فردای سالم با کودکان سالم

سلامت همواره و در طول دور ه های مختلف تاریخی یکی از حقوق مسلم انسانها بوده است که البته همگام با توسعه جوامع بشری بیش از گذ شته مورد توجه دولتها و سیاست گذاران حوزه سلامت و بهداشت قرار گرفته است چناچه تامین سلامت عمومی یکی از وظایف هر دولتی فارغ از نظامهای سیاسی شناخته شده است.
بدیهی است سلامت کودکان و تضمین آن در این بین از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که تامین سلامت در این دوره پایه سلامت فرد در کل دوران زندگی است ضمن اینکه آنان توانای درک و تامین سلامت خود را ندارند و جامعه در قبال سلامت و آینده انان مسوول است.جامعه بین المللی نیز خوشبختانه به ضرورت این مهم پی برده و در این راه گامهای بلندی بر داشته است در پی تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین المللی مربوط به حقوق مدنی و سیاسی (بویژه بندهای ۲۳ و۲۴) ، میثاق بین المللی مربوط به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (بویژه ماده ۱۰) و در اساسنامه و اسناد سازمانهای تخصصی و سازمانهای بین المللی مرتبط با رفاه کودک، ضرورت ارائه مراقبتهای ویژه کودکان مورد تاکید قرار گرفته است.
علاوه بر آن اعلامیه حقوق کودک ( ۱۹۲۴ ژنو)، اعلامیه حقوق کودک مصوب مجمع عمومی سازمان ملل در بیستم( نوامبر ۱۹۵۹) و نشست ویژه مجمع عمومی سازمان ملل برای کودکان و نوجوانان ( مه ۲۰۰۲) تصویب تعهدات و اسنادی را رقم زد که به طور جدی تر به بهبود زندگی کودکان می پرداخت. دستیابی به اهداف توسعه هزاره که تمامی ۱۸۹ کشور عضو سازمان ملل متحد به آن متعهد شدند به صورت گسترده و بنیادی ممکن نبود مگر توجه به کودکان و نوجوانان به عنوان مردمان و شهروندان آینده این جهان و فراتر از آن بزرگترین و مهمترین گروه اجتماعی حاضر در تمامی سطوح طرحهای تعیین شده، که در بیانیه کودکان، تحت عنوان "جهانی شایسته ما" مصوب ۱۰ ماه مه ۲۰۰۲ در بیست و هفتمین نشست ویژه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به خوبی عینیت و معنا یافت. این بیانیه که توسط دو نوجوان درجلسه افتتاحیه نشست ویژه قرائت شده حاوی نکاتی است که علاوه بر نشان دادن اقدامات لازم برای تدوین سند «جهانی شایسته کودکان»، خود از گویاترین اصول و ضروریات توجه به رشد و پیشرفت و حمایت از کودکان و نوجوانان است. به دنبال ثبت این اسناد و حقوق بین المللی لزوم توجه به نیازها و برنامه های ملی و بومی توسعه برای تک تک کشورها و ممالک مختلف روشن شد.
شرایط اقلیمی و جغرافیایی، حضور قومیتها و نژادهای مختلف با خصوصیات و ارزشهای خاص حاکم بر فرهنگ آنها، ویژگیهای جنسیتی، سنی و حتی وضعیت اقتصادی و پایگاه اجتماعی متفاوت در برگیرنده مسائل و نیازهای خاصی است که لزوم تدوین اسناد ملی حمایت از حقوق انسانها را علاوه بر اسناد بین المللی ایجاب می کند. در واقع دستیابی به اهداف مندرج در پیمان نامه های جهانی جز با برنامه ریزی های ملی و بومی ممکن نخواهد بود.
به دنبال طرحهای موفقی چون ریشه کنی فلج اطفال، واکسیناسیون سرخک و سرخچه، طرح بیمه روستایی و... سند ملی سلامت کودک و نوجوان به عنوان طرحی جامع و کلان به سفارش وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و بر اساس نیازهای احساس شده در دست تدوین قرارگرفت. به گفته دکتر سید مویدالدین علویان ، معاون سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی این سند دورنمای توسعه سلامت کودکان و نوجوانان کشور را بر اساس شاخصهای جهانی، اهداف برنامه های توسعه چهارم و پنجم و سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور مشخص می کند و با در نظر گرفتن مسائل بومی، جغرافیایی، سنی و جنسی این گروه در سراسرکشور برنامه های لازم برای ارتقای سلامت کودکان و نوجوانان به صورت یک برنامه بین بخشی تعیین می شود.
سلامت مفهوم گسترده ای است با ابعاد مختلف جسمی، روحی، اجتماعی، فرهنگی، عاطفی، شناختی و شخصیتی . طبق نظامنامه سازمان بهداشت جهانی مفهوم سلامت فراتر از فقدان بیماری یا معلولیت (ناتوانی) بوده و شامل حالت کامل آسایش و کامیابی زیستی، روانی و اجتماعی است. علاوه بر بعد جسمی ، بعد فردی، بعد روحی و اجتماعی را نیز در بر می گیرد. در واقع دیگر نه تنها جسم و تن فرد که روح و روان انسان و اجتماع و کل جامعه سهم و تاثیر بی بدیلی در آن دارند.
دکترمحمداسماعیل مطلق مدیر کل اسبق دفتر سلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت سند ملی سلامت کودک و نوجوان را سندی جامع و کلی نگر معرفی می کند که با اهداف دراز مدت و طرحهای شفاف همه جانبه برای پرداختن به همه ابعاد سلامت کودکان و نوجوانان به عنوان سرمایه های اصلی آینده کشورطراحی شده است. گستردگی مفهوم سلامت پرداختن به این امر مهم را از حیطه کار وزارت بهداشت فراتر برده ولوزم فعالیت های میان بخشی همه سازمانها و نهادهایی که به نحوی با کودکان و نوجوانا درارتباط بوده اند را روشن می سازد.
تنوع و پیچیدگی ابعاد وجود آدمی(جسمی، روحی، اجتماعی، شناختی و...) هرچند ایجاد حیطه های مختلف پژوهش ، تحقیق و برنامه ریزی را سبب شده ولی دستیابی به انسانی رشید و کمال یافته که دارای رشدی همه جانبه و متعادل است از طریق گذر از این کانونهای مختلف مسیبر نخواهد بود استفاده از تجارب و اندوخته ها، پژوهشها و تحقیقات و دستاوردهای مراکز مختلف که به نوعی با سلامت در ارتباط می باشند نه تنها به اعتلای روند کارمدد می رساند که نشانی است از پختگی و توسعه یافتگی مدیران و دست اندرکاران تدوین برنامه های کلان.
در این خصوص دکترمطلق، مشارکت همه بخشهای توسعه وسازمانهای مرتبط با سلامت کودکان در مفهومی کلی و عمیق و همسو شدن فعالیتهای آنان را جزو یکی از مهمترین ویژگیهای سند بر شمرد که در اولین نشست ، شاهد حضور تعدادی از آنها بودیم . ولی دعوت از همه بخش ها اعم از دولتی و غیر دولتی و گروهای مردم نهاد که به صورت آزاد در این راستا فعالیت دارند و مهمتر از همه حضور موثر و فعال آنها در همه مراحل تدوین سند توقع بجایی است که نه تنها می تواند صحه ای بر ادعای مسئولین باشد که احترامی است بر شعور و در ک عمومی جامعه ای که مسئولیت تامین سلامت و خدمات مورد نیاز آنها را به عهده گرفته ایم.
طبق آمار ارائه شده ۶/۱۷ میلیون نفراز ایرانیان زیر ۱۴ سال سن دارند. این گروه که جمعیت کل کشور را شامل می شوند صاحبان اصلی سند سلامت به شمار می روند علاوه بر اسناد و قوانین بین المللی که همه دولتها را موظف به رعایت حقوق همه افراد جامعه از جمله کودکان بدون تبعیض و توجه به ویژگیهای خاص ملزم می کند افزایش آگاهی و تعالی ارزش های انسانی عصر حاضر عدم برابری در دستیابی به نیازهای اساسی بشری را بر نمی تابد.
در این راستا مدیر کل دفتر سلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت ویژگی برجسته دیگر سند را چنین بر می شمارد: مصوبات سند باید در برگیرنده هم کودکان جامعه از هر قشر سن جنس، نژاد، قومیت، مذهب، زبان، ملیت(اتباع بیگانه) منطقه جغرافیایی شغل و با هر موقعیت اجتماعی اقتصادی باشد و امکان دسترسی و بهره مندی را برای همه کودکان فراهم نماید
توجه به این نکته ضروری است که در هر یک از گروههای نامبرده ممکن است بعدی از ابعاد سلامت پررنگ تر از دیگری باشد اما در تدوین سند ملی توجه به همه جهات برای همه کودکان اهمیت دارد. همچنین گروههای ویژه کوکان مانند کودکان کار، کودکان خیابانی، کودکان معلول و کودکان کانونهای اصلاح و تربیت، کودکان طلاق ، کودکان مهاجر و تبعه خارجی کودکان پناهنده کودکان مبتلا به بیماریهای خاص، کودکان محروم از خدمات بیمه، کودکان فاقد شناسنامه، کودکان بی سرپرست و .... مورد توجه قرار می گیرند.
امروزه همگان در خصوص سرمایه گذاری در بخش کودک و نوجوان به عنوان زیربنایی ترین سرمایه گذاری ها در رشد و توسعه اتفاق نظر دارند ولی کودکان به عنوان اعضای جوامع بشری نه فقط سازندگان آینده که بخشی از ذی حقوقان اکنون جامعه خود هستند که علاوه بر سرمایه گذاری خود می توانند راه حل بسیاری ازمشکلات و معضلات موجود درجهان کنونی گردند.
توجه به نیازهای کودکان می تواند از موجه ترین دلایل برای مبارزه و جلوگیری از اعمالی چون جنگ و مناقشات مسلحانه، تبعیض، استثمار ،انواع خشونت های جسمی روحی و جنسی، تبعیضهای اقتصادی فرهنگی و مذهبی و هر آنچه که توسط سران ، قدرتمندان افراد ذی نفوذ و حتی سرپرستان قانونی کودکان به عنوان جرم صورت می گیرد و خواه ناخواه کودکان گروه بزرگی از قربانیان چنین اعمالی قرار خواهند گرفت
کودکان علاوه بر اینکه موضوع و محوریت سند را به دوش می کشند شاید ارزشمندترین منبع و نیروی تعیین مفاد و ضروریات تدوین سند به حساب آیند. اگر خواستار تامین نیازها و حقوق شایسته کودکان هستیم اولین قدم در این راه دادن حق مشارکت فعال کودکان در بیان نیازها و خواسته ها و دخالت آنها در امر تصمیم گیری در تمام سطوحی است که به خود آنها و آینده و سرنوشت آنها مربوط می شود. بدون قائل شدن به چنین حقی می توان دم از حمایت از کودک زد؟ درک کودکان و نیازها و توقعات ویژه آنها و احترام به حقوق واقعی آنها در گرو مشارکت خود کودکان در تعیین این موارد می باشد که امید می رود در نشستهای بعدی تدوین سند این مهم لحاظ شود.
دکترعلویان اولویت نخست و سیاست کلی در تدوین این سند را ارجحیت پیشگیری بر درمان عنوان کرد و یادآور شد سرمایه گذاری بیشتر در سلامت محصول و فایده بیشتری را به دنبال دارد که برای رسیدن به این منظور سرمایه گذاری باید از سنین کودکی آغاز شود. در این بین همه اماکن ویژه زندگی و تجمع کودکان، ازخانه و مهدکودک تا مدارس و مراکز نگهداری معلولین و ... باید مد نظر قرار گیرد این نکته ایست که مطلق مدیر کل دفتر سلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت نیز بر آن تاکید کرده و در این خصوص توانمندسازی خانواده و کودکان را برای حل مشکلات سلامت در همه ابعاد آن و مشارکت آنان اصل مهمی دانست و اضهار داشت که باید در همه مباحث سند جریان داشته باشد و آموزش همگانی سلامت، آموزش مهارتهای زندگی و توجه به جاری نمودن آداب و عادات صحیح و شیوه زندگی سالم از لحظه آغازین زندگی، همچنین سود جستن از مشارکت نمایندگان خانواده ها و کودکان میتواند به تحقق این امر کمک نماید.
داشتن اطلاعات و آمار دقیق و صحیح ، صحت و اعتبار مفاد و موضوعات گنجانده شده در سند را تامین می کند در این مورد علویان اظهار کرد برای تدوین سند با ضعف آمار و اطلاعات دقیق از وضعیت سلامت کودکان و نوجوان در کشور مواجه هستیم و گزارش جامعی از وضع موجود نداریم در حالیکه لازم است تدوین سند با شناخت دقیق از وضع موجود انجام شود.
معضلات و چالشهای پیش روی جوامع اعم از مسائل اجتماعی فرهنگی اقتصادی حقوقی و ابعاد مختلف جسمی روحی عاطفی و اخلاقی افراد نیازمند اطلاعات وسیع و آمار دقیق از چگونگی وضع موجود و تبیین و شفاف سازی علل و راههای پیشگیری از این مسائل است که تحقق اهداف در نظر گرفته شده از تدوین سند را ممکن می سازد.
جامعیت و اهداف بلند مدت سند ایجاب می کند نگاه و بینش عمیق از نیازها و مسائل مبتلا به جامعه و آینده بشری پیش روی مسئولین و تدوین کنندگان سند باشد بینشی که با درک ظرفیتها و معیارهای اصیل انسانی تامین کننده جهانی ایمن و روشن برای کودکان یعنی آینده جهانی بشری باشد.
اینکه مسولان بهداشتی کشور به ضرورت اهمیت چنین سندی پی برده اند وآستین همت خود را برای تدوین آن بالا زد ه اند بسیار ارزشمند و قابل تقدیر است و قطعا یکی از مصادیق مهم عدالت در حوزه سلامت است اما زمانی شیرینی این تلاش به کام همه می نشیند که این سند هر چه زودتر جهت ابلاغ و اجرا آماده شود وصرفا در حد شعاری زیبا و دلنشین در بایگانی ،خاک نخورد اینک با گذشت ۳ماه از اولین نشت تدوین سند کودک هنوز تکلیف آن مشخص نیست و به تصویب نهایی نرسیده است.سلامت کودکان و آینده سازان این سرزمین نباید قربانی بورکراسی اداری شده وتهدید شود سلامت حق همه کودکان است وقطعا فراهم کردن زندگی سالم برای آنان به معنای ساختن جامعه سالم فرداست .باید بپذیریم که تدوین سند سلامت کودک صرفا یک کار اداری نیست چشمان معصوم فرزندان این کشور به دستان امضا کنندگان این سند حیاتی است تا فردای شاد و سالم برای آنها فراهم کنند

لیلا ربیعی
http://leilarabei.blogfa.com