برداشت توده‌ای یا تک‌گزینی

يکى ديگر از مسائل اصولى که هميشه مورد سؤال قرار مى‌گيرد اين است که آيا بايد يک تودهٔ (منطقهٔ) جنگلى را در زمينه‌هاى مختلف جنگل‌دارى به‌حساب آورد و يا اينکه درختان را به‌‌صورت تک‌واحدي؟

اجراء برنامه‌هاى جنگل‌دارى بر روى يک توده جنگلى

همان‌گونه که از اسم آن برمى‌آيد کلّيهٔ فعاليت‌ها را بر ورى توده متمرکز ساخته است. چنين توده‌اى در اثر جنگلکارى و يا تجديدحيات طبيعى به‌وجود مى‌آيد و رشد و نمو مى‌يابد، حفظ و حمايت مى‌شود و در صورت امکان واکارى نيز خواهد شد.، از طرفى به‌تدريج به مرحلهٔ برداشت مى‌رسد و بالاخره خود به مرحلهٔ تجديد حيات خواهد رسيد يعنى در اثر به‌وجود آمدن نهال‌هاى جوان و جنگل جوان از صحنه خارج مى‌گردد. تودهٔ مذکور مى‌تواند با روش قطع يک‌سره و يا روش پناهى در يک‌دفعه و يا به‌طور کلى در يک محدودهٔ زمانى برداشت گردد، به هر حال تودهٔ قديمى مورد بهره‌بردارى قرار مى‌گيرد و تودهٔ جوان به‌جاى تودهٔ کهنه قرار خواهد گرفت. روش‌هاى برش پناهى و قطع يک‌سره از روش‌هاى مشخّصى هستند که در توده‌هاى جنگلى انجام مى‌گيرند. بدون شک روش‌هاى مذکور متداول‌ترين روش‌هائى هستند که از ديرباز اجراء مى‌شوند. البته در کشورهائى که جنگل سطح محدودترى دارد مسائل و مشکلات و راه‌حل‌ها در زمينهٔ جنگل‌دارى به‌صورت ديگرى بررسى و اجراء مى‌شوند. مردم اين کشورها معتقد هستند که هر تودهٔ جنگلى داراى درختانى با رشد و نمو مناسب و عده‌اى بار رشد و نمو نامناسب هستند. درختانى هستند که ذاتاً داراى کارائى و توليد بسيار عالى مى‌باشند و صحيح نيست که آنها را قطع کنيم صرفاً به خاطر اين که تودهٔ جنگلى ما به سن ۸۰ يا ۱۰۰ سال و يا به‌طورکلى به ابعاد برداشت و حدنهائى رسيده است. در چنين کشورهائى با خصوصيات ذکر شده تودهٔ جنگلى را يک‌جا مورد قضاوت قرار نمى‌دهند بلکه تک‌تک درختان را در توده مورد بررسى و دقت‌نظر قرار خواهند داد و معتقد هستند که حداکثر بهره‌ورى را از درختانى که از هر لحاظ به مرحلهٔ بهره‌بردارى رسيده‌اند به‌دست مى‌آورند و در نتيجه حداکثر درآمد را با اجراء برنامه‌هاى صحيح جنگل‌دارى از تک‌تک درختان به‌دست خواهند آورد.

رسيدگى و بهره‌بردارى از تک‌تک درختان در واقع اکثراً در جنگل‌هاى جوان صورت مى‌گيرد. کليهٔ توليدات برش اصلاحى از منطقه دور شده و بهترين، مرغوب‌ترين و مناسب‌ترين درختان از نظر رشد حمايت مى‌شوند تا امکان رشد و تکامل تاج براى آنها ميسر گردد.

واضح است که اين درختان بايد رشد کنند و توليدات بعدى را تأمين نمايند، البته مادامى که مقدار رشد آنها هنوز حداکثر باشد. زمانى که رشد درختان باعث ايجاد مزاحمت براى درختان ديگر شود و از طرفى به حدّ بارورى کامل رسيده باشند بايد به‌منظور ايجاد فضا و مکان کافى براى نهال‌هاى جوان ديگر آنها را قطع کرد. البته به سن درخت توجه نمى‌شود بلکه فقط ميزان بهره‌دهى آن مهم است. در اين خصوص براى کمک گرفن از وسايل و ابزارآلات جنگل از متهٔ سال سنج که سن درخت را مشخص مى‌کند استفاده نمى‌شود بلکه از چکش مخصوص رشد که فقط عرض و ضخامت آخرين دايرهٔ سالانه را (که در نتيجهٔ آن مقدار و کيفيت رويش واقعى را مشخص مى‌کند) استفاده مى‌کنند.

رسيدگى و بهره‌بردارى از درختان به‌صورت تک‌واحدى با فرم‌هاى مختلف جنگل‌دارى در ارتباط و اتحاد بسيار نزديک نيستند به‌طورى که مى‌توان در اين روش منطقه را در مدت زمان کوتاهى مرتب و تميز نمود و سطح جنگل را به‌صورت پوشيده و حفاظت شده در آورد و از طرفى هم‌زمان با اين موارد امکان تجديد حيات را نيز فراهم ساخت. البته به‌منظور اجراء روش فوق وجود جنگل دائمى ضرورى خواهد شد و در نتيجه انواع مختلف ادارهٔ امور با برنامهٔ تجديدحيات بلندمدت نيز لازم خواهد بود که البته روش‌ها تک‌گزينى (Plenterbetrieb) و گروهى (Femelschlagbetrieb) مى‌باشند براى جنگل‌هاى محدود و کوچک روش جنگل‌دارى و طرح و برنامه‌ريزى درختان تک واحدى مناسب است.

قبل از آن که مشروحاً در مورد سازمان‌ها و نحوهٔ بهره‌بردارى آنها از جنگل‌ها به‌بحث بپردازيم، بايد در مورد وجود شبکه ارتباطى (جاده) در جنگل‌ها و قابل عبور و مرور بودن آنها توسط ماشين‌آلات سنگين اطمينان کامل داشته باشيم. بديهى است در جنگل‌هاى کوهستانى که از نظر موجودى سرپا و همچنين رويش در سطح مناسبى باشند بدون وجود شبکهٔ جاده‌اى مناسب زياد جالب نيست و بهره‌بردارى آن مواجه با اشکال خواهد بود. کمبود شبکهٔ جاده‌اى به‌خصوص در مؤسسات بزرگ جنگل‌دارى که کارگر در آنجا مشغول مى‌شود کاملاً مشهود خواهد بود.