ورای شک معقول

«شک» اقتباسی است از نمایشنامه‌ای به همین نام نوشته جان پاتریک شانلی که پیش از این جایزه ادبی پولیتزر و همچنین جایزه تونی را برده بود. فیلم با بودجه ۲۵ میلیون دلاری در نیویورک ساخته شده است. شاید برای علاقه‌مندان جدی سینما این سوال پیش بیاید که چرا خود نمایشنامه‌نویس فیلم را کارگردانی کرده و اینکه شاید اگر کمپانی کارگردانی حرفه‌ای را بر سر این کار می‌گذاشت نتیجه بهتری گرفته می‌شد. خب باید گفت در هالیوود از این چیزها زیاد اتفاق می‌افتد. داستان فیلم به ماجرایی اخلاقی در یک مدرسه کاتولیکی می‌پردازد. سال ۱۹۶۴ است. پدر فلین (فیلیپ سیمور هافمن) کشیشی است که شخصیت کاریزماتیکی دارد. او با ورودش به مدرسه کاتولیکی سنت نیکولاس در محله برانکس نیویورک، قصد دارد قوانین و آداب و رسوم سخت و خشک مدرسه را تغییر دهد. آداب و رسومی که سالیان سال از سوی خواهر آلوسیوس (مریل استریپ) مدیر مدرسه با شدت محافظت و اجرا شده‌اند. خواهر آلوسیوس از آن مدیرهایی است که مثل فولاد سخت هستند و به قدرت ترس و نظم آهنین اعتقاد دارند. داستان فیلم در زمانی می‌گذرد که بادهای تغییر سیاسی بر فراز جامعه آمریکا می‌وزد. در همین حال، مدرسه اولین دانش‌آموز سیاهپوست خود را قبول می‌کند: دانلد میلر. روابط خصوصی پدر فلین و این دانش‌آموز سیاهپوست تازه‌وارد تا حدی زیاد می‌شود که سوءظن خواهر جیمز را برمی‌انگیزد. خواهر جیمز از آن راهبه‌های معصوم و امیدواری است که صادقانه همه چیز را تعریف می‌کنند. وقتی خواهر جیمز سوءظن خود را نسبت به پدر فلین با خواهر آلوسیوس مطرح می‌کند، خواهر آلوسیوس شخصا جد و جهد زیادی از خود بروز می‌دهد تا حقیقت ماجرا را بفهمد و پدر فلین را از مدرسه بیرون کند. حالا خواهر آلوسیوس بدون داشتن هیچ مدرکی، تنها با احتمال قوی‌اش گرفتار جنگی اعتقادی با پدر فلین می‌شود که تهدیدی است برای از هم‌پاشیده شدن جامعه اخلاقی مدرسه آنها. حضور پدر فلین ممکن است عواقب جبران‌ناپذیری به بار بیاورد.
فیلم «شک» از عوامل تولید خوبی بهره می‌برد. نمایشنامه‌نویسی معروف و بااستعداد، دو تن از بهترین بازیگران حال حاضر سینمای جهان و فیلمبرداری تحسین‌شده مانند راجر دیکینز (همکار برادران کوئن) چیزهایی هستند که می‌توانند هر فیلمی را به شاهکار کوچکی تبدیل کنند. فیلم به لحاظ سطح بازیگری دستاوردی مثال‌زدنی محسوب می‌شود. هر لحظه از فیلم برای مشتاقان بازیگری می‌تواند کلاس درسی باشد. تقابل‌ها و کش و قوس‌های اخلاقی مریل استریپ و فیلیپ سیمور هافمن بسیار دیدنی از کار درآمده‌اند. یکی از منتقدان بازی مریل استریپ را به بازی بت دیویس تشبیه کرده است. ایمی آدامز هم در نقش خواهر جیمز شخصیتی در میانه دو شخصیت اصلی است، از آن راهبه‌های معصوم که معتقدند همه چیز خوب است و باید ایمان قلبی را حفظ کرد. فیلم در چهار رشته بازیگری و همچنین برای فیلمنامه‌اش نامزد جوایز گلدن‌گلوب شده است.
«شک» از دیدگاه بیشتر منتقدان قابل توجه بوده است و مخصوصا نقش‌آفرینی بازیگران اصلی مورد تحسین قرار گرفته است. در سایت Rotten Tomato فیلم توانسته ۷۵ درصد از نقدهای مثبت را به خود اختصاص دهد. در رأی‌گیری کاربران سایت IMDB هم فیلم از ۱۰ امتیاز نمره ۹/۷ آورده است. راجر ایبرت نیز فیلم را در فهرست برترین فیلم‌های سال خودش قرار داده است. ایبرت در اشاره به شخصیت خواهر آلوسیوس و بازی مریل استریپ به تجربه هشت‌ساله خودش در مدرسه کاتولیکی اشاره می‌کند و اینکه همه راهبه‌ها به جز مدیر مدرسه مهربان بودند. او صحنه ۱۰ دقیقه‌ای تقابل مادر پسرک سیاهپوست با خواهر آلوسیوس را یکی از بهترین صحنه‌های احساسی امسال می‌داند و تعجب می‌کند که چرا ویولا دیویس بازیگر نقش مادرسیاهپوست نامزد اسکار نشده است. ایبرت شک را فیلمی درباره احتمال سوء‌استفاده در مدرسه‌های کاتولیکی نمی‌داند، از نظر او این فیلم چیزی است درباره عنوان فیلم؛ درباره شک در جهانی که قطعیت و اطمینان اصلی‌ترین پایه‌اش است. ایبرت می‌نویسد در سال ۱۹۶۴ شک و تردید به سراغ کلیسای آمریکا آمده بود. این سوال مطرح بود که آیا هنوز اگر در روز جمعه گوشت بخورید به جهنم می‌روید؟ پس از ترور کندی و شروع جنگ ویتنام، شک و تردید به‌طور کلی قطعیت را در جامعه آمریکا ویران کرده بود. از چه چیزی می‌توانستید مطمئن باشید؟ تقابل خواهر آلوسیوس و پدر فلین تقابل کهنه و نو است، تقابل وضع موجود و تغییر است.
به باور ایبرت، جان پاتریک شانلی ما را در حال شک و تردید رها می‌کند و نتیجه قطعی نمی‌گیرد. او می‌نویسد فیلم از اولین سکانس‌ها ما را به فکر وامی‌دارد و این فکر کردن متوقف نمی‌شود و نقدش را با این جمله تمام می‌کند که ببینید این روزها فیلم‌هایی اینچنین تفکربرانگیز چقدر کم شده‌اند.
گفتنی است که درجه‌بندی فیلم به خاطر مضمونی که دارد PG-۱۳ در نظر گرفته شده و فیلم تاکنون ۴/۱ میلیون دلار فروش داشته است.

سیدحسام فروزان

منبع : روزنامه کارگزاران