تجربه ای تازه از مادر شدن

بارداری دورانی خاطره انگیز برای هر مادری است، به طوری که سختی ها و شیرینی هایش همه در ذهن او بخوبی نقش می بندد.
آنچه مادر در روح و جسم خود دارد، در زمان بارداری عاشقانه و بی ریا به جنین می دهد تا بخوبی رشد کند و با سلامت کامل متولد شود.
۹ ماه می گذرد، روزهای شیرین انتظار به پایان می رسد و تولدی صورت می گیرد تولدی که شادمانی و نشاط و روح زندگی را به خانه می بخشد و با این تولد ارمغان الهی و هدیه خداوند به خانواده تعلق می گیرد و...
اما آنچه در فرآیند و روند این تولد اهمیت دارد، این است که هنگام زایمان سلامت مادر و کودک به خطر نیفتد و از عوارض زایمان تا حد امکان جلوگیری شود. بنابراین انتخاب روش زایمان مهمترین بخش این فرآیند است که باید کم خطرترین و کم عارضه ترین روش برای تولد نوزاد به کار گرفته شود.
آنچه در گذشته با وجود کمبود امکانات و تجهیزات انجام می شد، زایمان به روش طبیعی بود که توسط افراد باتجربه و مهارت خاص با عنوان مامای خانگی انجام می شد. کم کم با پیشرفت علم، زایمانهای خانگی به کمک ماماهای محلی جای خود را به زایمان ایمن در بیمارستان توسط پزشکان متخصص و ماماهای دوره دیده و تحصیلکرده داد و به مرور برای پیشگیری از خطرات و عوارض احتمالی زایمان برای مادر و کودک، انواع روشهای تهاجمی از جمله سزارین به کمک پزشکان آمد.
تا آنجا که طی سالهای اخیر روش سزارین برای رهایی از درد زایمان مورد استقبال بیماران قرار گرفت و با این روش هم پزشکان راضی و هم مادران راضی بودند؛ زیرا هزینه قابل توجه سزارین ها باعث شده بود تشویق پزشکان برای زایمان به روش سزارین طرفدار بیشتری پیدا کند و مادران نیز به دلیل فرار از درد زایمان متقاضی این کار باشند.
اما امروز با ارتقای آگاهی عموم مردم از عوارض زایمان به روش سزارین برای مادر و نوزاد و ارائه روشهای «زایمان طبیعی بی درد» و بخصوص تنوع روشهای طبیعی زایمان در مراکز درمانی کشورمان و اجرای سیاستهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور کاهش سزارین های انتخابی موجب گردیده؛ روشهای طبیعی زایمان جایگزین روشهای تهاجمی بویژه سزارین شده و با تنوعی که روشهای طبیعی پیدا کرده، مادران باردار به سمت زایمانهای طبیعی و بی خطر، بدون عارضه و بی درد هدایت شوند. زایمانهایی نظیر: زایمان به روش هیپنوتیزم، زایمان در آب و... که هر یک مزایای بسیاری برای مادر و نوزاد به همراه دارد.
از آنجا که شیوه زایمان در آب در ایران شیوه ای جدید است پرسشهای متعددی را برای خانواده ها مطرح کرده، گفتگویی با دکتر منیره پورجواد استاد بیماریهای زنان، زایمان، نازایی و رئیس بیمارستان حضرت ام البنین(س) انجام داده ایم تا با مزایای «زایمان طبیعی در آب» به عنوان یکی از راههای زایمان بی درد بیشتر آشنا شویم.
▪ خانم دکتر پورجواد !لطفاً درباره روش بی درد و طبیعی زایمان در آب توضیح دهید و بفرمایید آیا این روش سابقه جهانی دارد؟
ـ با توجه به اینکه دشواری تحمل درد زایمان بر کسی پوشیده نیست و یکی از مواردی است که اغلب مانع تجربه خوشایند زایمانی و رضایت فرد از آن می شود، به طوری که این تجربه ناخوشایند می تواند در تعامل نامناسب مادر و نوزاد، شیردهی غیر مؤثر و نیز افزایش افسردگی های بعد از زایمان نقش داشته باشد، با پیشرفت علم طب، دنیا بر اصل انسان محوری و بها دادن به رفاه حال انسانها، تلاش نموده تا با روشهای مناسب و طبیعی کمترین درد و ناراحتی برای بیماران ایجاد شود.
امروزه در سراسر دنیا راهکارهای متنوعی برای کاهش درد زایمان مطرح شده است، ولی با توجه به منحصر به فرد بودن درد زایمان، استفاده از یک روش خاص، کافی به نظر نمی رسد و باید امکان دسترسی به انواع روشهای کنترل درد زایمان برای زنان فراهم گردد.
در طول یک و نیم قرنی که از به کارگیری اولین روشهای تسکین درد زایمان می گذرد، کم کم توجه به روشهای «غیردارویی» بیشتر شده و از جمله موفق ترین روشهای غیردارویی، طبیعی و غیر تهاجمی، «زایمان در آب» است.
زایمان در آب به طور رسمی از سال ۱۹۹۱ در کشورهای اروپایی، اسکاندیناوی و آمریکایی پس از مطالعه بر روی نتیجه تحقیقات مختلف «BreasTfeeding» درباره این روش، تاکنون به کار گرفته شده است.
▪ زایمان در آب چه مزایایی دارد؟
ـ خواص تسکین دهنده و شفا بخش آب قرنهاست که شناخته شده و استفاده از حوضچه آب گرم در طول زایمان به عنوان یک روش انتخابی کنترل درد زایمان و اجتناب از مصرف داروهای ضد درد و بی حسی در سراسر دنیا در حال رواج است. آب با ایجاد آرامش عمیق در فرد، جنبه های احساسی و ذهنی زایمان را افزایش داده و باعث ایجاد حسی خوشایند در بسیاری از افراد میگردد. اثر بی وزنی آب باعث ایجاد فشار یکسان بر تمام اعضای بدن شده و با کاهش افزایش کیفیت انقباضات انرژی از دست رفته، درد را کاهش می دهد.
افزایش ترشح اندروفین ها با مکانیسم اثر آن منجر به آرامش مادر می گردد.
همچنین کاهش ترشح دسترس هورمونها (آدرنالین) و افزایش حرکت مادر و قرارگیری در وضعیت های مناسب در مراحل مختلف زایمان آرامش مناسبی در مادر ایجاد می کند و این اتفاق را خوشایندتر می کند.
در این روش روند طبیعی زایمان حفظ شده و مدت به دنیا آمدن نوزاد کاهش چشمگیری پیدا می کند و به همین علت میزان استفاده از داروهای مصرفی به مراتب کمتر خواهد بود.
در حین انجام زایمان در آب، زایمان عملکردی آسان تر از زایمان بر روی تخت دارد و از مداخلات پزشکی حین زایمان می کاهد.
کاهش صدمات کانال زایمانی و نیاز کمتر به «اپی زیاتومی» از دیگر مزایای این روش است که خود منجر به کاهش تروما به نوزاد می شود. حرکات آزادانه مادر در آب و شرکت فعالانه او در امر زایمان و ورود ملایم نوزاد از جمله دیگر فواید این روش محسوب می شوند. اثرات آرامش دهنده آب باعث کاهش اضطراب و ترس مادر شده که در مرحله دوم زایمان بسیار کمک کننده است و مشکلات تغذیه با شیر مادر پس از زایمان در این روش کمتر می باشد.
▪ انتخاب این روش زایمان برای مادر توسط پزشک است یا خود بیمار تقاضا می کند؟
ـ با توجه به اینکه ۸۰ تا ۸۵ درصد زایمانها نیاز به هیچ گونه مداخله درمانی ندارند و به طور طبیعی رخ می دهند و تنها در کمتر از ۱۵ درصد آنها اقدام به مداخلات تهاجمی ضروری است، پزشک و بیمار با مشورت هم می توانند تصمیم بگیرند که از چه روشی برای زایمان استفاده شود، اما در موارد ضروری یعنی همان ۱۵درصد اگر اقدام به سزارین نشود جان مادر به مخاطره خواهد افتاد. بنابراین در صورتی که زایمان طبیعی باشد، می توان با موافقت بیمار و پیشنهاد پزشک این نوع روش را به کار گرفت.
▪ آیا در ایران این روش برای اولین بار در مشهد انجام می شود یا در مراکز دیگر کشورمان نیز متداول است؟
ـ پس از گذشت بیش از بیست سال از کاربرد حوضچه های آب گرم در مراکز زایمانی سراسر دنیا، اجرای این روش زایمانی در ایران توسط گروه محققان دانشگاه علوم پزشکی ایران به منظور خوشایند سازی زایمان برای مادر، بهبود کیفیت مراقبتهای مامایی و کاهش سزارینهای انتخابی اولین بار در شهریورماه ۱۳۸۲آغاز شد و تاکنون طرفداران زیادی هم در مجامع علمی و خانواده ها پیدا کرده است.
بعد از تهران، این نوع زایمان در بیمارستان تخصصی زنان حضرت ام البنین(س) مشهد به اجرا درآمد و در حال حاضر هر روز بر تعداد مراجعان و متقاضیان این روش زایمان طبیعی افزوده می شود.
▪ آیا زایمان در آب برای مادر و نوزاد خطری ندارد؟ به عنوان مثال نوزاد دچار خفگی نمی شود؟
ـ بر اساس تحقیقاتی که به عمل آمده ثابت شده نه تنها خطر «آسپیراسیون» نوزاد در زیر آب وجود ندارد، بلکه اثر «هیدروستاتیک» آب در افزایش حجم خون مرکزی و بهبود جریان خون رحمی - جفتی، عامل مؤثر در ایجاد وضعیت مطلوب جنین و جلوگیری از دیسترس جنینی می باشد.
همچنین به دلیل دمای مناسب آب (در حد دمای بدن مادر)، عدم وجود تحریکات صوتی، لمسی و... کاهش اثر نیروی جاذبه بر روی جنین و عدم قطع بند ناف تا قبل از خروج نوزاد از داخل آب، امکان آغاز تنفس و آسپیراسیون وجود ندارد.
علاوه بر افزایش قابلیت ارتجاعی پرینه در آب گرم و فشار مخالف آب، مددجو قادر است تا به طور یکنواخت از نیروی خود استفاده کرده و در نتیجه زایمان به طور کنترل شده ای انجام شود. به همین علت اغلب زنانی که در آب زایمان کرده اند، آن را تجربه خوشایندی توصیف نموده وتمایل به انجام چنین زایمانی در حاملگی های بعدی داشتند.
▪ در حال حاضر وضعیت این نوع زایمان در دنیا چه وضعیتی دارد و در چه نقاطی این روش متداول است؟
ـ تخمین زده می شود که بین سالهای ۱۹۹۳- ۱۹۷۰ بیش از ۱۰ هزار زایمان در آب در مراکز زایمانی و بیمارستانهای سراسر جهان صورت گرفته که افزایش قابل توجهی در سه سال آخر داشته است. زایمان در آب تاکنون در کشورهای اتریش، استرالیا، ژاپن، جزیره مالت، انگلستان، اسکاتلند، ایرلند، دانمارک، آلمان، اسپانیا، بلژیک، روسیه، فرانسه، نروژ، سوئد، سوئیس، هلند، ایتالیا، ایسلند، نیوزلند، باهاما، کانادا، مکزیک، ایالات متحده آمریکا، برزیل و آرژانتین انجام شده است و هر چه اطلاعات درباره فواید زایمان در آب گسترش می یابد، تعداد زایمان در آب نیز افزایش پیدا می کند.
▪ لطفاً مزایای زایمان در آب را به طور کامل برای مادر تشریح کنید.
ـ مزایای زایمان برای مادر به دو دسته فیزیولوژیکی و روانشناختی تقسیم می شود که مزایای فیزیولوژیک آن عبارتند از:
کاهش چشمگیر درد، افزایش انقباضات مؤثر، افزایش گردش خون و اکسیژن رسانی، افزایش ترشح اکسی توسین اندروژن، کاهش استرس هورمونهای (آدرنالین و نورآدرنالین)، افزایش اندروفین ها، کاهش تحریکات عصبی، نیاز کمتر به اپی زیاتومی، کاهش مداخلات پزشکی از جمله سزارین، کاهش نیاز به مسکن ها و ضد دردها، کاهش قابل توجه طول مدت لیبر(سریعتر دیلاتاسیون سرویکس) ، افزایش آستانه درد، افزایش متابولیسم بافتی، ذخیره انرژی و جلوگیری از هدر رفتن انرژی مادر برای مرحله دوم زایمان، کاهش خفیف فشار خون، افزایش دیامتر لگنی و کاهش فشار به بزرگ سیاهرگ زیرین.
مزایای روان شناختی آن نیز عبارتند از:
احساس سبک وزنی، شناوری، توانایی تحرک بیشتر و قابلیت قرار گرفتن در وضعیتهای مختلف، تجربه مثبت و مفید از زایمان، افزایش قدرت تسلط به خویش و استقلال، مشارکت فعال در روند زایمان، کاهش ترس و خشم و اضطراب، افزایش سطح خود آگاهی و هوشیاری در حین لیبر و زایمان، افزایش حس پذیرش نوزاد، اثرات آرام بخشی، اطمینان بخشی و لذت بخشی در آب، افزایش ارتباط متقابل مادر و کودک و توانایی بالاتر تمرکز در آب.
▪ خانم دکتر پورجواد، مزایای زایمان در آب برای نوزاد چیست؟
ـ زایمان در آب برای نوزاد مزایایی دارد که عبارتند از:
ورود ملایم و آسانتر نوزاد به محیط خارج از رحم، ایمن تر بودن در مقایسه با روشهای دیگر، ایجاد یک محیط حد وسط و جلوگیری از برخورد نوزاد با استرسهای ورود ناگهانی به محیط خارج از رحم، کاهش ضربه و تروما، افزایش جریان خون بهتر نوزاد به علت جریان خون بهتر مادر، کاهش نیاز به تحریک های تهاجمی برای شروع تنفس و استفاده بهتر و سریعتر از شیر مادر.

پروین محمدی

منبع : روزنامه قدس