سفر به روستای شگفت‌انگیز ماخونیک؛سرزمین آدم‌کوچولو‌های

روستای ماخونیک یکی از هفت روستای شگفت‌انگیز جهان می‌باشد. این روستا در فاصله ۷۸ کیلومتری شرقی شهر سربیشه در مسیر جاده سربیشه - درح قرار دارد. روستای ماخونیک در خراسان‌جنوبی از روستاهای شگفت‌انگیز جهان و جزء بخش مرکزی شهرستان سربیشه است و به لحاظ شهرت آن به شهر آدم کوچولوها، جذابیت‌های حیرت‌انگیزی دارد. منطقه ماخونیک متشکل از ۱۲ آبادی است که روستای ماخونیک بزرگترین آنها محسوب می‌شود. این روستا شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه و میش نو، خارستو و جلارو است.
اهالی این روستاها از نظر مذهب، معیشت، شیوه زندگی و اوضاع اجتماعی وجه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند اما غالب این روستاها اصل و نسب خود را از روستای ماخونیک می‌دانند.
درباره وجه تسمیه روستا چندین قول وجود دارد، می‌گویند که در گذشته‌های بسیار دور عده‌ای ماموران دولتی به این روستا آمده و اهالی به گرمی از آنها استقبال نکرده‌اند و با آنها برخورد سردی داشته‌اند و آنها این نام را برای روستا انتخاب کرده‌اند.
برخی نیز می‌گویند به دلیل وجود شکافی در کوه نزدیک روستا به آنجا ماده ماخونیک گفته می‌شده که به مرور زمان به ماخونیک تغییر نام یافته است. در برخی اسناد قدیمی که تاریخ نگارش آنها به ۳۰۰ سال قبل می‌رسد، نام روستا مادخنیک ذکر شده است که مرکب از دو جزء «ماد» و «خنیک» است. ماد در زبان پهلوی و پارسی باستان به ماه تبدیل شده که یکی از معانی آن شهر و مملکت است و در مجموع به‌نام شهر ماخونیک است. درباره این روستا هیچ سابقه تاریخی مکتوبی وجود ندارد و فقط «کلنل چارلز ادوار دبیت» در کتاب سفرنامه خراسان و سیستان در دوره ناصرالدین شاه به توصیف منطقه ماخونیک پرداخته است.
بر طبق شواهد چنین بر می‌آید که ساکنان روستا در ابتدا دامدار و عشایر بوده‌اند و در دوره‌های بعد در منطقه ماخونیک و به ویژه در روستای ماخونیک سکونت گزیده‌اند، وجود سنگ‌نگاره‌ای در نزدیکی قنات ماخونیک که نقش‌های چوپانی و بسیار قدیمی بر روی آن نقش بسته نیز گواهی بر قدمت سکونت در ماخونیک است. از آثار تاریخی ماخونیک می‌توان به سنگ سیاه (سنگ نگاره) ماخونیک، بنای برج و قلعه، برج گل انجیر، منزل سرگردونی، نادر مرده اشاره کرد.
شغل اصلی مردم روستا، دامداری است و در کنار آن به کشاورزی نیز مشغول هستند، علاوه بر این تعدادی از اهالی در معادن سنگ کار می‌کنند و تعداد ی دیگر نیز قالیبافی می‌کنند که این صنعت از عمده صنایع دستی روستا به شمار می‌رود. عمده محصولات کشاورزی منطقه شامل گندم، سیر، جو، شلغم، چغندر و زردک است و مردم این منطقه به میزان محدودی به کشت گوجه فرنگی، پیاز و زعفران نیز می‌پردازند.
کاشت محصولات باغی در روستا چندان به چشم نمی‌خورد و فقط تعدادی از درختان عناب، توت، انجیر، انار، سیب، انگور و بادام در کنار جویهای آب و در نزدیکی استخر کاشته شده است.
راه روستا در سال‌های اخیر ایجاد و آسفالت شده است و علاوه بر این روستا دارای آب شرب، برق، خانه بهداشت، مدرسه ابتدایی، مکتب خانه، حمام و چندین مغازه از جمله خوار و بار فروشی، قصابی، نانوایی، تعمیرگاه موتور و جوشکاری هستند.
یکی از عمده نشانه‌های فرهنگی روستای ماخونیک، مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است. بافت مسکونی روستا در دامنه تپه و خانه‌ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده‌اند. کف خانه حدود یک متر از سطح زمین پایین‌تر است و دارای یک در کوتاه چوبی است.
برای رفتن به داخل خانه باید دولا شده و به زحمت خود را داخل خانه کرد. اغلب یکی، دو پله درگاهی را به کف خانه متصل می‌کنند. هر خانه دارای فضاهایی همچون کندیک (مخزن نگهداری گندم و جو)، کرشک (اجاق گلی برای طبخ غذا)، طاق و طاقچه است. همچنین عمده مصالح به کار رفته در مسکن روستا شامل سنگ، چوب و هیزم است.
علاوه بر مسکن می‌توان به جاذبه‌های فرهنگی دیگری همچون مراسم عروسی و نامزدی، مراسم ماه رمضان و عیدفطر و عید قربان، مراسم باران خواهی و همچنین خوراک و غذاهای سنتی و پوشاک محلی منطقه اشاره کرد. در حال حاضر گردشگران خارجی و داخلی زیادی از این روستا بازدید می‌کنند و این روستا از روستاهای گردشگر خراسان جنوبی به شمار می‌رود.
جاذبه این روستا این است که در آن اهالی کوتاه قد بوده و به زحمت قدشان از ۴۰/۱ تجاوز می‌کند البته شایان ذکر است که این موضوع مربوط به دوران گذشته است واکنون در این روستا تقریبا قدها متعادل شده است. خانه‌های روستائی با سقف‌های کوتاه و داخل خانه‌ها نیز بسیار کوچک می‌باشد. برای وارد شدن به خانه‌های روستای ماخونیک باید کمر را خم کرد. در داخل خانه هم نمی‌شود راست‌راست ایستاد. ظاهرا از آنجا که هوای آن ناحیه سرد است، مردم خانه‌ها را کوچک و کم‌‌ارتفاع می‌سازند تا راحت‌تر گرم شوند. مردم ماخونیک تا ۵۰ سال پیش، چای نمی‌نوشیدند، شکار نمی‌کردند و اصلا گوشت هم نمی‌خوردند چرا که این قبیل کارها را گناه می‌دانستند.
ورود تلویزیون به این روستا به معنای ورود شیطان بود و اهالی تا چند سال پیش به تلویزیون می‌گفتند شیطان. آنها هرگز اجازه نمی‌دادند کودکان پای تلویزیون بنشینند تا جادو شوند! با این حال خانه‌های مسکونی آدم کوچولوهای ایران همچنان پابرجاست و خانه‌هایی با ساخت امروزی و گاه شهری و دارای آجرنما، اگرچه قد برافراشته و خانه‌های تو سری خورده را در سایه خود قرار داده اما نتوانسته اند نگاه‌ها را از آن برگیرند. ماخونیک همچنان زنده است.

محمدرضا آرین

منبع : مجله خانواده سبز