دانستنی‌های استنت، فنری در رگ قلب

<مریض شما احتیاج به استنت دارد>! همراه بیمار می‌پرسد: <خانم دكتر، ببخشید اینكه گفتید چی هستش؟> دكتر جواب می‌دهد:< یك فنر توی رگ می‌گذارن كه رگ باز بمونه.> همراه بیمار آنچنان این جمله برایش غیرقابل فهم است كه نمی‌تواند سوال جدیدی بپرسد. <یعنی توی رگ فنر می‌گذارن؟! كه چی بشه؟>
● بسته شدن سرخرگ‌های كرونری
همان‌طور كه تمام سلول‌های بدن اكسیژن و مواد غذایی لازم برای حیات را از طریق عروق خونی دریافت می‌كنند، قلب هم از طریق رگ‌های خونی كه در سطح و داخل ماهیچه قلب قرار دارند، تغذیه می‌شود. نام این عروق خونی، سرخرگ‌های كرونری است. برخی عوامل مانند استعداد ژنتیكی، فشار خون بالا، مرض قند یا دیابت، استعمال مستقیم یا غیرمستقیم انواع دخانیات، اضافه وزن و چاقی، استرس و تغذیه نادرست و چربی‌خون بالا می‌توانند سرخرگ كرونری را تنگ كنند.
گاهی این تنگی به حدی شدید می‌شود كه جریان خون نمی‌تواند به سلول‌های ماهیچه قلب برسد و به اصطلاح <سكته قلبی> یا انفاركتوس میوكارد رخ می‌دهد. در واقع، بسته شدن سرخرگ‌های كرونری باعث می‌شود اكسیژن و مواد مغذی به سلول‌های ماهیچه قلبی یا همان میوكارد نرسد و این سلول‌ها پس از چندین دقیقه می‌میرند و از بین می‌روند.
● آنژیوگرافی یا تصویربرداری از رگ‌ها
در حدود نیم قرن است كه امكان تصویربرداری از رگ‌ها به ویژه سرخرگ‌های كرونری فراهم شده است. در این كار،‌ با ایجاد یك سوارخ كوچك بر روی یكی از رگ‌های كشاله‌ران، یك لوله خاص (كاتتر آنژیوگرافی) را به دهانه سرخرگ كرونری می‌رسانند و با تزریق ماده حاجب درون سرخرگ‌های كرونری و فیلم‌ برداری یا اشعه ایكس از وجود هر گونه تنگی در این رگ‌ها اطلاع حاصل می‌شود. بدین ترتیب در بسیاری از بیماران پیش از آنكه تنگی پیشرفت كرده، به سكته قلبی منجر شود، می‌توان تنگی را ملاحظه كرد و برای آن كاری كرد. ولی چه كار؟
● آنژیوپلاستی یا بالون‌زدن در رگ
پژوهش‌های علمی دانشمندان پزشكی نشان داد كه می‌توان این تنگی‌ها را به گونه‌ای برطرف كرد كه نیاز به جراحی قلب نداشته باشد. در واقع برجستگی‌هایی كه درون سرخرگ كرونری باعث تنگی می‌شوند اكثرا به گونه‌ای هستند كه با وارد آوردن فشاری به آنها متلاشی می‌شوند و رگ باز می‌شود. این كار را می‌توان با وارد كردن یك بادكنك یا به قول فرنگی‌ها بالون خیلی كوچك درون سرخرگ كرونری و باد كردن آن درست در محل تنگی به انجام رساند. این كار در ابتدا با هیجان زیادی آغاز شد، با این تصور كه می‌توان بدون جراحی از پس تنگی‌ سرخرگ‌های كرونری برآمد. اما دیری نگذشت كه مشاهده شد در این بیماران و درست در محل تنگی قبلی، دوباره برجستگی ایجاد می‌شود و بیمار را دچار تنگی سرخرگ كرونری می‌كند
● استنت كرونری یا فنر قلبی
در سال ۱۹۸۷ میلادی نتایج پژوهش عده‌ای از پزشكان در یكی از مجلات معتبر بین‌المللی منتشر شد كه نشان می‌داد در صورتی كه پس از بالون زدن یك استنت در محل برجستگی پیشین قرار گیرد، از بروز مجدد تنگی و بسته شدن سرخرگ كرونری جلوگیری می‌كند. سیگوارت و همكارانش در آن سال‌ها تصور نمی‌كردند، این خدمت بزرگ آنها در كمتر از ۲۰ سال چه انقلابی در درمان بیماری‌های عروقی قلبی و حتی سایر رگ‌های بدن به وجود خواهد آورد. استنت یا فنر درون رگ در واقع یك لوله ظریف فلزی است كه قسمت‌های زیادی از آن بریده و شكل نهایی آن بسیار شبیه به یك فنر می‌شود.
این فنر با قرار گرفتن در محل ضایعه قبلی، از رشد دوباره برجستگی در آن محل جلوگیری می‌كند، ولی نه همیشه. گاهی اوقات با وجود اینكه یك فنر در محل ضایعه قبلی قرار گرفته است، باز هم رشد سلول‌های داخل رگ یا با احتمال كمتر، تشكیل یك لخته خون در داخل فنر باعث تنگی و گاهی بسته شدن سرخرگ كرونری می‌شود. از سال ۱۹۸۷ تاكنون انواع مختلفی از این فنرهای درون رگ به بازار آمده‌اند.
شكل فیزیكی فنر، جنس فلز به كار رفته در آن، پوشش‌‌های مختلف فعال و غیرفعال بر روی این فنرها و بالاخره تلاش برای سهولت كارگذاری آنها و تسهیل كار پزشكان از جمله مهم‌ترین مواردی بوده است كه تولیدكنندگان فنرهای درون رگ توانسته‌اند آنها را بهبود ببخشند. بدیهی به نظر می‌رسد كه این پیشرفت‌ها در تولید این وسیله توانسته در برخی موارد باعث بهبود نتایج و كاهش احتمال تنگی دوباره در سرخرگ كرونری بشود ولی گمان می‌رود تا حصول نتیجه مطلوب هنوز راه زیادی در پیش است.
● استنت دارویی یا فنر پوشیده شده با دارو
یكی از گران‌ترین و پر هیاهوترین انواع فنرهای درون رگ، استنت دارویی است. این فنر درون رگ با لایه‌ای محتوی دارو پوشیده شده است كه پس از قرارگیری در محل ضایعه به طور معمول ظرف ۳ تا ۸ هفته دارو را در محل به‌تدریج آزاد می‌كند. قرار است این داروها از بروز حاد تنگی مجدد در داخل فنر جلوگیری كند، اما آیا پژوهش‌های علمی هم این حرف را تائید می‌كند؟
نتایج پژوهش‌های موجود، پزشكان و مسئولان بیمه‌های كشور را متقاعد كرده است كه در برخی از موارد كه تنگی سرخرگ كرونری در جاهای خاصی قرار دارند، فنرهای پوشیده شده با دارو نتایج بهتری نسبت به سایر فنرها دارند اما در سایر موارد هنوز تحقیقات نتایج بهتری را ارائه نكرده است. با وجود این، گاه پزشكان جانب احتیاط را می‌گیرند و هزینه‌ای حدود ۵ تا ۶ برابر بیشتر را حتی برای مواردی كه به فنر دارویی نیاز ندارد، به بیمار توصیه می‌كنند.
● سایر انواع استنت
در این میان برخی از انواع فنرهای درون رگ با مواد غیرفعال پوشیده شده‌اند. سازندگان این نوع فنرها مدعی هستند كه نتایج به كارگیری این فنرها در مواردی كه هنوز برتری استفاده از فنرهای دارویی به اثبات نرسیده، بهتر از فنرهای ساده است.
این تولیدكنندگان سعی كرده‌اند روی فنرها را با مواد غیر دارویی بپوشانند تا واكنش بدن نسبت به فلز به كار رفته در این فنرها را به حداقل برسانند و میزان بروز دوباره و سكته قلبی را كم كنند. هزینه این نوع استنت‌ها حدود ۲ تا ۳ برابر استنت‌های ساده است. از سوی دیگر برخی از تولید كنندگان با ساخت فنرهای درون رگ از انواع گوناگون فلزات سعی كرده‌اند ضمن تلاش برای بهبود نتایج برای بیماران، كارگذاری استنت را برای پزشكان تسهیل كنند.
● آینده روشن است
تمام این صحبت‌ها در حالی ا‌ست كه به نظر می‌رسد فن‌آوری‌ها و كشف‌های نوینی مانند استفاده از سلول‌های بنیادی، زندگی نامه فنرهای درون رگ را زود هنگام ببندد و نتایج مطمئن‌تری را برای بیماران به ارمغان آورد. از سوی دیگر، تلاش دانشمندان ژنتیك انسانی همچنین نوید می‌دهد كه در افقی دورتر بتوان با اصلاح ژن‌های مولد تنگی سرخرگ‌های كرونری، پیش از هر واقعه‌ای از بروز آن به طور كامل پیشگیری كرد. آری. صد سال پیش هم كسی تصور نمی‌كرد یك روز انسان روی كره ماه قدم بگذارد.‌

‌دكتر كیقباد بهدین

منبع : روزنامه سلامت