امکانات زیستی شتر در ایران از نظر میزان بارندگی و اکولوژیکی

ايران کشورى است که به علت قرار گرفتن روى کمربند خشک جهان از نظر ميزان بارندگى بسيار فقير بوده و ميزان ريزش باران در نقاط مختلف آن بين ۱۰۰۰ ميلى‌متر در گيلان تا حدود صفر در بعضى مناطق کوير مرکزى تغيير مى‌نمايد ولى به‌هرحال در قسمت اعظم فلات مرکزى ميزان بارندگى کمتر از ۳۰۰ ميلى‌متر در سال بوده و در قسمت وسيعى از حاشيه کوير مرکزى و کوير لوت و همچنين مناطق جنوب شرقى کشور ميزان بارندگى زير ۱۰۰ ميلى‌متر در سال مى‌باشد که در نقشه ضميمه، تقسيمات آب و هوائى کشورمان براساس ميزان بارندگى ساليانه نشان داده شده است. به‌طور کلى فقر بارندگى در فلات مرکزى کشور باعث مى‌شود که اين مناطق از نظر منابع طبيعى تجديد شونده شديداً در تنگنا قرار گرفته و قدرت احياء و بازسازى کمى در برابر بهره‌بردارى‌هاى بى‌رويه داشته باشند و يا در نقاطى مانند مناطق مرکزى کوير به‌کلى فاقد آن باشد به‌طورى که اگر برنامه‌هاى بهره‌بردارى (دامداري) در اين مناطق تحت برنامه منظم و حساب شده‌اى قرار نگيرد باعث نابودى منابع گياهى موجود و گسترش سريع کويرها خواهد شد.

وجود اين تقسيمات آب و هوائى باعث ايجاد سيستم خاصى در اين مناطق مى‌گردد که هر کدام از آنها زيستگاه موجودات به‌خصوصى بوده و از نظر دامپرورى نيز مهياى پذيرش انواع مخصوصى از دام مى‌باشند. مثلاً در مناطق جلگه‌اى پرباران بيشتر صنعت پرورش و نگهدارى گاوهاى شيرى رونق دارد در حالى‌که در مناطق کوهستانى و تپه ماهورى که بارندگى آنها بين ۵۰۰ - ۳۰۰ ميلى‌متر هستند بيشتر مستعد پرورش و نگهدارى گله‌هاى گوسفند مى‌باشد و هر چه از اين مناطق به طرف خطوط همباران کمتر حرکت مى‌کنيم به‌تدريج ترکيب گله‌هاى تغيير کرده و از تعداد گوسفندان کم شده و به‌جاى آن تعداد بزها زياد مى‌شود به‌طورى‌که در اطراف خطوط همباران يکصد ميلى‌متر بارندگي، بيشتر گله‌هاى خالص بز مشاهده مى‌گردد زيرا در چنان شرايط سخت کويرى معمولاً گاودارى جز به‌صورت تغذيه دستى امکان‌پذير نبوده و گله‌هاى گوسفند نيز جز در مدت کوتاهى از سال قادر به زندگى نمى‌باشند حال چنانچه از اين مناطق فراتر رفته و سرزمين‌هاى بين خطوط همباران يکصد ميلى‌متر تا ۵۰ ميلى‌متر و حتى کمتر از آن‌را که معمولاً در اعماق کويرها قرار دارند مورد بررسى قرار دهيم ملاحظه مى‌گردد که در اين مناطق علاوه بر فلور خاص گياهى که اکثراً از نباتات چند ساله خاردار تشکيل گرديده به علت کمبود آب آشاميدنى معمولاً هيچ دامى قادر به زندگى نمى‌باشند، به غير از شتر که به علت شرايط خاص فيزيولوژيکى و مقاوت زياد در مقابل تشنگى قادر است در اعماق کوير به‌راحتى زندگى کرده و از مراتع و جنگل‌هاى موجود در آنجا بهره‌بردارى نموده و آنها را به محصولات دامى تبديل نمايد.

در اين مناطق که زيستگاه‌هاى طبيعى شتر به شمار مى‌روند نه تنها هيچ دام ديگرى قادر به ادامه زندگى نمى‌باشند که از نظر منابع تغذيه شتر با آن رقابت نمايد. بلکه به علت رفتارهاى خاص چرائى آن (در صورتى‌که اين حيوان تحت ضوابط و شرايط خاص و با تراکم مناسبى پرورش داده شود) باعث سرسبزى و آبادانى مراتع کويرى نيز خواهد شد.

با توجه به ارقام ارائه شده در نقشه ضميمه مساحت اين مرابتع کويرى که انحصاراً براى پرورش شتر مناسب مى‌باشند با کسر مناطقى که داراى شن متحرک بوده و يا به‌کلى فاقد پوشش گياهى مى‌باشند حدود ۳۰ ميليون هکتار برآورد مى‌گردد که حدود تقريبى اين مناطق در نقشه ضميمه نشان داده شده است.

حال اگر چناچه ظرفيت مناسب اين مراتع را ۵۰ هکتار براى يک رأس دام در نظر بگيريم ظرفيت نهائى پذيرش دام زيستگاه‌هاى طبيعى شتر کشور در شرايط فعلى ۶۰۰،۰۰۰ نفر برآورد مى‌گردد که حدود چهار برابر جمعيت فعلى اين دام مى‌باشد که با توجه به در نظر گرفتن روش‌هاى جديد بهبود و توسعه مراتع، بهداشت دام، اين تعداد افزايش خواهد يافت.