسلامی و ایستادن در مقابل استكبار از بركات همین تربیت ها است. چرا تولیدات صدا و سیما كمر همت به سانسور این گنجینه عظیم بسته است حرف اصلی، موضوع تصمیم گیری و قدرت انتخاب زنان است. سئوال اصلی این است كه چرا در این مجموعه نمایشی و درصد بالای مجموعه های نمایشی صدا و سیما پای زنان توانمند تصمیم گیر تصمیم ساز و قدرت انتخاب و توانمندی آنان كه پیش می آید زنان فقط در وادی شر حضور دارند و زنان توانمندی كه مبتنی بر عقل در مسیر صواب فكر و عمل می كنند غایبند.
پاسخ از خود سئوال بیرون كشیده می شود. وقتی نشان داده می شود كه زنان توانمند می شوند و در وادی انتخاب كه راه پیدا می كنند جز به بیراهه نمی روند نتیجه گیری عملی آن روشن می شود. زنانی كه توانمندند یا می خواهند سررشته امور را به دست بگیرند با بی خردی و تسلط نفس بر آنها هم خود به بیراهه می روند، هم جمعی را دچار مشكل و عذاب می كنند و هم آتشی به پا می كنند. مخاطبی كه با این زنان روبه رو است به دلیل عقل خود راه حل را می جوید.
راه حل چیست اینكه جلوی قدرتمندی، توانمندی و راهیابی زنان به وادی تصمیم گیری گرفته شود و این همان تسلط و اعمال قدرت مردان بر زنان است كه باید حفظ شود. این توجیهی است بر اینكه مردسالاری تنها راه صحیح زندگی است و نه به نفع مردان كه به نفع همه است. به خصوص جلوگیری از به قدرت رسیدن زنان به خاطر خود زنان است هر چند كه خود ندانند. این تصویرهاثابت می كنند زنان كه به وادی قدرت و تصمیم گیری راه پیدا نكنند به نفع همه است.مجموعه نمایشی «باران بهاری» به وضوح نشان می دهد كه مردان این مجموعه خواه خردمند و مهربان و خواه مردانی بی خرد و شهوت پرست چگونه بازیچه دستان زنانی می شوند كه هر یك با توانمندی خاص خود زندگی و مسیر انسان را دچار مشكل می كنند.
ربیعی پدر كه مهربان است و با همسرش همراه، زنش را به خاطر همین مهربانی و همراهی اختیاردار اموالش كرده. این زن كه با ۵۰ تومان از خانه پدر آمده با بی خردی و اسیر احساسات بودن تحت نفوذ ربیعی پسر است كه سررشته امور پسر در دست زنی شیطان صفت است. این زنجیره با نقشه های آن زن شیطان صفت به راه ناصواب می رود.
مخاطب خود به این نتیجه می رسد كه راه حل همان است كه از همان اول مردان حق تسلط و تصرف اموال را خود به دست بگیرند و زنان را به این وادی راه ندهند. از طرف دیگر خود به وضوح ببینند كه اجازه انتخاب دادن به زنان و راه دادن آنها به وادی تصمیم گیری و رفتن به دنبال آن زندگی را تا به كجا می كشاند. البته روشن است كه در مقابل این زنان زن ایده آل هم تصویر می شود. دخترانی كه پای عشق به مردانشان می ایستند و از هر تلاشی در این راه فروگذاری نمی كنند. جز چشم به آنها نمی گویند و همه توان خود را در راه خدمت به آنها به كار می گیرند. ایستادگی، تلاش، انتخاب و تصمیم گیری آنها در محدوده رضایت مردان و خدمت به مردانشان است بدون داشتن توقع چیزی و یا نفعی برای خود. زنان ایده آل اینگونه ترسیم می شوند و در باقی بخش ها ساكت و منفعل. البته با این نگاه روشن است كه آن اطاعت از مردان سعادت را برای آن دختران به دنبال خواهد داشت، فقط كافی است كه مرد ایده آل را پیدا كنند كه دیگر باید سررشته همه امور را به او بسپارند.
مرد یك خانه ربیعی با زنش مخالف است ولی مسائل به گونه ای است كه موضعش انفعالی است و همین جا جای ورود خرابی ها است. در خانه دیگر پژمان همراهی بیشتر مرد با همسرش است كه هر دو در مسیر ناراستی قرار می گیرند. در مجموع در هر دو خانه روشن است كه منشاء كجی ها از زنان خانه است. ورای این دو خانه زنی شیطان صفت وسوسه كننده پسر جوان هوشنگ را در اختیار دارد كه خود او هم اسیر شهوت دنیاپرستی است و هر دو با هم به دنبال نقشه های شیطانی. اما طراح نقشه ها همان زن است.
انسان با چه ممیزه ها و خصوصیاتی انسان شمرده می شود و با از دست دادن آنها هر چیز دیگری می تواند باشد غیر از انسان دو خصیصه نشانه انسان بودن است یكی عقل و به كار گرفتن عقل و دیگری انتخاب. انسان به این دو عنصر از اشیا و حیوان جدا شده و اگر هر یك از این دو عنصر از او گرفته شود دیگر انسان معرفی نمی شود. این موجود اگر خوب باشد خوب است ولی نه با انتخاب كه به حكم جبر. نه در مقام یك انسان بلكه چیزی است با حفظ ظاهر انسانی موجودی مادون انسان، غیرانسانی به ظاهر انسان. لازم به گفتن نیست كه خداوند انسان را این گونه آفرید كه با انتخاب و سعی خود به راه خدا رود و نه به جبر. حیوانی كه به دنبال صاحبش راه می افتد و مطابق خواسته او عمل می كند حیوان خوبی است ولی انسان نیست، یا ماشینی كه تعلق به صاحبش دارد و به او خدمت می كند خوب است و در خدمت ولی انسان نیست. این دو خوبند ولی یا ابزارند و یا منفعل و در خدمت انسانی دیگر.
به تعبیر دیگر تنگ كردن دایره انتخاب همان كشاندن به وادی انفعال است و انسان با انتخاب هایش است كه معرفی می شود. آنچه مردسالاری را مجاز می كند طرز فكری است كه دیگری غیر از خود زنان را بی بهره از عقل می پندارد و دیگری را در معرض وسوسه و شهوت پرستی می بیند و خودش را بالاتر. روشن است كه این ظاهر امر است و باطن آن در خدمت داشتن زنان و بهره كشی از آنان در جهت منافع خود است. این دیدگاه حاضر است تا یك حرف را ثابت كند و آن این كه مرد «من» است و زن «نیم من»، مرد انسان است و زن نیمه انسان و بلكه عقب تر در وادی كودكان و... مرد انسان است و زن درجه دو البته. همه این دلایل كافی است كه مرد سالار باشد و زن سرباز. این دیدگاه می خواهد خود را همه جا مسلط كند و خانه و جامعه نمی شناسد.
البته اگر قرار بشود توضیح و توجیهی در ارتباط با حق زندگی زنان ارائه دهد بنایش بر این است كه امور به مردان واگذار شود، هر چه می شود عین صواب است و غیر از این نمی توانند. مثلا توجیه اش این می شود كه اگر این سالار كه همان مرد است انصاف داشته باشد و این عدالت باشد زندگی زن هم می تواند قابل قبول بشود. با این احوالات تكلیف مسئولیت و پاسخگویی زن در قبال توانایی هایی كه خداوند به جهت رشد و اعتلای او در او قرار داده و او آنها را ندیده گرفته و خود را جزء مهجورین و دیوانگان و كودكان قرار داده نامعلوم و بی پاسخ می ماند. اگر هیچ یك از این امور هم نباشد مسئولیت این كه خداوند كه او را فعال خواسته و نه منفعل با كیست اینها اضافه می شود بر این كه زن هم مانند مرد هم مسئول اعمال خود است و هم در قبال آنچه در جامعه و جهان می گذرد مسئول. او مكلف و موظف است تا در مقابل آنچه به ناروا بر خود او و بر دیگران می گذرد عمل كند. آیا همه مردان عالم از گناه خود انجام گناه هم ظلم است مصونند تا سرنوشت همه زنان عالم به دست و به تسلط آنان سپرده شود
مردسالاری یعنی این كه زنان حق انتخاب خود را به دیگری كه همان مردان می شوند واگذار كنند. روشن است كه این طرز فكر به این جا می رسد كه اگر زنان به خواست خود اختیار خود را به دست مردان ندادند باید به این كار مجبورشان كرد. در هر صورت تنها راه این است كه از توانمندی زنان كه قدرت انتخاب را در آنها بالا می برد ممانعت شود و تا جای ممكن حق انتخاب از آنان گرفته شود. در این تولیدات هنری، به عنوان ابزاری برای انجام كارهای فرهنگی تصویر زنان شیطانی ترسیم می شود. اینگونه نشان داده می شود كه این موجود یعنی زن می تواند انتخاب كننده باشد و از تصمیم گیری بهره مند و حتی عامل تصمیم گیری دیگران هم باشد ولی ببینید كه او شیطان است و شر. این همان تصویری است كه از زنان تصمیم گیر در مجموعه های نمایشی تلویزیونی و از جمله مجموعه نمایشی «باران بهاری» داده شده. به این معنا كه كمبود و نقص به كار گرفتن عقل در زنان و تسلط شهوت در آنها از اعمال و تصمیمات آنها نمایان می شود. نشان داده می شود كه زن عنصری است كه هم خود در مسیر شر است و هم به راه شر می برد و هم عامل شر است.
او انسان نیست، بلكه دیوی است به ظاهر انسانی و با یك درجه تخفیف ضعف و ناتوانی در بهره وری از عقل در او نمایان است. او یا به زور و یا با سوءاستفاده از همراهی و مهربانی مرد اهرم تصمیم گیری را به دست می گیرد ولی چون عقل در تصمیم گیری های او غایب است تصمیمات او و راه هایی كه او جلوی پا می گذارد عین ناصواب و خرابی و هلاكت است.
زنان اصلی داستان چه می كنند هر كدام نماینده ای هستند بر اینكه اگر قدرت تصمیم گیری را به دست بگیرند چگونه زندگی را به راه خطا می برند و باعث نابودی آدم های داستان می شوند. وقتی زنان تصمیم گیری را به دست می گیرند نشان می دهند كه چگونه بی عقلی عنان اختیار آنها را در دست دارد. بدترین شكل این زنان زنی است كه در زندگی مرد جوان هوشنگ كه خود گرفتار خودخواهی و خودمحوری است یك موجود شیطان صفت است. او نماینده و نمونه كامل تسلط هوا و هوس و شهوت قدرت پرستی بر اعمال است.این دلایل كافی است كه نشان دهد زنان باید منفعل و خاموش و خدمت كننده و حمایت كننده باقی بمانند. از طرف دیگر مردان تسلط و عنان و اختیار زندگی را به دست بگیرند تا هم زنان و هم مردان سود آن را ببرند. اصرار بر خلق این زنان شیطانی بیانگر اصرار بر حفظ مردسالاری در جامعه است.

فرشته ولی مراد

منبع : روزنامه شرق