نقش بازی در آمادگی کودکان برای دبستان (۳)

کودکان گاهى بازى 'سير و سياحت' را با 'دبستان' بازى يکى مى‌سازند به اين ترتيب که 'معلم' به‌منظور آزمايش 'دانش‌آموزان' مثلاً مى‌گويد 'ما امروز به سير سياحت در کشور مى‌پردازيم و يوسف ما را به شهرهاى بزرگ راهنمائى مى‌کند.'

بازديد از کتابخانه و ديدار با نويسندگان، نقاشان و کارکنان انتشارات و چاپخانه‌ها، موضوعات تازهٔ بازى را در ذهن کودکان پديد مى‌آورد که در سمت علاقه‌مندى به کتاب است. يکى از اين موضوع‌ها مى‌تواند 'کتابخانه' بازى باشد.

طبيعى است که فکر ايجاد کتابخانه در گروه پس از بازديد از يک کتابخابهٔ واقعى به‌وجود مى‌آيد. عظمت کتابخانه و کتاب‌هاى فراوان آن و نظم و ترتيب موجود در آنجا و به‌ويژه نظم و آرامشى که بر سالن قرائت حکمفرما است کودکان را مجذوب مى‌سازد و آنها را به فکر ايجاد کتابخانه مى‌اندازد.

'کتابخانه' بازى تدريجاً آماده مى‌گردد. ابتدا کتاب براى کتابخانه جمع‌آورى مى‌شود، سپس سالن قرائت تزئين مى‌گردد. در مورد طرز مرتب کردن کتاب‌ها بحث‌هاى طولانى ميان کودکان انجام مى‌گيرد. مربى نيز در اين بحث‌ها شرکت مى‌کند و به کودکان در تنظيم 'کتابخانه' يارى مى‌رساند.

پس از آغاز 'کتابخانه' بازى مربى دربارهٔ طرز استفاده و نگهدارى از کتاب و دربارهٔ وظايف اساسى کتابدار و اهميت کار وى با کودکان گروه صحبت مى‌کند. سپس کودکان مستقلاً کتابدار و مسئول سالن قرائت را انتخاب مى‌کنند و مقررات بازى را مشخص مى‌سازند. مربى نيز يادآور مى‌شود که کار کتابدار بسيارت جالب و در عين حال دشوار است و از اين‌رو قبل از انتخاب بايد دربارهٔ انتخاب‌شونده خوب فکر کرد. به‌تدريج که معلومات کودکان در مورد کار کتابدار گسترش مى‌يابد نامزدهاى شايسته پيشنهاد مى‌کنند و پيشنهاد خود را نيز مستدل مى‌سازند: 'زهره براى کار کتابدارى خوبه، خيلى مرتب و منظمه، با حوصله و با تربيته، ميتونه خوب کار کنه.'

کودکى که به‌عنوان کتابدار برگزيده شد بايد رفتار او با 'خوانندگان' مؤدبانه و با نزاکت باشد. او کتاب‌ها را معرفى مى‌کند و دربارهٔ محتوى آنها توضيحاتى مى‌دهد. 'خوانندگان' نيز در کتابخانه بايد سکوت را رعايت کنند و با يکديگر رفتار مؤدبانه داشته باشند.

هرگاه کتابدار وظايف خود را خوب انجام ندهد و مقررات را نقض کند مورد انتقاد بازيکنان قرار مى‌گيرد: 'ناهيد صبح‌ها دير به کودکستان مياد و کتابخانه را دير باز ميکنه، پس نبايد کتابدار باشه.'

طى سال علاقهٔ کودکان به بازى کتابخانه تغيير مى‌کند. در مراحل نخست اسم‌نويسى براى عضويت در کتابخانه و صحبت با کتابدار براى آنها جالب است. خوانندگان کتاب را مى‌گيرند، نگاهى سريع به آن مى‌اندازند و بلافاصله پس مى‌دهند. مربى به خاطر تقويت تمايل کودکان به اين بازى و عموماً علاقه‌مند ساختن آنان به کتاب مى‌تواند پيشنهاد کند که کتاب را در 'قرائت‌خانه' 'مطالعه' کنند و ضمناً خوانندگان با 'کودکان' ، 'خواهران' و 'برادران' خود به کتابخانه بيايند.

به‌منظور رونق بخشيدن به کتابخانهٔ گروه آمادگى مى‌توان در آن نمايشگاه کتاب، 'کنفرانس خوانندگان' ، نشست‌هاى موسيقى - ادبي، سرگرمى چيستان ترتيب داد. کارهاى سازمان دادن نمايشگاه و نشست‌ها را کتابدار همراه با ساير کودکان برعهده دارند و مربى تنها نقش مشاور را ايفاء مى‌کند و پيشنهاداتى براى بهبود کار آنها ارائه مى‌دهد.

بازى کتابخانه به‌تدريج بخشى از بازى‌هاى ديگر کودکان گروه آمادگى را تشکيل خواهد داد. مثلاً در بازى 'سفر با کشتي' شعبهٔ کتابخانه حاوى کتاب‌هائى دربارهٔ سياحت‌هاى دريائي، حيوانات و نباتات دريائى برپا مى‌گردد و يا در 'مدرسه' بازى هميشه کتابخانه هم کار خواهد کرد.

با افزايش علاقه‌مندى کودکان به کتاب پرسش‌هائى در ذهن آنها در مورد چگونگى تهيهٔ کتاب پديد مى‌گردد. آموزگار براى آنها توضيح مى‌دهد که داستان‌ها، قصه‌ها و شعرها ترا نويسندگان و شاعران مى‌نويسند. و شاعر کيست. نقاش کدام است و کار او چيست، چاپخانه چه جائى است، حروفچين و مصحح و صحاف چه کسانى هستند. و هرگاه کودکان با گروه‌هاى کوچک از چاپخانه ديدن کنند و با حرفه‌هاى گوناگون کارکنان آنجا آشنا شوند درک بهترى از کار پيچيدهٔ تهيهٔ کتاب براى آنها پيدا خواهد گشت. اکنون، پس از اين آشنائى‌ها، هنگام دادن کتاب به کودک مى‌توان نام مؤلف و نقاش را نيز به او گفت. کتابدار نيز هنگامى که کتاب را از 'خواننده' تحويل مى‌گيرد، نه تنها دربارهٔ محتواى آن، بلکه دربارهٔ نويسنده و نقاش آن نيز جويا مى‌گردد.

کودکان پيوسته مى‌کوشند در بازى‌هاى خود کار بزرگسالان را تقليد کنند. در 'کتابخانه' بازى نيز آنها به ساختن کتاب مى‌پردازند: عکس‌ها و تصاوير را از مجلات مى‌چينند و از آنها کتاب‌هاى ويژهٔ کودکان درست مى‌کنند. مربى به‌منظور بهره‌گيرى صحيح از اين ابتکار کودکان به 'کتابدار' پيشنهاد مى‌کند که درخواست تهيهٔ کتاب‌هاى جديد کند. 'کتابدار' اين تقاضا را در جمع 'خوانندگان' مطرح مى‌سازد و همگى تصميم مى‌گيرند که جنب کتابخانه يک 'چاپخانه' و يک 'کارگاه صحافي' گشايش يابد. کودکان در 'چاپخانه' تصاوير و عکس‌هائى از مجلات ويژهٔ کودکان انتخاب کرده و آلبوم‌هائى به شکل کتاب درست مى‌کنند. در 'کارگاه صحافي' نيز 'استادکاران' کتاب‌هاى کهنه يا پاره شده را مرمّت کرده، مى‌چسبانند و جلد مى‌کنند. هر استاد شاگردانى هم دارد که به آنها کار صحافى را مى‌آموزد و به کار آنها نظارت مى‌کند.

به اين ترتيب با گشايش 'چاپخانه' و 'کارگاه صحافي' هم بازى کتابخانه گسترش مى‌يابد و هم قدر و قيمت کتاب نزد کودکان بالا مى‌رود. درک اين نکته که براى تهيهٔ کتاب کار افراد بسيار لازم است و کار ساده‌اى نيست فکر مواظبت از کتاب را در کودکان تقويت مى‌کند.

در بازى‌هائى مانند 'چاپخانه' ، 'کارگاه صحافي' کار و بازى در هم مى‌آميزند و کار در شکل بازى جلوگر مى‌شود. و اين خصوصيات بازى‌هاى کودکان دورهٔ آمادگى است.

علاقهٔ کودکان به کتاب مشغله‌اى دائمى براى آنها درست مى‌کند. 'کتابخانه' هميشه مفتوح است و هر يک براى خود در آنجا مشغولياتى مى‌يابد. در ساعات فراغت از مشغله‌هاى روزانهٔ کودکستان کودکان به 'کتابخانه' مى‌روند و به 'مطالعه' کتاب مى‌پردازند، در 'چاپخانه' و در 'کارگاه' به‌کار تهيه و مرمّت کتاب کمک مى‌کنند.

دوستى با کتاب در دبستان هم با کودکان باقى مى‌ماند. کودکانى که در کودکستان پرورش يافته و در بازى‌هاى کتابخانه شرکت داشته‌اند در دبستان علاوه بر اينکه دانش‌آموزانى زرنگ و پيشرو خواهند بود، در کارهاى اجتماعى نيز فعاليت مى‌کنند: عضو کتابخانهٔ دبستان مى‌شوند، در مسابقات کتابخوانى و تشکيل نمايشگاه کتاب شرکت مى‌کنند. اين کودکان با همين خصايل بزرگ مى‌شوند و به جامعه گام مى‌نهند.