برنامه پیشگیری از تب روماتیسمی در ایران

ايران نيز مانند بسيارى از کشورهاى رو به ‌رشد، با اين مشکل روبرو است که رفاه اجتماعى و استفاده از فناورى پيشرفته در کنار فقر و عقب‌ماندگى فرهنگى جاى دارند و آگاهى خانواده‌هاى روشنفکر يا مرفه و امکانات دستيابى آنان به خدمات بهداشتى و درمانى باعث نمى‌شود که ميزان بروز تب روماتيسمى در گروه‌هاى مرفه جامعه کاهش چشمگيرى داشته باشد، زيرا يک خدمتگزار يا کارگر موقعى که حامل استرپتوکوک است، مى‌تواند تمام فرزندان يک خانواده مرفه را آلوده سازد. براى کنترل تب روماتيسمى بايد برنامه‌هاى خدمات بهداشتى و پيشگيرى به‌گونه‌اى پايه‌ريزى شود که همه‌ٔ گروه‌هاى جامعه را دربر گيرد. منابع و امکانات پيشگيرى در کشور ما نيز کم است و از همين امکانات کم نيز، به ‌دليل توزيع ناهماهنگ آنها و عدم دسترسى نيازمندترين قشرهاى جامعه به آنها به‌ خوبى بهره گرفته نمى‌شود. وانگى ناآگاهى يا بى‌توجهى اکثر مردم به موازين بهداشتى ــ‌که هم ناشى از مشکل‌هاى اقتصادى و اجتماعى آنان و هم به ‌علت نارسائى‌هاى چشمگير بهداشت محيط و آموزش بهداشت در ايران است‌ــ خطر ابتلاء به اين بيمارى را افزون‌تر مى‌کند.

در شرايط کنوني، ريشه‌کنى عفونت استرپتوکوکى ممکن نيست، ولى مى‌توان با شناخت و درمان درست اين بيمارى و نيز اجراء دقيق برنامه‌هاى پيشگيرى اوليه و ثانويه؛ اتخاذ تدبيرهائى به‌ منظور بهسازى محيط و تغذيهٔ درست؛ رديابى سرچشمه‌هاى عفونت و مبارزه با آن؛ پيشگيرى برنامهٔ پيشگيرى ثانويه؛ و گسترش برنامه‌هاى آموزش بهداشت، ميزان شيوع اين بيمارى را به حداقل رساند. بدين جهت در پايان اين نوشتار، پيشنهادهائى که بايد در برنامه پيشگيرى از تب روماتيسمى مورد توجه قرار گيرند، ارائه مى‌شود:

۱. تربيت نيروى انسانى مناسب، که در حد نياز به چگونگى ابتلاء به تب روماتيسمى و روماتيسم مزمن قلبي، پيشگيرى از آنها و شيوه‌هاى درمان آنها آشنا باشند و بيماران و معاشران آنان را در رعايت موازين بهداشتى راهنمائى و بر پيگيرى درمان نظارت کنند.

۲. کار پيشگيرى و درمان تب روماتيسمى بايد در همهٔ سازمان‌هاى درمانى و بهداشتى در واحد مشخصي، مانند ديگر واحدهاى خدمات بهداشتى و درمانى و در بطن اين سازمان‌ها جاى گيرد تا بتوان از امکانات موجود در مراکز درمانى براى پيشگيرى استفاده کرد و در مراکز بيمارستاني، به ويژه تخصصي، مى‌بايد واحدهاى مراقبت و پيگيرى از بيماران مبتلا به روماتيسم مزمن قلبى را فراهم آورد. همانگونه که در طرح بررسى جنوب تهران اجراء شد، اين بيماران را نه ‌تنها بايد هنگام مراقبت‌هاى بيمارستانى تحت نظر قرار داد، بلکه با شناسائى و ثبت موارد، آن‌دسته از بيمارانى را که خود براى ادامه درمان پيشگيرى ثانويه و درمان فورى عفونت‌هاى حلق، دهان، دندان و مراقبت‌هاى دوران باردارى مراجعه نمى‌کنند، با مراجعه به محل کار يا اقامت آنان، بايد مراقبت را به‌انجام رساند.

۳. طرح‌هاى پژوهشى براى بهبود بخشيدن به روش تشخيص عفونت استرپتوکوکى و پيشگيرى از آن بايد در واحدهاى نمونهٔ جمعيتى و سپس در سراسر کشور سازمان داده شود، ولى بررسى‌هاى پژوهشى را نبايد با اقدام‌هائى که به‌طور همگانى در مراحل گوناگون پيشگيرى به‌کار مى‌رود، درهم آميخت.

۴. براى رسيدن به هدف‌هاى يادشده بايد همه کارها تحت نظارت يک سازمان فراگير کشورى قرار گيرد و در همان سازمان، مرکزى براى استرپتوکوک پايه‌گذارى شود و اين کار زير نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى باشد تا با ديگر اقدام‌هاى لازم براى بيمارانى که دچار تب روماتيسمى و روماتيسم قلبى هستند و به‌وسيله پزشک عمومى به مراکز بهداشتى و بيمارستانى ارجاع داده مى‌شوند، نظارت کند. در اين زمينه بايد همکارى مراکز دولتى و خصوصى را به‌گونه‌اى هماهنگ ساخت که استقلال هر واحد درمانى ــ‌اعم از دولتى يا خصوصى‌ــ با حفظ هماهنگى با سازمان هدايت‌کنندهٔ فراگير محفوظ بماند.

همچنين سازمان مرکزى مى‌تواند هزينهٔ درمان پيشگيرى را برنامه‌ريزى و تأمين نموده، به‌مقدار کافى بنزاتين پنى‌سيلين در دسترس همگان قرار دهد.

اين سازمان بايد بازآمورى کارکنان خدمات بهداشتى را دربارهٔ اين بيمارى در تمام سطوح، پيوسته پيگيرى کند و هميشه بايد نقش پزشک عمومى و ميزان آگاهى وى را از چگونگى بيمارى (کمى و کيفي) مورد توجه قرار دهد و بر اين نکته آگاه باشد که بدون همکارى پزشک عمومى اين برنامه موفق نخواهد بود.

۵. براى اجراء اين برنامه بايد افراد کمى آموزش يافته را در سطوح مختلفى مربى بهداشت آموزشگاه‌ها، کمک‌بهيار، بهيار، پرستار، همانند به‌گونه‌اى سازمان داد که در پيشبرد برنامه هريک در جاى خود نقش مؤثرى ايفاء کنند.

۶. کوشش‌هاى يادشده بايد با آموزش همگاني، از قبيل تربيت برنامه‌هاى آموزشى از طريق رسانه‌هاى همگانى و مطبوعات پرتيراژ، در باره اين بيمارى و تفهيم مشکل‌ها و پيامدهاى آن از لحاظ نيروى کارائى افراد و هزينه‌هائى که بر خانواده‌ها و جامعه تحميل کند، همراه باشد.

۷. مراحل مختلف شناسائى استرپتوکوک از برداشت تا کشت و آزمون‌هاى پيچيدهٔ سرم‌شناختى را بايد از سطح خانهٔ بهداشت - روستا تا مراکز مجهز تخصصى شهرستان و استان به‌دقت طرح و تنظيم نمود.

۸. درمجموع، سازمان ملى مبارزه با تب روماتيسمى و عفونت استرپتوکوکى بايد چنان پايه‌ريزى شود که هرماه با کنترل کار خود و نيز با ارزيابى نمونه‌اى در سنين پرخطر، هر پنج‌سال يکبار، اجراء برنامه را به‌دقت پيگيرى کند.