انتخاب صحیح‌ترین روش فراگیری

منظور از روش آموزش و فراگيري، رفتارهاى آموزشى و فراگيرى است که براى رسيدن به اهداف آموزشى مورد استفاده قرار مى‌گيرند. رفتار آموزشى و فراگيرى دقيقاً با اهداف برنامه ارتباط دارد و مى‌توان در هر حالت آموزش را به‌ سه صورت انجام داد.

در حالت اول فرد آموزشگر يا مروج نقش ارائه‌کننده مطالب (سخنران) دارد و فراگيران شنونده هستند در چنين وضعي، ارتباطى يک‌سويه بين آموزشگر و فراگير برقرار مى‌شود که آن هم فقط از آموزشگر به فراگير است. اين وضعيت معمولاً مواقعى قابل اجرا است که فراگيران مباحثى کلى را در بعدى وسيع دريافت کنند، تعداد فراگيران در حدى باشد که برقرارى ارتباطى نزديک‌تر به طرفين ممکن نباشد، يا شرايط زمانى و مکانى به‌گونه‌اى باشد که جز اين عملى نباشد.

مثلاً هنگامى که سخنران يا آموزشگر فقط براى مدتى محدود دعوت شده است تا براى عدهٔ زيادى از مردم منطقه موضوعى را توضيح دهد و پيرامون آن به استدلال يا احتمالاً ارشاد بپردازد.

در حالت ديگر نوعى تبادل دوسويه بين آموزشگر و فراگير در تبادل مطالب، عقايد و مهارت‌ها برقرار مى‌شود در چنين موقعيتى آموزشگر علاوه بر اينکه دانش و فکر خود را بيان مى‌دارد مصمم است از کيفيت و کميت و همچنين زمينه (مثبت يا منفي) پذيرش مطالب ارائه شده نزد فراگيران نيز اطلاع يابد. از اين جهت پرسش جنبه تشويق به‌خود مى‌گيرد و فراگيران را به ابراز عقايد و نظريات آنها برمى‌انگيزد. به‌علاوه ممکن است همين تبادل افکار و عقايد نيز بين خود فراگيران انجام شود. تفاوت عمده اين حالت با حالت پيشين، دخالت ادراک و واکنش‌هاى سريع منطقى و قابل ابراز فکرى نسبت به مواد يا رفتارهاى ارائه شده است که در حالات اول بسيار به‌ندرت ديده مى‌شود و اگر هم واقع شود سرد و بى‌روح است در حالى که در حالات دوم شور و تحرک برقرار مى‌شود و بر ابراز واکنش‌ها و دخالت ادراک و بيان نظريات تأکيد مى‌شود. در حالت سوم فراگير به‌تنهائى اقدام به کسب اطلاعات و عقايد يا مهارت‌هاى

در چنين وضعيتى فراگير از واسطه‌اى آموزشى (کتاب، نوار، راديو، تلويزيون، مجلات، ..... ) که عملاً استفاده از آن به دلخواه فراگير محلول مى‌شود استفاده مى‌کند. در اين حالت تمايل فراگير در کسب مطالب مورد نظر بيشتر از حالات اشاره شده قبلى است و او خود به‌سوى وسيلهٔ آموزشى مى‌آيد و آن طور که مايل است از آن استفاده مى‌کند. در حالت‌هاى اول و دوم، فراگير با مشوقى به‌نام آموزشگر سر و کار دارد که از خود واکنشى خارج از کنترل فراگير نشان مى‌دهد. در حالت سوم فراگير مى‌تواند خود راساً واکنش‌ها را حدس بزند و کنترل کند؛ مثلاً اگر از برنامه‌اى استفاده مى‌کند يا کتابى را مى‌خواند تا هر جا که خواست يا در توان خود يافت مطالعه مى‌کند و بقيه را به‌ وقت ديگرى موکول مى‌نمايد که اين عمل در آموزش‌هاى روياروى امکان بسيار کمى دارد. انجام هر يک از حالات و وضعيت‌هاى فوق با روش‌هاى گوناگونى امکان‌پذير است ليکن مهم آن است که رفتارهاى آموزشى اصولاً بر حسب موقعيت زمانى و مکاني، کيفيت گروه فراگير و اهداف و محتواى برنامهٔ آموزشى انتخاب مى‌شوند نه بر حسب سليقهٔ آموزشگر يا مروج.

بدين‌ترتيب وضعيت و مقوعيت فراگيران، ويژگى‌هاى برنامه و امکانات مروج نقش تعيين‌کننده‌اى در انتخاب روش آموزش دارند. روش‌هاى آموزشى گوناگونى وجود دارد که مروج بايد از آنها آگاهى داشته باشد و آنها را در صورت لزوم به‌کار گيرد. البته هيچ‌گاه نمى‌توان از يک يا چند روش ثابت براى همه زمينه‌هاى آموزشى استفاده نمود. مواردى وجود دارد که ترکيبى از روش‌هاى گوناگون بايد به‌کار گرفته شود.

آنچه اهميت دارد تعيين روش آموزش و يارى رساندن به فراگيران در انتخاب مناسب‌ترين روش فراگيرى با توجه به اهداف و محتواى برنامه است. اين امر مستلزم داشتن علم و مهارت در زمينهٔ شناخت فن آموزش يا تکنولوژى آموزشى است.

در آموزش‌هاى غيررسمي، فعاليت‌ها غالباً در جهتى است که فراگير را براى درک و دريافت مؤثرتر و بهتر يارى کنند. لذا مروج بايد فعاليت‌هاى آموزشى را با انتخاب مناسب‌ترين روش آموزش طورى انجام دهد که فراگيرى مؤثر گردد.