بررسی آمارهای جمعیت شهرنشین (۲)

چنان‌که ملاحظه مى‌شود در ممالک صنعتى فوق، جمعيت شهرنشين به نسبت قابل توجهى افزايش يافته است و از دهه ۱۹۵۰ به اين سو، بيش از ۵۰ درصد جمعيت مناطق توسعه يافته، شهرنشين بوده‌اند. از سوى ديگر، همراه با رشد معجزه‌آساى ميزان شهرنشينى، تعداد شهرهاى بسيار بزرگ نيز به شکل قابل توجهى ازدياد پيدا کرده است. به‌عنوان مثال در سال ۱۹۵۰ در اروپا و آمريکاى شمالى و استراليا جمعاً ۳۲ شهر با جمعيت بيش از يک ميليون نفر وجود داشت. کلاً در جهان ۴۶ شهر با جمعيت بيش از يک ميليون در همان سال به شرح زير وجود داشت:

اروپا ۱۵ شهر، آمريکاى شمالى ۱۵ شهر، آسيا ۱۰ شهر، آمريکاى جنوبى ۳ شهر و آفريقا تنها يک شهر.

در فاصلهٔ سال‌هاى ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰، ۲/۲۱ درصد بر جمعيت پايتخت‌هاى بزرگ دنيا افزوده شد، در حالى‌که در بقيهٔ نقاط اين کشورها، در همان مدت تنها ۷/۵ درصد بر جمعيت اضافه شده است. در عصر جديد توسعهٔ شهرنشينى در جهان داراى وسعت و دامنهٔ بى‌نظيرى بوده است. امروزه نيويورک و منطهٔ تحت نفوذ آن با ۳/۱۶ ميليون نفر سکنه، داراى تراکمى است که حدود ۵۸ برابر بيشتر از تراکم جمعيت در ايالات متحده است. در جهان امروز، بيش از ۱۷۰۰ شهر وجود دارد که جمعيت هر کدام بيش از ۱۰۰ هزار نفر است و ۲۵۰ شهر وجود دارد که هر کدام وسعت و دامنهٔ آن تاکنون سابقه نداشته است. در حال حاضر دست کم، ۲۰ شهر بزرگ وجود دارد که جمعيت هر کدام بيش از ۸ ميليون نفر است و ۱۴ شهر آن در کشورهاى در حال توسعه قرار دارند.

افزايش سريع جمعيت کشورهاى صنعتى، مخصوصاً اروپاى غربى، حدود نيم قرن قبل از ساير نقاط آغاز شد. زيرا بهبود وضع بهداشت و کم شدن مرگ و مير در آنجا خيلى پيش از ساير نقاط جهان شروع شد. در حالى‌که، بعدها افزايش جمعيت ساير نقاط به‌خصوص کشورهاى توسعه نيافته آسيا، جنبه فوق‌العاده به خود گرفت، اما جمعيت شهرنشين کشورهاى صنعتى حالت تعادل پيدا کرد.

به موجب يک تخمين، جمعيت اروپا که طى قرون متمادى تا سال ۱۸۰۰ ميلادى به حدود ۱۸۰ ميليون نفر رسيده بود از ۱۸۰۰ تا ۱۹۱۴ به ۴۶۰ ميليون نفر رسيد. به‌علاوه، افزايش جمعيت آمريکا، عمدتاً ناشى از مهاجرت اروپائيانى بود که در حساب فوق نيامده است و به همان نسبت بر جمعيت شهرنشين افزوده شده است. يعنى حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد جمعيت در برخى کشورهاى صنعتى مانند انگلستان، آلمان و بلژيک در شهرها سکونت دارند، (در کشورهاى آسيائى و آفريقائى ۲۰ تا ۲۵ درصد). بنابراين جمعيت زائد روستاها به‌طرف شهرها هجوم آوردند و پديدهٔ توسعهٔ صنعتى با پديدهٔ توسعهٔ شهرنشينى توأم گشت.

نسبت جمعيت شهرنشين که در شهرهاى بيش از ۲۰ هزار نفر ساکن هستند در نيمهٔ قرن بيستم به شرح زير بوده است: انگلستان ۶۹ درصد (۱۹۱۵)، هلند ۵۶ درصد (۱۹۵۰)، آلمان غربى ۴۵ درصد (۱۹۵۰)، فرانسه ۳۳ درصد (۱۹۵۴)، ايالات متحدهٔ آمريکا ۴۳ درصد (۱۹۵۰) و ۳/۷۴ درصد (۱۹۸۵)، ژاپن ۴۲ درصد (۱۹۵۰) پاکستان ۸ درصد (۱۹۵۱)، اقيانوسيه۷۲ درصد (۱۹۹۰)، شوروى سابق ۲/۶۶ درصد (۱۹۵۸)، آمريکاى جنوبى و مرکزى ۸/۶۸ (۱۹۸۵) و کل آسيا ۲/۲۸ درصد (۱۹۸۵).

نموار زير، تحول شهرنشينى طى دو قرن اخير را در چند کشور منتخب جهان (حبيب‌الله زنجانى، جمعيت و توسعه، صفحهٔ ۱۳) نشان مى‌دهد: