زندگی و آثار استاد جعفری

استاد جعفری در این باره خود می‏گوید: من در مرداد ماه سال ۱۳۰۴ (ه . ش) در کانون گرم خانواده‏ای با صفا، اما پایین از نظر سطح اقتصادی متولد شدم . پدرم درس نخوانده بود . ولی از نظر وارستگی و تقوی و صدق نمونه بود . از پیرمردهای تبریز شنیدم که می‏گفتند: از پدرم دروغ نشنیده بودند . این را روزی از پدرم پرسیدم . ایشان گفت: بله یادم نمی‏آید از سن بلوغ به این سو دروغ گفته باشم . . . . مادرم از سادات علوی یکی از خاندان بزرگ تبریز به شمار می‏آمد . . . او، بر خلاف پدرم، با سواد بود نخستین بار وی قرآن را به من یاد داد . حدود شش ساله بودم که به مدرسه رفتم . تحصیلات ابتدایی را در دبستان اعتماد آغاز کردم و از آن جا که قبل از ورود به مدرسه نزد مادر مقداری درس خوانده بودم، آمادگی برای رفتن به کلاس بالاتر را داشتم . بنابراین، در کلاس اول امتحانی از من گرفتند و مرا به کلاس سوم فرستادند . کلاس چهارم و پنجم را نیز در همین مدرسه گذراندم . ولی پیش از ورود به کلاس ششم، مسائلی پیش آمد که مجبور شدم دبستان را رها کنم . (۱) پس از رها کردن درس، گویا یک شب در خواب صحبت می‏کردم که پدرم بیدار بود و می‏شنود که من شعری خواندم که مضمون آن این بود: «مراد و هدف و مقصود ما را که علم بود، روزگار از دست ما گرفت‏» وقتی بیدار شدم .
پدرم گفت: «در خواب چه می‏دیدی؟» گفتم: در خواب از این که از درس محروم شدم ناراحتی داشتم، پدرم گفت: با برادر بزرگت‏بروید درستان را ادامه بدهید . چون مدتی بود که از نظر روحی به دروس الهی و معنوی علاقه بیش‏تری پیدا کرده بودم، به مدرسه «طالبیه‏» رفتیم . در آن‏جا دروس سطح مقدماتی حوزه و ادبیات را در نزد استادان بزرگواری چون سید حسن شربیانی، میرزا علی اکبر اهری، میرزا ابوالفضل سرابی و . . . خواندم . در این ایام، هم کار می‏کردم، هم درس می‏خواندم . مدت‏ها تا ظهر کار می‏کردم وبعد از ظهرها به مدرسه طالبیه می‏رفتم . و گاهی به عکس، بعد از ظهر کار می‏کردم، صبح‏ها درس می‏خواندم . (۲)
پس از مدتی تحصیل در مدرسه طالبیه تبریز، علاقه عجیبی به هستی‏شناسی پیدا کردم و چون در تبریز به حد کافی نبود، به تهران آمدم . مقداری از متن رسائل و مکاسب مانده بود که در تهران خواندم . هم چنین در درس‏های مرحوم آیت الله آقا شیخ محمد رضا تنکابنی و آقا میرزا مهدی آشتیانی، و . . . شرکت می‏کردم . (۳)
استاد جعفری پس از حدود سه سال اقامت در تهران در سال ۱۳۲۵ به حوزه علمیه قم مشرف شده و حدود یک سال در آنجا مشغول تحصیل می‏شوند و از محضر بزرگانی چون آیت الله سید محمد تقی خوانساری، سید محمد حجت کوه کمری، سید صدرالدین و امام خمینی (ره) و . . . مستفیض می‏گردد . روزی نامه‏ای از برادرش دریافت می‏کند که مادر مریض است و بیا و او را ببین . وقتی استاد جعفری خود را به تبریز می‏رساند . معلوم می‏شود مادر ده روز پیش از رسیدن نامه به دست وی از دنیا رفته است . از این رو، بسیار متاثر می‏شود . . . پس از مدت کوتاهی اقامت در تبریز، در سال ۱۳۲۰ (ه . ش) به اصرار آیت الله میرزا فتاح شهیدی رهسپار نجف می‏گردد . استاد در این باره می‏گوید: عمده محرک من برای رفتن به نجف مرحوم شهیدی شد . یادم می‏آید مقداری از وسایل راه را هم ایشان فراهم کرد . (۴) در نجف، استاد علامه جعفری به مدرسه صدر وارد می‏شود و بار دیگر، جلد دوم کفایه آخوند خراسانی را مطالعه و بحث می‏کند و در درس‏های خارج آیات عظام شیخ محمد کاظم شیرازی، آیت الله خویی، آیت الله سید محمود شاهرودی، آیت الله حکیم و آیت الله سید جمال گلپایگانی و آیت الله سید عبد الهادی شیرازی و آیت الله میلانی شرکت می‏کند و به موازات شرکت در درس‏های خارج، اصول و فقه، در محضر استادان بزرگی چون آقا شیخ صدرا قفقازی و آقا شیخ مرتضی طالقانی به فراگیری دروس فلسفی و عرفانی مشغول می‏شود .
پس از سه سال تحصیل در نجف اشرف، در سن ۲۳ سالگی موفق به دریافت درجه اجتهاد از سوی آیت الله شیخ کاظم شیرازی می‏شود . (۵) در مجموع، حدود هفده سال در نجف اقامت می‏کند . در این مدت علاوه بر تحصیل، به تدریس خارج فقه و اصول و دروس فلسفه و معارف و نگارش کتاب مشغول می‏شوند . سرانجام پس از پایان تحصیلات و تکمیل معلومات، عازم ایران می‏گردد . پس از بازگشت‏به ایران، در قم به خدمت آیت الله بروجردی شرفیاب می‏شود . ایشان از استاد می‏خواهد تا در قم بماند و به تدریس بپردازد . از آنجا که آب قم با مزاج وی سازگار نبود، عازم مشهد می‏گردد . پس یک سال اقامت در مشهد به تهران بر می‏گردد و پس یک سفر دیگر به نجف، به توصیه استادان بزرگوارش دوباره به ایران برمی‏گردد و پس از بررسی نیازهای موجود علمی و فکری و فرهنگی جامعه، به جای تدریس فقه و اصول، . . . به کار پاسخ گویی به شبهات جوانان و تحقیق و تالیف می‏پردازد .
استاد در این باره می‏گویند: پس از مراجعت‏به ایران، دیدم که به فقه و اصول به اندازه کافی توجه شده است ولی این جوان‏ها سرگردانند! احساس تکلیف کردم . دیدم تقریبا به حد کافی افراد هستند که تدریس اصول و فقه را عهده دار شوند، اما در زمینه‏های دیگر چنین چیزی وجود ندارد . از این رو، من وظیفه خودم دیدم که خلاءهای دیگر را پر کنم . (۶) از این تاریخ به بعد، استاد از طریق تالیف و نگارش کتاب‏های ارزشمند و انجام سخنرانی‏های مفید و آمورنده، به ارشاد مردم و دفاع از کیان فرهنگ اسلامی و بیین احکام و آموزه‏های دینی مشغول شدند . ره آورد این دوره پر بار از عمر گران قدر استاد جعفری، نگارش بیش از صد جلد کتاب و صدها مقاله و سخنرانی و . . . است که هر یک در حد خود به رشد و تعالی فرهنگ و اندیشه‏های الهی کمک می‏کنند و تشنه گان معارف اسلامی را سیراب می‏سازند . بدین وسیله، پس از عمری خدمت‏به رهروان علم و حقیقت در روز پنج‏شنبه ۲۵ آبان سال ۱۳۷۷، جان به جان آفرین تسلیم کرد و دوستداران علم و ایمان را در سوگ جان سوز خویش عزادار ساخت . (۷)
● آثار استاد
▪ در فقه:
۱) رسائل فقهی که شامل مطالب زیر است:
ـ طهارت اهل کتاب
ـ ذبایح اهل کتاب
ـ عدم انحصار زکات در موارد نه گانه
ـ قاعده لاضرر و لاضرار
ـ حلیت و حرمت گوشت انواع حیوانات
ـ حقوق حیوانات در فقه اسلامی
ـ کیفر سرقت در اسلام
ـ مقایسه حقوق بشر در اسلام و غرب
ـ بحثی درباره امر به معروف و نهی از منکر
ـ حرمت سقط جنین
ـ مسئولیت مدنی ناشی از جرم کودکان بزهکار در فقه و حقوق اسلامی
۲) حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب (فارسی و انگلیسی)
۳) الرضاع
▪ در فلسفه:
۱) جبر و اختیار
۲) مجموعه مقالات که شامل موضوعات زیر است:
ـ برهان کمالی دکارت بر وجود خداوند
ـ برهان کمالی (وجویی) در اثبات خدا
ـ هدف زندگی
ـ مقدمه ای بر مفهوم فلسفه مالکیت
ـ حرکت و تحول
ـ حرکت و تحول از دیدگاه قرآن
ـ طبیعت و ماورای طبیعت
ـ علم در خدمت انسان
ـ رابطه علم و حقیقت
ـ علم و عرفان از دیدگاه ابن سینا
ـ علم از دیدگاه اسلام
ـ امید و انتظار
۳) ارتباط انسان و جهان
۴) ایده آل زندگی و زندگی ایده آل
۵) نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی
ـ مفاهیم و اندیشه های مجرد
ـ خویشتن
ـ علیت
ـ استی و بایستی
۷) بررسی و نقد برگزیده افکار راسل
۸) زیبایی وهنر از دیدگاه اسلام
۹) حکمت اصول سیاسی اسلام (فلسفه سیاسی اسلام) این کتاب ترجمه و تفسیر فرمان مبارک حضرت امیر المؤمنین (ع) به مالک اشتر است.
۱۰) بررسی و نقد کتاب (سرگذشت اندیشه ها) که مهمترین کتاب آلفرد نورث وایتهد در فلسفه مغرب زمین است.
۱۱) پیام خرد،‌ این کتاب حاوی تعدادی از سخنرانی های بین المللی می باشد که به عنوان نمونه می توان به سخنان ایشان تحت عنوان (تقسیم بندی فلسفه ها) در یونان در دانشگاه آتن اشاره نمود.
پس از این سخنرانی و بیان این تقسیم بندی جدید در فلسفه، آقای پروفسور «موچوبولوس» استاد بزرگ فلسفه در دانشگاه آتن درباره استاد علامه جعفری این مطالب را بیان کرد: همان گونه که در معرفی استاد گفتم: ایشان بسیار عمیق به مسائل می نگرند. امروز شما آقایان و خانم ها با سخنرانی علامه جعفری می توانید این موضوع را تأئید کنید که استاد علامه جعفری تقسیم بندی جدیدی را که برای علم و فلسفه و انواع آن مطرح کرده اند بسیار جالب است و با توجه به افکار ایشان می توان خطوط اصلی فلسفه و وظایف آینده فیلسوف را تعیین کرد.
۱۲) فلسفه دین
۱۳) تحقیقی در فلسفه علم
۱۴) فلسفه و هدف زندگی
۱۵ـ فلسفه و نقد سکولاریزم
۱۶) مقدمه ای بر فلسفه
۱۷) مولوی و جهان بینی ها
۱۸) تعاون الدین و العلم
۱۹) الامر بین الامرین
۲۰) نهایت الادراک الواقعی بین الفلسفه القدیمه و الحدیثه
۲۱) آفرینش و انسان
۲۲) موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی
▪ در عرفان:
۱) عرفان اسلامی
۲) آیا شریعت طریقت و حقیقت با یکدیگر متفاوتند؟
۳) نیایش امام حسین (ع) در صحرای عرفان (به زبان فارسی و عربی)
۴) تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی (۱۵ جلد)
۵) حضرت علی (ع) و عرفان
۶) علل و عوامل جذابیت سخنان مولوی
▪ در علم النفس:
۱) آیا جنگ در طبیعت انسان است؟
۲) وجدان
▪ در معارف اسلامی:
۱) ترجمه و تفسیر نهج البلاغه (۲۷ جلد)
۲) ترجمه کامل نهج البلاغه (۱ جلد)
۳) انسان در دیدگاه قرآن
۴) مبدا اعلا
۵) امام حسین (ع) شهید فرهنگ پیشرو انسانیت
۶) شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی
۷) علم از دیدگاه علی
۸) علم و دین در حیات معقول
۹) اخلاق و مذهب
۱۰) شناخت از دیدگاه علمی و قرآن
▪ در ادبیات و تحقیقات در مبانی آنها:
۱) سه شاعر (حافظ، سعدی، نظامی)
۲) حکمیت و اخلاق و عرفان در شعر نظامی گنجوی (به زبان فارس یو روسی)
۳) تحلیل شخصیت خیام (بررسی آرا فلسفی، ادبی، علمی و دینی)
۴) از دریا به دریا (کشف الابیات مثنوی مولوی در ۴ جلد)
▪ در مباحث علمی:
۱) عمل تجوید ذهن
۲) بحثی در قانون تعادل در روش تجزیه ای و ترکیبی
۳) دانش ها و ارزش ها در مجرای قوانین علمی
▪ در مدیریت:
۱) انگیزش مدیریت در اسلام و نقد انگیزش های معاصر
▪ در فرهنگ:
۱) فرهنگ پیرو ـ فرهنگ پیشرو
۲) طرحی برای انقلاب فرهنگی

پی نوشت ها:
۱ . ماهنامه رشد، ش ۱۱۳، ص ۵ .
۲ . همان، ص ۶ .
۳ . همان، ص ۶ .
۴ . مفاخر آذربایجان، ج ۲، ص ۷۶۲ .
۵ . آفاق مرزبانی، ص ۴۳ .
۶ . روزنامه اطلاعات، ۲۷ آبان، ۷۸ .
۷ . مجله دیدار آشنا، شماره ۳۰

منبع : تبیان