استیک زیبایی سر میز شام؛شما میل نمی فرمائید؟

نمی‌دانم چرا وقتی اسم نمایش را شنیدم، به یاد آنتوان چخوف نویسندهٔ روس افتادم. شاید برای اینكه او هم اثری با همین مضمون دارد. اما هر چه هست، این اثر با همتای روسی خود تفاوت بسیاری دارد. قتل و یا قتلهای زنجیره‌ای كه توسط همنوع انسان اتفاق می‌افتد، از مهم‌ترین موضوعاتی است كه گریبانگیر بشر را، از آغاز ظهور و تول‍ّد وی تاكنون گرفته است. این موضوع از منظرهای مختلف می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد مانند جامعه‌شناسی، روانشناسی و... و از هر زاویه دید نیز مسائل و مباحث خاص خود را دارد. اما اینكه چرا هنرمندان و مخصوصاً در حیطهٔ تئاتر به چنین موضوعاتی می‌پردازند، مسلماً عوامل بسیاری را می‌توان بیان كرد. قبل از پرداختن به عوامل مورد نظر باید موضوعی را در نظر داشت. صرف وجود چنین صحنه‌هایی در جامعه، هنرمند تئاتر را به خود جلب نمی‌كند. یعنی مسئله‌ای مانند قتل اصلاً برای او جذابیتی ندارد چرا كه روح هنر با عمل زشتی مانند قتل و جنایت منافات دارد. یكی به دنبال كمال و كمال‌گرایی است و یكی دیگر برعكس به قهقرا و ذل‍ّت كشیده می‌شود. نكته‌ای كه موجب می‌شود تا هنرمند جذب چنین موضوعاتی شود، احساس تعهدی است كه در روح وی نسبت به جامعهٔ خود، وجود دارد. همین احساس سرمنشأ اندیشه و خلاقیتی را رقم می‌زند كه در نهایت منجر به تولید اثر نمایشی می‌شود. با دیدگاهی ژرف و بصیرتی عمیق می‌توان در انتهای هر جنایت و صحنه قتلی، به خواستگاه زیباشناسی و هنر رسید. به این ترتیب می‌توان اذهان داشت در هر كار زشتی نوعی زیبایی وجود دارد. اما چطور و چگونه این اتفاق می‌افتد، مبحثی است كه نمایش هدیه جشن سالگرد، قصد دارد به آن پاسخ گوید. نمایش در اصل روایت روان‌پریشی مردی است كه از روی جنون دست به جنایت می‌زند و همسر خود را می‌كشد و سپس در نهایت بی‌رحمی و قساوت او را م‍ُثله می‌كند. هدیه جشن سالگرد تك‌گویی بلندی است از سرخوردگیها و انگیزه‌های فروخورده و نفس مچاله‌شده مردی كه زندگی خود را از دست رفته می‌بیند. از منظر وی همسر باوفای خود را در نهایت لطف و مهربانی به دیار ابد می‌فرستد و در اوج زیبایی و هنر با او به رقص و پایكوبی می‌پردازد. عشق و علاقهٔ شدیدی كه او را وادار به جنایت می‌كند در لایه‌های زیرین خود عامل تنوره كشیدن دیو زشتی و پلیدی است. دیوی كه زاییده خشم كور و بی‌رحم است و به غیر از خواب و ویرانی چیزی را درك نمی‌كند. رابطهٔ وی با همسرش، رابطه‌ای از روی عشق و صمیمیت است، عشقی كه دیگر هیچ ضابطه و قاعدهٔ درستی را نمی‌شناسد و در نهایت وقتی با نكات منفی و غیر سالم اخلاقی تركیب می‌شود به جنون ختم می‌شود. هر چند نمایش برای بیان مفاهیم و بعضی ارتباطات از عروسك استفاده می‌كند، اما اصولاً در حیطهٔ نمایش عروسكی نمی‌گنجد. استفاده از عروسك در نمایش و در تار و پود اثر قرار نمی‌گیرد. نمی‌توان صرفاً به دلیل وجود چند ماسك و عروسك یك اثر نمایشی را نمایش عروسكی قلمداد كرد. نمایش عروسكی هنگامی به وجود می‌آید و متولد می‌شود كه شیء از جمله عروسك در آن دست به انقلاب بزند و مفاهیمی به غیر از آنچه در روی صحنه وجود دارد را به ذهن، متبادر كند. در این معنا یك چوب بی‌ارزش می‌تواند تبدیل به وسیله‌ای شود تا بزرگ‌ترین و والاترین مفاهیم را منتقل كند. نمایش با اینكه از عروسك و ماسك استفادهٔ فراوانی می‌كند اما به دلیل اینكه همین معنای نمایش عروسكی در آن محقق نشده است نمی‌توان آن را در این حیطه معنا كرد. اما به دور از تمام این حرف و حدیثها، نمایش هدیه جشن سالگرد به دلیل اجرای منحصربه‌فرد خود، نمایش درخور اعتنایی است. اول از این نظر كه تمام مشخصه‌های یك اجرای تئاتری را دارد: صحنه‌ای كه آبستن حوادث متعددی است و نوعی رعب و وحشت در تمامی فضای آن موج می‌زند. همین موضوع باعث می‌شود تا همراهی تماشاگر تا انتهای نمایش وجود داشته و در انتها نیز با شوك قوی ذهنی از سالن خارج شود. نمایش در كل از عهدهٔ وظیفه اجرایی خود به خوبی بر می‌آید و موفق می‌شود تا اجرایی یك‌دست را روی صحنهٔ نمایش به تماشا بگذارد.موضوع دیگری كه باید در اینجا به آن اشاره كرد نوع روایت نمایش در شكل اجرایی آن است. روایت به‌طور كامل از زبان مرد و تنها شخصیت نمایش نقل می‌شود. او در قالب تك‌گویی بلند، صحبت از زنی به میان می‌آورد كه به شدت به آن علاقه دارد و بی‌نهایت عاشق اوست. تشریح صحنه قتل زن توسط مرد و خوردن او، بخش عمده‌ای از نمایش را در بر می‌گیرد. نمایش از عهدهٔ بصری كردن این قسمت به خوبی بر می‌آید و موفق می‌شود تا فضایی تاریك و سیاه و متناسب با اتمسفر كلی آن به وجود آورد. در مبحث روایت موضوع دیگری كه قابل اشاره است استفاده از اشیاء و لوازم در صحنه و دخالت آنها در جریان پیشبرد روایت است. استفاده درست و مناسب از لوازم صحنه باعث شده است تا لوازم و اشیاء معانی خاصی پیدا كنند و سیر روایت شكل منطقی و مطلوب خود را پیدا كند. تمام این موارد باعث می‌شود تا شاهد اجرایی درخور اعتنا باشیم. به‌هرحال آنچه در یك نگاه كلی می‌توان بیان كرد نمایش هدیه جشن سالگرد با دستمایه قرار دادن موضوعی جنایی و انگشت گذاشتن به روی مسئله‌ای است كه از دیرباز تاكنون از دغدغه‌های ذهنی انسان بوده است و سعی در كاوش و روانكاوی نوع انسان دارد و در این راه نیز به توفیق می‌رسد.

سعید محبی

منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر