دوستان هسته ای

در این مراسم كه یكی از بزرگترین گردهمایی های رهبران جهان طی سال های گذشته بود، آلمانی ها با فرانسوی ها دست می دادند و ژاپنی ها با انگلیسی ها. رئیس جمهور آمریكا به میزبانی همتای روسی اش به تماشای نمایش قدرت نظامی نشست كه در آن پرچم های داس و چكش به حركت درمی آمد. دو رئیس جمهور هم در مقابل مقبره یادبود لنین نشسته بودند و گپ می زدند. در این گردهمایی دشمنی های گذشته جایی نداشت و فرصتی بود تا دوستی های جدید ایجاد شود. در این مراسم و همان شب در كرملین، جورج بوش با مان موهان سینگ برخورد جالبی داشت. به گفته مشاور مطبوعاتی نخست وزیر هند، بوش به همسرش لورا گفت: «این نخست وزیر هند است» و سپس شروع به تعریف كردن از او و كشور هند برای همسرش كرد. هند به سرعت در حال رشد است و اكنون نیاز زیادی به انرژی دارد. هند دومین كشوری است كه بیشترین جمعیت مسلمان را دارد اما مسلمانانی كه هیچ ارتباطی با القاعده ندارند. سپس بوش روبه سینگ كرد و گفت: «شما و من باید درباره انرژی هسته ای غیرنظامی گفت وگو كنیم.»
مشاور مطبوعاتی نخست وزیر هند گفت، هندی ها از این موضوع تحت تأثیر قرار گرفتند و دریافتند كه این جریان از رأس هرم در واشنگتن سرچشمه می گیرد.
این یكی از تحولات مهم ژئوپلیتیك در دنیای امروز است. در روزهای جنگ سرد هند هم پیمان شوروی بود. دهلی و واشنگتن در آن روزها از دو طرف مختلف در جنگ استقلال بنگلادش در سال ۱۹۷۱ حمایت می كردند و همزمان با اشغال افغانستان توسط شوروی، آمریكا و پاكستان از مقاومت مجاهدین ضد شوروی حمایت می كردند. اما هند از دولت تحت امر مسكو در افغانستان حمایت می كرد. در حالی كه آمریكا از آزمایش هسته ای سال ۱۹۹۸ هند بسیار ناخشنود بود، دهلی در صحرای «راجستان» سه بمب را آزمایش كرد. این آزمایش ها موجب شد تا پاكستان هم بلافاصله دست به آزمایش مشابهی بزند. درنتیجه، آمریكا تحریم هایی علیه هر دو كشور اعمال كرد. همان طور كه سفیر سابق آمریكا در هند در پایان مأموریت خود و در مراسم تودیع در سال ۲۰۰۳ در سخنرانی در دهلی گفت: «هند از نظر واشنگتن شریك حیاتی و همكار در مشكلات مهم بین المللی نبود؛ بلكه خود بخشی از مشكل به حساب می آمد كه سیاست های هسته ای اش رژیم منع تكثیر هسته ای را تهدید می كرد و باید تعدیل می شد.» در این شرایط، دیدار مقامات آمریكا از هند به اندازه مشاهده یك ببر بنگال سفیدرنگ، نادر و حیرت آور بود.
اما اكنون هند میزبان رئیس جمهور آمریكاست. ماه مارس گذشته هم كاندولیزا رایس وزیر خارجه آمریكا میهمان هند بود. در آن سفر، رایس به «سینگ» گفت: «هدف بزرگ آمریكا كمك به هند و تبدیل كردن آن به یك قدرت عمده در دنیای قرن ۲۱ است.»
بوش در كنار ایجاد فضای همراه با حسن نیت در روابط میان آمریكا و هند پیشنهاد دیگری هم برای هندی ها برده بود و آن پیمان هسته ای برای دسترسی دهلی به تجارت به شدت محدود و دور از دسترس سوخت هسته ای است. این توافق، تحریم های باقی مانده از هشت سال پیش علیه هند را برطرف می كند و هند می تواند به تخصص و تجهیزات هسته ای برای تكمیل كردن برنامه انرژی هسته ای خود دسترسی پیدا كند.
در مقابل این امتیاز، هند هم متعهد شده از سوخت هسته ای وارداتی فقط برای تولید برق استفاده كند. هند همچنین باید ۲۳ راكتور موجود خود را از نظر نظامی و غیرنظامی بودن تفكیك كند. واشنگتن خواستار آن است كه اكثر راكتورها از جمله راكتور در حال ساخت كه بیشتر از دیگر راكتورها سوخت تولید می كند،را در طبقه بندی غیرنظامی قرار گیرد و برای بازرسی های سازمان ملل گشوده شود.
این پیشنهاد آمریكا دقیقاً خلاف تغییراتی است كه اكنون در عرصه هسته ای جهان در حال وقوع است. بسیاری از كشورهای در حال توسعه جهان مانند چین، برزیل و ایران یا مشغول شروع كردن برنامه هسته ای شان هستند یا تقویت آن. هدف این كشورها هم یا به دست آوردن منابع بیشتر انرژی است و یا تحكیم امنیت ملی. اما این گسترش نیروی هسته ای می تواند به تجارت پنهان پلوتونیوم و اورانیوم منجر شود. در دهه ۱۹۸۰ و،۱۹۹۰ عبدالغدیرخان دانشمند هسته ای پاكستان بازاری برای این تجارت ایجاد كرده بود.
آمریكا برای جلوگیری از این تجارت كه آن را تهدید آمیز می داند پیشنهادی برای «همكاری جهانی انرژی هسته ای» ارائه كرده كه در آن مجموعه ای از كشورهای تأمین كننده سوخت هسته ای، این سوخت را در اختیار مصرف كنندگان قرار می دهند. این داد و ستد زیرنظر یك نظام ناظر بین المللی و به شرط عدم استفاده نظامی صورت می گیرد. عرضه كنندگان سوخت زباله هسته ای را تحویل می گیرند و اجازه تبدیل كردن آن در یك برنامه سلاح هسته ای به كشورهای مصرف كننده را نمی دهند. این پیشنهاد در واقع كامل كننده و تغییر دهنده دو ابزار مهم كنترل تسلیحاتی در جهان است. این دو ابزار یكی پیمان منع تكثیر هسته ای یا همان NPT ۲۸ ساله و دیگری گروه EE عضو كشورهای تأمین كننده هسته ای است. نهاد دوم در سال ۱۹۷۴ و در واكنش به اولین آزمایش هسته ای هند تأسیس شد.
بوش دو هفته پیش در سخنرانی در نشست مجمع آسیا در واشنگتن گفت، توافق آمریكا و هند اتفاقی برای آغاز تغییر ساختار جدید در صحنه هسته ای جهان است. او در این مجمع گفت: ما با هند شروع می كنیم و برنامه هسته ای هند را از حاشیه به متن می آوریم تا اعتماد میان دو كشور را تقویت كنیم.
دو كشور آمریكا و هند ورای پیمان هسته ای، مشابهات دیگری در خود می بینند. هر دو دموكراسی های بزرگی هستند كه در بخش تكنولوژی در وضعیت پیشرفته ای قرار دارند. هر دو به زبان انگلیسی صحبت می كنند و صنعت فیلم و حتی غذای مشابه دارند. بوش به همه این مشتركات در مجمع آسیا در واشنگتن اشاره كرد و گفت: جوانان هندی هر روز بیشتر به مزه پیتزا علاقه نشان می دهند. واشنگتن و دهلی هر دو با مشكل شبه نظامیان اسلامگرا روبه رو هستند و هر دو هم از خطر قدرت روبه رشد چین بیم دارند. وزیر خارجه هند در آستانه سفر بوش در گفت وگو با مطبوعات آمریكا از تمایل دو كشور در ایجاد یك هم پیمانی نیرومند و پایدار برای مقابله با كمان اسلامی كه از خاورمیانه تا آسیا ایجاد شده خبر داد و گفت كه این ائتلاف و هم پیمانی باعث ثبات در آسیا می شود. به عبارت دیگر آمریكا به دنبال آن است كه هند را در برابر چین قرار دهد تا عاملی در جهت تعدیل چین باشد.
روابط واشنگتن و دهلی در دولت دوم بیل كلینتون روبه بهبودی رفت. این بهبود رابطه نتیجه دوستی میان استروب تالبوت معاون وقت وزارت خارجه دولت كلینتون و جاسوانت سینگ وزیر امور خارجه وقت هند بود. دو طرف ابتدا در بحرانی ترین زمان یعنی بعد از آزمایش هسته ای سال ۱۹۹۸ با یكدیگر دیدار كردند. اما این دیدار در شرایط بحرانی، سرآغاز رابطه ای نزدیك شد. در دوران مسئولیت تالبوت، دو طرف هر دو ماه یك بار هم با هم دیدار و تبادل نظر می كردند.
یكی از موضوعات مورد بحث دو طرف این بود كه چرا از سال ۱۹۷۸ تاكنون هیچ رئیس جمهوری از آمریكا به خاك هند پا نگذاشته است. در نتیجه این دیدارها و گفت وگوها، كلینتون در پایان سال ۲۰۰۰ سفری به هند داشت. طی چند روز، روزنامه های دو كشور پر بود از تصاویر كلینتون هنگام خوردن كباب هندی و دخترش هنگام خرید پشمینه هندی در بازارهای دهلی. این سفر در هند واكنش های زیادی به دنبال داشت.
طی چند سال بعد از این سفر روابط دو كشور بهبود یافت. روابط واشنگتن با دهلی و اسلام آباد از حالت توازن سه جانبه خارج شد و دیگر آمریكا به این فكر نمی كرد كه بهبود رابطه با پاكستان باعث ناخشنودی هند می شود یا برعكس. این كار موجب شد كه واشنگتن همزمان هم با هند رابطه داشته باشد و هم اهداف ضد تروریستی اش را در پاكستان پیگیری نماید. در ماه مه ،۲۰۰۴ مان موهان سینگ مردی كه در سال ۱۹۹۳ در مقام وزارت دارایی، درهای اقتصادی هند را گشود، به نخست وزیری رسید. مقصد اولین سفر خارجی سینگ آمریكا بود. پیش از این سفر او به خبرنگاران گفت، دوران غفلت هند از رابطه با آمریكا به پایان آمده و این كشور می خواهد با اقتصاد مدرن جهانی آشتی كند.
بوش در دوران فرمانداری اش هم رابطه خوبی با هندی ها داشت. بعد از به قدرت رسیدن بوش سفیر آمریكا در هند به سفارش دولت بوش مذاكرات با دهلی درباره مجموعه ای از موضوعات شروع كرد. این مذاكرات موضوعاتی مختلف از تمرین های نظامی تا همكاری پژوهشی را دربرمی گرفت. اما در رأس این موضوعات، توافق و پیمان هسته ای بود.
در هر دو كشور آمریكا و هند، این پیمان هسته ای مخالفانی دارد. بوش به این مخالفت ها در سخنرانی اش در مجمع آسیا اشاره كرد و گفت:«نه برای هند اجرای این توافق آسان است و نه برای آمریكا. اجرای این توافق زمان زیادی می برد و دو كشور باید صبر پیشه كنند.»
تغییر سیاست هسته ای كار دشواری است. مخالفان تكثیر هسته ای در جهان می گویند، توافق هسته ای میان آمریكا و هند به این معناست كه واشنگتن به دهلی در ساخت بمب هسته ای بیشتر كمك می كند. هر تغییری در NPT و سیاست هسته ای هند باید به تصویب كنگره برسد. مخالفان این توافق در آمریكا معتقدند این توافق دوگانگی سیاست های هسته ای آمریكا را به رخ می كشند؛ چرا كه در حالی كه آمریكا به ایران و برنامه هسته ای اش فشار وارد می كند، به هند در پیشبرد این برنامه كمك می كند. از سوی دیگر این مخالفان می گویند، این توافق باعث شدت گرفتن رقابت تسلیحاتی میان هند با پاكستان و چین می شود. پاكستان در سال های اخیر به دلیل نزدیك شدن هند به آمریكا، رابطه خود را با چین تقویت كرده است.
در هند هم، ملی گراها و دانشمندان هسته ای و كمونیست ها مخالف پیمان هسته ای آمریكا و هند هستند. دلیل مخالفت آنها قرارگرفتن برنامه هسته ای این كشور در معرض بازرسی های گسترده است.
این گروه ها، سینگ را به تسلیم شدن در برابر آمریكا به قیمت قربانی شدن امنیت ملی كشور متهم می كنند.
هند و آمریكا تاكنون درباره میزان تفكیك تأسیسات هسته ای نظامی و غیرنظامی هند توافق نكرده اند.
هند در ۱۸ ماه گذشته میزبان چند تن از سران مهم جهان بوده است. رهبران روسیه، ژاپن، چین و انگلیس در یك سال و نیم گذشته در دهلی با رهبران هند دیدار و گفت وگو كرده اند. بوش یك هفته بعد از سفر ژاك شیراك به هند رفت. شیراك در این سفر پیمان جداگانه ای درباره همكاری هسته ای غیرنظامی میان فرانسه و هند امضا كرد. چند روز بعد از بوش هم هند میزبان جان هوارد استرالیایی است.
اما رابطه میان آمریكا و هند، رابطه ای ویژه است. دو میلیون قوم هندی در آمریكا زندگی می كنند و هندی ها بیشترین تعداد دانشجوی خارجی را در آمریكا تشكیل می دهند. آمریكا بزرگترین شریك تجاری هند است و روابط تجاری دوجانبه میان آمریكا و هند در سال ۲۰۰۴ به ۲۰ میلیارد دلار رسیده است. آمریكا بزرگترین سرمایه گذار خارجی در بازار سهام هند است. در سال ۱۹۹۱ سرمایه گذاری مستقیم آمریكا در هند ۱۱ میلیون دلار بود. این رقم در سال ۲۰۰۴ به ۶۲۰ میلیون دلار رسید.
اما در هند به دلیل سوابق تاریخی و مستعمره بودنش در گذشته مقاومتی در برابر حضور و دخالت بیگانه وجود دارد. آمریكا هم این را می داند و در این زمینه با احتیاط عمل می كند. سال گذشته رایس به هند در برابر طرح خط لوله گاز ایران به این كشور، هشدار داد. وقتی دهلی نو این هشدارهای رایس را نادیده گرفت، واشنگتن با سكوت از كنار این موضوع گذشت و دیگر پافشاری نكرد.روابط آمریكا و هند مرحله ای جدید از تحولات دنیای تغییر یافته هر روز را نشان می دهد.

ترجمه: نیلوفر قدیری

منبع : روزنامه همشهری