رقابت‌های اتمی

کشورهای خاورمیانه از سال گذشته میلادی تاکنون تلاش‌های فردی و جمعی خود را در جهت هسته‌ای شدن به شدت افزایش داده‌اند.
در واقع باید گفت، خاورمیانه‌ای که غرب از هسته‌ای شدن آن نگران بود و همواره بر غیرهسته‌ای ماندن آن تأکید می‌ورزید در سال‌های اخیر، با عزم جدیدی از سوی رهبران سیاسی و نظامی کشورهای منطقه برای دستیابی به انرژی هسته‌ای مواجه شده است. این در حالی است که تعدادی از کشورهای غربی و آسیایی (فرانسه و روسیه) نیز برای کمک به کشورهای منطقه برای دستیابی به این هدف، اعلام آمادگی و بعضاً رقابت می‌نمایند. آمریکا و متحدان غربی آن که فکر‌ می‌کردند با افزایش فشارهای سیاسی و اقتصادی علیه ایران می‌توانند تهران را از مسیر حرکت در جاده هسته‌ای شدن منصرف کنند و به این ترتیب پیامی نیز برای سایر کشورهای منطقه ارسال کنند، نه تنها با پافشاری تهران مواجه شده‌اند، بلکه حتی شاهد پیدا شدن مشتریان جدیدی برای انرژی هسته‌ای در منطقه هستند. ‌ ‌
● تلاش اعراب برای دستیابی به دانش هسته‌ای
دو سال پیش رهبران عربستان سعودی به نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این اطمینان را دادند که نمی‌توانند روزی را پیش‌بینی کنند که عربستان بخواهد در پی‌دستیابی ‌به انرژی هسته‌ای برآید. اما این روزها، نه تنها عربستان بلکه سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز همگی خواهان دستیابی به انرژی هسته‌ای شده‌اند. این کشورها در اجلاس ماه مه ۲۰۰۷ خود در ریاض اعلام کردند که قصد دارند در یک برنامه بلندمدت، مبلغی بالغ بر یک تریلیون دلار در زمینه توسعه قابلیت‌های هسته‌ای‌شان هزینه کنند. در این راستا تاکنون کارشناسان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس دو نشست مشترک با کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در فوریه و مه ۲۰۰۷ میلادی برگزار کرده‌اند. هدف از این نشست‌ها، تعیین جدول زمانی برای طرح برنامه هسته‌ای شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس بوده است. هر چند تعدادی از کارشناسان غربی سعی می‌کنند که تلاش کشورهای عرب منطقه را برای هسته‌ای شدن به نگرانی آنها از فعالیت‌های صلح‌آمیز‌ هسته‌ای تهران متصل کنند، ولی سران این کشورها در موضع‌گیری‌های خود اعلام کرده‌اند که دستیابی به انرژی هسته‌ای - با توجه به این که بازار نفت از ثبات چندانی برخوردار نیست و ذخایر طبیعی انرژی جهان روزی به پایان خواهد رسید - امری حیاتی است. در واقع برخی از منتقدان غربی که مخالف دستیابی ۶ کشور حوزه خلیج فارس به انرژی هسته‌ای می‌باشند، وجود نیمی از ذخایر نفت و گاز جهان را در این منطقه، توجیهی برای منطقی نبودن تلاش اعراب برای دستیابی به انرژی هسته‌ای اعلام می‌کنند. اعراب معتقدند نمی‌توانند برای هسته‌ای شدن، منتظر خشک شدن چاه‌های نفت باشند.
در حالی که کشورهای منطقه می‌گویند که تنها خواهان استفاده از انرژی هسته‌ای هستند، ولی تعدادی از تحلیل‌گران مسایل بین‌المللی بر این باورند که کشورهای منطقه تحت تأثیر تبلیغات منفی آمریکا، مبنی بر تهدیدآمیز بودن برنامه اتمی ایران به سوی هسته‌ای شدن گام برمی‌دارند. تلاش ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس (عربستان، بحرین، کویت، قطر، امارات و عمان)، برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در شرایطی صورت می‌گیرد که مصر نیز به عنوان بزرگترین کشور عربی منطقه، طرح‌هایی برای از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای خود دارد. در ماه‌های گذشته، یک هیأت مصری باهدف ازسرگیری برنامه هسته‌ای این کشور عازم وین شده تا در دیدار با مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در مورد ازسرگیری فعالیت‌های هسته‌ای مصر‌‌‌‌‌- که از سال ‌ ۱۹۸۶‌تاکنون متوقف شده است - گفت‌وگوهایی انجام دهد. البته باید گفت که در میان کشورهای عربی، مصر و عربستان با جدیت بیشتری آغاز برنامه هسته‌ای خود را دنبال می‌کنند. مصر در نظر دارد با گذشت دو دهه از مسکوت گذاردن برنامه هسته‌ای خود پس از فاجعه چرنوبیل، برنامه هسته‌ای خود را بار دیگر احیا کند و هم اکنون درنظر دارد حداقل یک نیروگاه هسته‌ای را در ۱۰ سال آینده احداث کند. در همین خصوص حسنی مبارک، رییس‌جمهور مصر، با اشاره به این که مصر هرگز مانع‌تراشی در برنامه‌های هسته ‌ای‌اش را نمی‌پذیرد، گفته است: ”در شرایطی که دست اسراییل در زمینه هسته‌ای باز است و هر کاری که می‌خواهد انجام می‌دهد، ما نیز سکوت نخواهیم کرد.“ تأکید مبارک به عدم پذیرش فشار آمریکا و غرب برای توقف مجدد فعالیت‌های هسته‌ای در شرایطی صورت می‌گیرد که مبارک پس از مذاکرات با هوجین تائو، همتای چینی خود، قراردادی را با این کشور برای همکاری هسته‌ای امضا کرده که جزییات آن اعلام نشده است.‌ ‌هر چند که تمایل سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و مصر به دستیابی به دانش هسته‌ای صراحتاً توسط آنها بیان شده، ولی شایعات دیگری نیز مبنی بر این وجود دارد که احتمالاً سوریه هم کشوری هسته‌ای است.
هر چند دولت سوریه بعد از انتشار شایعاتی توسط منابع اطلاعاتی اسراییلی مبنی بر همکاری هسته‌ای با کره شمالی این اظهارات را تکذیب کرد، ولی جنگنده‌های اسراییلی سال گذشته میلادی با استفاده مخفیانه از حریم هوایی ترکیه، اقدام به حمله به منطقه‌ای در شمال شرقی سوریه کردند که بنابر ادعاهای آنها یک مرکز هسته‌ای بوده است؛ مرکزی که اسراییلی‌ها از طریق پروازهای تجسسی بر فراز سوریه و عکس‌برداری‌های ماهواره‌ای‌ متوجه آن شده بودند. ‌ ‌
با توجه به مسایل فوق می‌توان گفت هر چند نگرانی‌های سیاسی و امنیتی شدیدی در جهان در خصوص عزم گسترده کشورهای عرب خاورمیانه در خصوص دستیابی به فن‌آوری هسته‌ای وجود دارد، ولی از آنجایی که این کشورها به سبب توان علمی پایین خود مجبورند دست خود را در دست شرکت‌ها و دولت‌های صاحب فن‌آوری بگذارند، این احتمال وجود دارد که با توجه به سود سرشار این امر برای شرکت‌های غربی، جذابیت اقتصادی بر مخالفت‌های سیاسی یا امنیتی غرب غلبه یابد. این موضوع از آن جهت حایز اهمیت است که کشورهای عرب خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس، بی‌میل نیستند تا برای مجاب کردن مقامات غربی به توسعه قابلیت‌های هسته‌ای‌شان، قراردادهای جذاب و پُرسودی را با شرکت‌های غربی منعقد کنند. در این صورت این شرکت‌ها می‌توانند با لابی‌گری خود برای کشورهای غربی، نظر مساعد مقامات سیاسی و امنیتی را جلب نمایند.
● ترکیه و انرژی هسته‌ای
ترکیه نیز همانند مصر و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در حال آماده شدن برای ساخت نیروگاه هسته‌ای خود بوده و همانند آنها برای دریافت کمک برای عملی کردن طرح‌های خود به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متوسل شده است. مؤسسه انرژی اتمی ترکیه )TAEK( با تولیدکنندگان پیشرو هسته‌ای مانند روسیه، فرانسه، انگلیس، آمریکا وچین بر سر انتقال تکنولوژی و قیمت‌ها گفت‌وگوهایی را آغاز کرده است. البته بیش از سه دهه است که موضوع احداث نیروگاه‌های هسته‌ای در ترکیه مورد بحث است، ولی بخشی از دلایل عدم تحقق احداث نیروگاه‌های هسته‌ای این کشور، به مسایل مالی و بخشی دیگر نیز به سیاست‌های داخلی و خارجی این کشور ارتباط دارد. اخیراً مجلس ترکیه با ساخت نیروگاه هسته‌ای موافقت کرده و دولت ترکیه قصد دارد سه نیروگاه هسته‌ای را به ظرفیت حدود پنج هزار مگاوات را تا سال ۲۰۱۲ ‌میلادی فعال کند. گفته می‌شود که در صورت احداث نیروگاه هسته‌ای، ترکیه در مرحله اول بیش از هفت در صد از انرژی مورد نیاز خود را از این محل تأمین خواهد کرد. دست اندرکاران انرژی در ترکیه معتقدند طبق برآوردهای به عمل آمده، میزان نیاز انرژی جهان در سال ۲۰۳۰ میلادی ۵۰ الی ۶۰ درصد و میزان احتیاج ترکیه به انرژی ۱۶۰ درصد افزایش خواهد یافت و این مسأله لزوم احداث نیروگاه‌های هسته‌ای را در این کشور ایجاب ‌می‌کند.
● اسراییل و سناریوی ”روز قیامت“
هنگامی که اسراییل در چند دهه پیش، اولین بمب هسته‌ای خود را به دست آورد، چند کشور منطقه در مسیر هسته‌ای شدن گام برداشتند. آونر کوهن، نویسنده کتاب: ”اسراییل و بمب“ در این خصوص می‌گوید: چند دهه قبل، این تلاش اسراییل برای هسته‌ای شدن بود که سبب شد برخی از کشورها در این مسیر گام بردارند و این مسأله باعث شد که سران اسراییل به علت نگرانی از واکنش سایر کشورهای منطقه، خیلی محتاطانه در مورد آن اقدام کنند. مصر اولین کشوری بود که به این مساله واکنش نشان داد. در سال ۱۹۶۰ بعد از افشای تلاش مخفیانه اسراییل برای ساخت رآکتور هسته‌ای، قاهره نیز دستیابی به تسلیحات هسته‌ای و ساخت رآکتور اتمی را در دستور کار خود قرار داد که نهایتاً بعد از سال‌ها مواجهه با موانع فنی و سیاسی، به برنامه هسته‌ای خود خاتمه داد. بعد از مصر، عراق دومین کشور منطقه بود که سعی کرد به تسلیحات هسته‌ای دست یابد، اما این تلاش در سال ۱۹۸۱ و درست چند روز مانده به افتتاح و راه‌اندازی نیروگاه اوسیراک، با بمباران این تأسیسات خاتمه یافت. با مد نظر قراردادن تجربیات فوق می‌توان گفت که در حال حاضر، دولت‌های عرب خاورمیانه در راه‌ دستیابی به تکنولوژی صلح‌آمیز هسته‌ای در اولین گام با مخالفت‌های جدی اسراییل روبه‌رو هستند، زیرا تل‌آویو یکی از اهداف پنهان رژیم‌های عربی را در تلاش برای دستیابی به قابلیت‌های هسته‌ای، اهداف نظامی می‌داند و با توجه به حاکم بودن گرایش ضداسراییلی در اکثریت قریب به اتفاق کشورهای عربی منطقه، این امر ممکن است در آینده با روی کار آمدن یک دولت ضد اسراییلی محقق شود.
در همین خصوص آویگدور لیبرمن، وزیر مقابله با تهدیدهای استراتژیک علیه اسراییل، تلاش‌های هسته‌ای مصر و عربستان را فاجعه‌ای برای اسراییل قلمداد کرده و اهداف هسته‌ای مصر، عربستان و ایران را سناریوی ”روز قیامت“ برای اسراییل توصیف کرده است. با توجه به کلیه مطالبی که بدان اشاره گردید می‌توان گفت که در این هنگامه غریب، جمهوری اسلامی ایران هدف یک حمله و هجوم تبلیغاتی همه‌جانبه قرار گرفته تا برنامه سایر کشورهای منطقه، تحت‌الشعاع تبلیغات علیه ایران قرار گیرد.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران