قاچاق داروی تقلبی؛ چالشی حیاتی

هر روز عده‌ای از مردم نقاط گوناگون دنیا، از پکن تا نیویورک با مرگی خاموش از پا در می‌آیند. هر روز جان بیماران در مزارع آفریقا یا ویلاهای مجلل آمریکای جنوبی تهدیدمی‌شود. علت این مرگ خاموش، داروهای تقلبی است. برخلاف کیف یا ساعت تقلبی، داروهای تقلبی داوطلب خریدی در بازار ندارد. هیچ‌کس فقیر یا غنی، چینی یا آفریقایی و آمریکایی داوطلب خرید آن نیست. خریداران این کالا همواره بر این باورند که جنس اصل خریده‌اند.
انگیزه این تقلب، پیچیده نیست. امروزه ساخت داروهای تقلبی تجارت بزرگی است که به احتمال قوی به سرعت در حال گسترش است. طبق آمار مرکز دارو و منافع عمومی در آمریکا حجم پول در گردش قاچاق این نوع داروها تا سال ۲۰۱۰ به ۷۵ میلیارد دلار خواهد رسید. ساخت و قاچاق داروها با مواد اولیه داروسازی تقلبی با شرایط تولید و حمل آسان و ریسک پایین سود سرشاری را نصیب قاچاقچیان می‌کنند. در برخی کشورها مجازات تولید‌ یک تی‌شرت با مارک تقلبی، بیش از دستگیر شدن با داروی تقلبی درمان سرطان است.
این مساله ریشه در ابهام قانونی دارد که در برخی جنبه‌ها مسوولان را برای کیفیت داروها مورد مواخذه قرار می‌دهد و در برخی دیگر، صادرات به خصوص صادرات دارو را مقدم بر هر امر دیگر حتی سلامت عمومی می‌داند. ای کاش موضوع فقط جایگزین کردن مواد موثر با مواد بی‌اثر یا بی‌ضرر بود، موارد بسیاری را می‌توان نام برد که مواد جایگزین نسبت مواد اصلی اثری سمی و کشنده دارند و اغلب منشأ این جایگزین‌ها را نمی‌توان مشخص کرد که شاید یکی از علل آن، مراحل گران‌قیمت و طولانی تشخیص مواد تقلبی تشکیل دهنده داروها است.
در سال ۱۹۹۵ ماده‌ای به نام گلیسیرین که حلال مورد استفاده بسیاری از صنایع داروسازی و غذایی است با وجود تمام پیش‌بینی‌ها و سختگیری اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا به صورت سمی از چین به ایالات متحده وارد شد. تنها یکی از شرکت‌های داروسازی مصرف‌کننده این حلال با آزمایش دوباره و هوشیاری توانست در این محموله‌ها به وجود دی‌اتیلن گلیکول که ماده‌ای سمی است پی ببرد. همین امر موجب شد FDA از تمام شرکت‌های داروسازی بخواهد با توجه به اینکه دولت نمی‌تواند بر واردات تمام محموله‌های مواد اولیه داروسازی نظارت دقیق کند، آنان را پیش از مصرف دوباره آزمایش کنند. وجود این ماده سمی اولین بار ۷۰ سال قبل به فوت هفتاد نفر منجر شده بود.
مورد دیگر در کشور پاناما سال ۲۰۰۴ بود که وجود ماده‌ای سمی در شربت‌های سرماخوردگی جان مصرف‌کنندگان را تهدید می‌کرد و موضوع، آن‌قدر جدی بود که دولت پاناما علاوه بر هشدار از طریق رسانه‌های عمومی به کمک داوطلبان سازمان‌های غیردولتی با جستجوی خانه به خانه حتی در مناطق دورافتاده این شربت‌های سرماخوردگی را تا جایی که می‌توانست جمع‌آوری کرد. در بعضی مناطق آفریقا به خصوص درباره بیماری‌‌های کشنده‌ای مانند مالاریا، سل یا ایدز قاچاق داروهای تقلبی یا داروهای با تاثیر کم، یکی از معضلات مهم بهداشت منطقه است. در این کشورها می‌توان بیشتر داروها حتی داروهای حساس را از دستفروشان کنار خیابان یا رانندگان کامیون که بین کشورها تردد می‌کنند یا از داروخانه‌ها بدون ارایه نسخه خریداری کرد.
● داروهای تقلبی در کشورهای پیشرفته
اگر چه مشکل داروهای تقلبی بیشتر در کشورهای در حال توسعه دیده می‌شود ولی اطمینان مردم کشورهای صنعتی از سلامت داروها، آنان را نیز در معرض خطر قرار داده است. ورود این نوع داروها به بازار کشورهای صنعتی و پیشرفته مانند انگلستان یا ایالات متحده بیشتر از طریق خرید اینترنتی داروها از طرف مصرف‌کنندگان انجام می‌گیرد. امروزه در این کشورها داروهایی که بدون نشانی معتبر سازنده آن و از طریق سایت‌های اینترنتی خریداری می‌گردند ۵۰ درصد داروهای تقلبی را شامل می‌شوند. در برخی قسمت‌های آفریقا، آسیا و آمریکای شمالی بیش از ۳۰ درصد داروهایی که از طریق خرده‌فروشان به فروش می‌رسند، تقلبی هستند. فروش این داروها که اغلب به وسیله خرده‌فروشان و افراد غیرمتخصص و بدون تجویز پزشک انجام می‌گیرند، برای مردم کشورهایی که درگیر مساله فقر هستند همواره اغواکننده بوده است. برخی قدرت مالی مراجعه به پزشک یا خرید داروها با مجوز رسمی را ندارند و بعضی مبتلا به بیماری‌های مانند ایدز هستند که ترجیح می‌دهند دارو را بدون ذکر نام خود حتی به پزشک از بازار سیاه خریداری کنند. داروهای تقلبی در بازار از همه نوع می‌توانند باشند
▪ داروهای گران‌قیمت
ـ تناسب اندام
ـ ضد سرطان
ـ آنتی‌بیوتیک‌ها
ـ داروهای ضد افسردگی
ـ تعدیل‌کننده کلسترول خون
ـ هورمون‌ها
ـ استروئیدها
▪ نوع ارزان قیمت
ـ داروهای ژنریک
ـ مسکن
ـ آنتی‌هیستامین‌ها
● راه‌های مقابله با قاچاق دارو
قاچاق داروهای تقلبی در آینده‌ای نزدیک به یکی از چالش‌های مهم نظام سلامت عمومی در جهان تبدیل می‌شود. واضح است که تنها راه مقابله با به خطر انداختن جان بیماران، تلاش هماهنگ و جهانی است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) به همراه گروه بین‌المللی ضربت ضد قاچاق داروهای تقلبی (International Medical Products Anti-counterfieting Taskforce) مسوولیت این امر را بر عهده دارند. نمایندگان ۳۰ کشور جهان برای راه‌اندازی مرحله تازه مبارزه علیه قاچاق داروهای تقلبی در دسامبر ۲۰۰۷ در لیسبون گرد آمدند. در این کنفرانس درباره راهکارهای متنوعی از جمله الگوهای دقیق‌تر قانون‌گذاری و الزام در اجرای مجازات‌ها و برخی دیدگاه‌های عملی برای حل این مشکل بحث شد.
در اولین قدم کشورها با تدوین قوانین جدید، باید با قاچاق داروهای تقلبی به عنوان یک جرم، مقابله و مجازات‌های متناسب با آن را اعمال کنند. هر نوع سهل‌انگاری در چرخه دارو از زمان ورود مواد اولیه تا تولید، پخش و ارایه به خریداران باید با نظامی با نظارت دقیق از بین برود. این کار نیازمند هماهنگی میان دولت، قانون‌گذاران، محاکم قضایی و مسوولان دیگر است و غفلت در هر مرحله سبب رخنه عوامل قاچاق و کاهش دستاوردهای این تلاش هماهنگ می‌شود. دولت‌ها نمی‌توانند در همه موارد مواد تقلبی در مواد اولیه وارداتی یا تولید شده را پیگیری کنند و این شرکت‌های خصوصی واردکننده یا تولید کننده دارو هستند که باید در این تلاش همگانی با آزمایش دوباره مواد سمی در مواد اولیه، نقش نظارتی مضاعفی در این چرخه ایفا کنند.
آموزش همگانی از رهبران سیاسی تا پزشکان و بیماران در مورد خطر این پدیده رو به رشد می‌تواند از تاثیر سوداگران دارو بکاهد و از آنجا که سلامت و جان همه ما در خطر است همگی با همکاری هم باید این مشکل را از پیش پا برداریم. پس از ورود مقادیر زیاد گلیسیرین آغشته به ماده سمی دی‌اتیلن‌گلیکول از چین در سال ۱۹۹۵‌، موج تحریم داروهای چینی در افکار عمومی آمریکایی‌ها بالا گرفت. ولی واقعیت این است که چین صادر کننده حجم بزرگی از داروهای با کیفیت بالا به آمریکا است و اصولا اعلام این تصمیم غیرعاقلانه و غیرممکن بود. در ضمن منابع مواد اولیه غیراستاندارد و سمی تنها در کشور چین نیست و از راه‌های دیگر نیز این مواد می‌توانند وارد چرخه داروسازی شوند. برای مثال، اینترنت و ماهواره با تبلیغات شبانه‌روزی داروهایی با عناوین وسوسه‌برانگیز که منبع تولید آنها مشخص نیست را تبلیغ می‌کنند.
منتقدان سازمان بهداشت جهانی (WHO) معتقدند که این سازمان از تمام توان خود برای دخالت در چرخه مواد تقلبی دارویی استفاده نمی‌کند؛ امری که همواره از سوی این سازمان رو شده است. ولی تنها حضور ‌WHO کافی نیست. پس از کشف هر محموله بزرگ مواد تقلبی و یا هنگامی که بر اثر ورود این مواد به داروها جان عده‌ای به خطر می‌افتد، بحث‌ها بر سر اینکه عاقبت چگونه باید به این داستان غم‌انگیز پایان داد، دوباره از سر گرفته می‌شود؛ جلسات متعددی برگزار می‌شود و تبادل‌آرا صورت می‌گیرد. از آن هنگام که (در ۷۰ سال پیش) بر اثر مصرف دی‌اتیلن‌گلیکول ۱۰۰ نفر جان خود را از دست دادند، جامعه جهانی در پی یافتن راه‌حلی برای این مشکل است.

منبع:
۱) دکتر هوارد زوکر معاون مدیرکل WHO و رییس گروه بین‌المللی ضربت ضد تولید و قاچاق دارو
۲) نیویورک تایمز‌، دسامبر ۲۰۰۷
۳)نیویورک تایمز، می ۲۰۰۷
مترجم: مرجان یشایایی

منبع : هفته نامه سپید