میراث داران رجبعلی خیاط

بازار در فرهنگ ایرانی جایگاه برجسته ای دارد . در شهرسازی صده های گذشته ، بازار در كنار مسجد جامع و مدارس علوم دینی ، بافت مركزی شهرهای ایرانی را تشكیل می داده است . در معماری ایرانی، بازار و مسجد و مدرسه به شكل عجیبی در هم تنیده شده است به طوری كه امروز هم بازاریان سنتی به محل كار خود "حجره" می گویند .
تا همین چند دهه پیش ، در بازار تهران رسم بود كه تجار صبح زود و قبل از ورود به بازار ، ساعتی را در مدارس علمیه مجاور یا درون بازار می گذراندند و درس احكام و اخلاق و آداب دینی تجارت (مكاسب) می خواندند.
نسل امروز تجار ایرانی ، چه آنها كه در بازار های سنتی و چه آنها كه در پاساژها و مراكز خرید فعالند ، وارث مكتب اخلاقی تجاری بسیار عمیق و ریشه داری هستند . در این مكتب ، تاجر و بازاری واجد صفات ویژه ای است : مردمداری ، صداقت ، امانتداری ، مروت ، سخاوت ، گذشت ، تواضع ، پناهگاه فقرا و درماندگان ، اهل خیر و وقف و كار های عام المنفعه و قرض الحسنه ، پرهیز كننده از دروغ و قسم و ریا و ربا و...
در این مكتب اخلاقی – تجاری ، برخی كاسب ها تا جایی پیش می رفتند كه به عرفان و كرامات ماورائی می رسیدند . مرحوم رجبعلی خیاط كه همین چند دهه پیش در بازار تهران خیاطی می كرد كه كتاب مقامات عرفانی اش مشهور شده یكی از نمونه های این مكتب اخلاقی تجاری است .
با وجود اصالت و عمق این میراث ، متاسفانه نسل جدید بازار و تجار جوان ، چندان قدر آن را نمی دانند . امروز اگر سری به بازار های سنتی یا مدرن ایران بزنیم ، هرچند هنوز نشانه هایی از این مكتب اخلاقی بر جای مانده ، اما نشانه های ناهنجاری از نوعی پوچی و هرزگی در رفتار و گفتار و عملكرد تجار جوان به چشم می خورد .
قسم و دروغ و غیبت و حرف های ركیك ، لغتنامه زبان برخی كاسب ها شده ، فقرا و حاجتمندان آبرومند امروز كمتر پناهگاهی در بازارهای ما می یابند ، تنبلی و كمكاری و كلاهبرداری و حرص و عطش یك شبه پولدار شدن ، جای تلاش و پر كاری و قناعت نسل قدیم را گرفته و بجای طلاب و روحانیون و لوطی ها و درویش های سنتی ، این زنان تنها و بزك كرده هستند كه در بازار امروز ما جولان می دهند ...
اینحا لازم به یاد آوری است كه درباره پركاری و قناعت در مكتب اخلاقب – دینی ما ، سوء تفاهم ها و افراط و تفریط های بزرگی همواره وجود داشته است. برخی تاجر مسلمان را فردی بیكار و دوری كننده از دنیا تصور می كنند و اصلا تجارت و دنیا طلبی را با مسلمانی غیر قابل جمع می دانند . برخی هم به صفاتی مانند قناعت ، پوزخند می زنند و حرص را لازمه موفقیت اقتصادی می دانند .
حقیقت این است كه در نگاه دینی ما ، نه تنها پركاری و كسب مال نهی نشده ، بلكه تشویق هم شده است . آنچه دین نهی می كند ، حرص به مال اندوزی و تكاثر و دل بستگی به دنیا است.
آیا نسل امروز و تجار و كسبه و فروشندگان در بازار های سنتی و مدرن ما از زندگی خود لذت می برند؟ آیا احساس آرامش، رضایتمندی و سعادتی كه نسل قدیم بازار داشت ، در كاسب های امروز یافت می شود ؟ این را خودشان باید جواب دهند ...
حوادثی مانند آتش سوزی بیست و سوم مرداد در بازار لوازم خانگی تهران می تواند تلنگری بر نسل جدید بازار باشد كه در حفظ و پاسداشت میراث گرانقدری كه ازصدها سال پیش به آنها رسیده چقدر موفق بوده اند و چقدر از بركت ها و لذت های آن بهره می برند؟
در واقع تاجر و كاسب و عامل اقتصادی ایده آل از نظر دین ، كسی است كه بسیار پر كار است ، صبحها زود سركار میرود و با جدیت و نوآوری و خلاقیت كار می كند و پول زیادی هم به دست می آورد اما بنده و دلبسته پولش نیست، ثروت و مغرورش نمیكند وهر لحظه آماده است همه را بگذارد و به سفر آخرت برود .
در واقع تاجر ایده آل از نظر اسلام ، هم به سبب رونق دادن كسب و كار و اشتغال و سرمایه گذاری در بازار مسلمان ها و هم به سبب گشاده دستی و بخشش و تواضع و سخاوت و دستگیری از بینوایان و صداقت و امانتداری و مروت و كذشت و خیرات و ...
هم دنیای مسلمان ها و اطرافیان و هم آخرت خود را آباد می كند.
برخلاف دیدگاه رایج در سرمایه داری لیبرال، تاجر مسلمان ، فقط با پولدار شدن خود لذت نمی برد ، بلكه لذت و مطلوبیت را وقتی به دست می آورد كه اطرافیان و دیگران را نیز بهره مند كرده باشد .

منبع : سایت الف