بسته پیشنهادی امنیت غذایی ـ بخش ۳

● تحلیل چشم‌انداز ملی و جهانی :
هم اکنون جمعیت جهان بالغ بر ۵/۶ میلیارد نفر اعلام می‌گردد و پیش‌بینی می‌شود در اواسط قرن حاضر به حدود دو برابر برسد و این به منزله دشواری در تامین غذا و امنیت آن در آینده است و این مسئله بزرگترین دغدغه کشورها در جهان خواهد بود.
براساس آماری که در اجلاس جهانی غذا اعلام شد حدود ۸۴۰ میلیون نفر در سال‌های ۲۰۳۰-۲۰۰۰ در کشورهای درحال توسعه دچار گرسنگی و کمبود انرژی هستند ۹۶ درصد از این افراد از کمبودهای مزمن رنج می‌برند و حدود ۲۵۰ میلیون کودک دچار کمبود ویتامینA و بالغ بر ۸۰۰ میلیون نفر دچار کمبود ید می‌باشند و ۲ میلیارد نفر نیز دچار کم‌خونی و فقر آهن هستند.
براساس جدیدترین آمار فائو این تعداد گرسنگان در سال ۲۰۰۷ به حدود ۹۲۳ میلیون نفر اعلام شده است، افزایش قیمت مواد غذایی بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۷ به بیش از ۵۲ درصد رسیده است. این مسایل موجب شده تا بر شدت مشکل افزوده و تاثیری معکوس در رسیدن به اهداف توسعه هزاره و حل معضل گرسنگی داشته است و بدین جهت دستیابی به اهداف آن دور از دسترس می‌نماید، پیشنهاد فائو برای خروج از این بحران کمک به کشاورزان خرد در افزایش تولید و کسب درآمد بیشتر و در دسترس قرار دادن غذا برای افراد آسیب‌پذیر است. طبق برآورد فائو کشورها برای حل این معضل سالانه حداقل ۳۰ میلیارد دلار برای تضمین امنیت غذایی و احیای سیستم کشاورزی نیاز دارند.
در ایران نیز وجود ناامنی غذایی در مناطق مختلف با توزیع متفاوت از نظر ماهیت و دلایل ایجاد کننده وجود دارد. سوءتغذیه و شیوع کوتاه قدی ناشی از مشکلات تغذیه‌ای در مناطق روستایی استان‌های محروم تا حدود ۲۱ درصد، نسبت کودکان مبتلا به کم‌خونی تا حدود ۶/۶۱ درصد، و کمبود روی تا حدود ۸/۵۰ درصد، در کشور گزارش شده است.
شناخت مناطقی که مشکلات زیادتری دارند نیازمند اتخاذ سیاست‌های حمایتی برای گروه‌ها و جمعیت‌های خاص از طریق مشارکت کلیه بخش‌ها می‌باشد و اولویت‌هایی نیز بر این اساس می‌بایست
طراحی و به اجرا درآیند و این مسئله به وجود اطلاعات در قالب یک سیستم اطلاعاتی مناسب و قابل دسترس نیاز دارد تا تصمیمات اتخاذ شده بر آن اساس و با توجه به تحلیل‌های چند بخشی صورت پذیرد و طراحی و برنامه‌ریزی هدفمند امکان‌پذیر گردد.
از جمله مهم‌ترین اهداف سیاسی کلان کشورمان درخصوص برخورداری جامعه از سلامت، رفاه، امنیت غذایی و عدالت می‌باشد که در سند چشم انداز بیست ساله و برنامه چهارم توسعه کشور و سیاست‌های کلی برنامه پنجم سازندگی، مطمح نظر قرار گرفته است. همچنین باید یادآور شد که اولین هدف برنامه توسعه هزاره سوم با عنوان ریشه‌کنی فقر و گرسنگی می‌باشد . در این ارتباط بررسی وضعیت ناامنی غذایی و ابعاد بین بخشی این ناامنی و امنیت غذایی حائز اهمیت است که بیشتر به آن پرداخته می‌شود.
● وضعیت ناامنی غذایی:
ناامنی غذایی یکی از عمده‌ترین مشکل و به عنوان یک معضل حساس جهانی، در قرن ۲۱ می‌باشد. پیامدهای جسمی، ذهنی، روانی، اقتصادی و اجتماعی این مشکل عظیم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم دامنگیر تمامی کشورهای جهان است. گرسنگی و بیماری از عواقب ناامنی غذایی در کوتاه‌مدت بوده و در بلندمدت نیز جمعیت به تدریج از توانایی‌های خود محروم شده و نمی‌توانند نقشی را در آموزش، تولید و اقتصاد داشته باشند.
با وجودی که سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۴ ایام امید بخش به لحاظ افزایش توجه جهانیان به مقوله بسیار مهم کاهش گرسنگی به شمار می‌رفتند، ولی جهان همچنان با گسترش این پدیده مواجه است. بویژه این که نرخ گرسنگی پنهان در جهان به دلیل کمبود ریزمغذی‌ها به مقوله نگران‌کننده‌ای مبدل شده است. با وجود اقدامات انجام گرفته، کاهش گرسنگی در جهان در یک دهه گذشته پیشرفت اندکی داشته است.
کشورهای در حال توسعه طی یک دهه، تنها موفق به کاهش یک درصد از جمعیت مبتلا به سوءتغذیه خود شدند که این کاهش مجدداً در سال ۲۰۰۷ افزایش یافت، کارشناسان معتقدند کمبود ریزمغذی‌ها، یکی از عوامل اصلی کم وزنی مفرط کودکان است و یکی از اصلی‌ترین مشکلات بهداشتی جهان را تشکیل می‌دهد، زیرا کمبود ویتامینA و کم‌خونی ناشی از کمبود آهن و روی، احتمال مرگ زودهنگام کودکان و مادران، کاهش بهره هوشی کودکان و تنزل قابل توجه کیفیت زندگی، بهره‌وری و رشد اقتصادی را در کشورهای در حال توسعه به شدت افزایش داده است.
براساس بررسی‌های انجام شده در ۲۰ درصد خانوارهای کشور فقر و کم غذایی به صورت مزمن وجود دارد و ۱۵ درصد کودکان کشور دچار سوءتغذیه هستند. سوءتغذیه (به صورت کم وزنی، لاغری و کوتاه قدی ) در کودکان زیر ۶ سال و کمبود ریزمغذی‌ها مانند آهن، روی، ید و ... در افراد جامعه، علی‌رغم بهبود در سال‌های اخیر همچنان به عنوان یک مشکل اجتماعی مطرح‌اند.
● ابعاد بین بخشی ناامنی غذایی :
ناامنی غذایی یک رویداد پیچیده‌ای است که قابل استناد به طیفی از عوامل است که در اهمیت آنان در بین مناطق کشورها و گروه‌های اجتماعی و در طول زمان تفاوت وجود دارد. این عوامل نشان‌دهندة چهار حوزه آسیب‌پذیری می‌باشند:
▪ عوامل اجتماعی – اقتصادی و سیاسی
▪ عملکرد اقتصاد غذا
▪ فعالیت‌های مراقبتی
▪ بهداشت و سلامت
دستیابی به امنیت غذایی و موفقیت، استراتژی‌های حذف ناامنی غذایی نیازمند تلاش در بخش‌های مختلف کشاورزی، بهداشت، آموزش، رفاه اجتماعی، محیط‌زیست و ... است. بخش‌های مختلف باید مهار ت‌ها و فعالیت‌های هماهنگی را در جهت طراحی و اجرای اقدامات بین بخشی به کار بندند.
با توجه به آنچه که ذکر شد ایمنی غذایی به دلیل اهمیت آن در سلامت مردم مورد توجه جدی می‌باشد. سیستم‌های کنترل غذا سازماندهی مناسبی ندارد، حداقل نیاز برای سیستم مناسب تامین موارد به شرح ذیل است :
▪ ساختارهای مناسب و صحیح
▪ استراتژی ملی کنترل غذا
▪ قانون‌گذاری غذا و چارچوب نظارتی
▪ خدمات غذا، آزمایشگاه‌ها و تجهیزات کنترل غذا
▪ سیستم‌های تضمینی ایمنی و کیفیت غذا
به طورکلی افراد آسیب‌پذیر با دو نوع خطر مواجه هستند که امنیت غذایی آنان را به مخاطره می‌اندازد:
۱) خطر حوادث ناخوشایند اما گذرا (خشکسالی، کاهش ارزش پول، مرگ در اثر سوءتغذیه)
۲) خطر ساختاری که از تغییر کند شرایط و اوضاع (بیکاری ساختاری، کاهش کیفیت خاک، افت آب و ...) ایجاد می‌شود.
مجموعه عوامل بیرونی که از اوضاع و شرایط اقتصادی، فیزیکی، سیاسی و اجتماعی حاصل می‌شوند و عوامل درونی که از عادات و باورهای اجتماعی و پویایی درون خانوار شکل می‌گیرند می‌توانند توانایی مقابله این‌گونه افراد را تضعیف کنند.
علل گرسنگی و سوءتغذیه به طورکلی عبارتند از عدم دسترسی به غذای کافی و سالم، عدم توجه کافی به نیازهای غذایی گروه‌های آسیب‌پذیر، افزایش سریع جمعیت، خشکسالی و ... که ابعاد مسئله را عظیم‌تر می‌کند. بسیاری از عوامل به طور مستقیم و یا غیرمستقیم در ایجاد کم‌غذایی، گرسنگی و سوءتغذیه موثرند. در زمینه چند بعدی بودن مشکل غذا و تغذیه و لزوم انجام اقدام‌هایی همه جانبه برای حل یا کاهش آن اتفاق نظر وجود دارد.
در سال ۱۹۹۲ ، کنفرانس بین المللی تغذیه در رم با هدف یافتن را ه‌هایی برای حل مشکل تغذیه در جهان برگزار شده و امنیت غذایی به صورت یک نظریه روشن در این کنفرانس مطرح گردید و امنیت غذایی خانوار به عنوان یکی از استراتژی‌های مهم در برخورد با سوءتغذیه و گرسنگی در جهان در دهه ۹۰ و آغاز قرن بیست‌ویکم مورد تاکید و تصویب قرار گرفت. برگزاری اجلاس سران غذا در سال ۱۹۹۶ در رم با هدف کاهش تعداد گرسنگان به نصف تا سال ۲۰۱۵ و تصویب ۷ هدف عمده در راستای دسترسی به این مهم از دیگر اقدامات ارزنده در این رابطه است.
دست‌یابی به این هدف، بدون اطلاع صحیح و شناسایی مبتلایان به سوءتغذیه و یا جمعیت‌های ناامن غذایی میسر نخواهد بود. شناسایی توزیع مکانی مبتلایان به ناامنی غذایی و گروه‌های آسیب‌پذیر جهت پایش، ارزیابی وضعیت آنان و طراحی سیاست‌های مداخلاتی ضروری است. به همین دلیل در اجلاس جهانی غذا در سال ۱۹۹۶ کشورها متعهد به تهیه سیستم اطلاعاتی ناامنی غذایی و آسیب‌پذیری در سطح ملی گردیدند.
کشورهایی که برنامه عمل اجلاس جهانی غذا را امضا کردند تعهدات ذیل را نسبت به اطلاعات برعهده گرفتند:
▪ توسعه (برمبنای همکاری بین دولت‌ها و اعضاء جامعه مدنی ) سیستم‌های تهیه نقشه ناامنی غذایی و آسیب‌پذیری.
▪ ترغیب بنگاه‌های ملل متحد و دیگر سازمان‌ها در توسعه و استفاده جهانی از سیستم تهیه نقشه ناامنی غذایی و آسیب‌پذیری.
دراین تعهدنامه چنین آمده است «دولت‌ها ضمن همکاری فعالان جامعه مدنی، باید به توسعه و به هنگام کردن دوره‌ای سیستم تهیه نقشه و اطلاعات ناامنی غذایی و آسیب‌پذیری در سطح ملی بپردازند، مناطق و جمعیت‌هایی را که در سطح محلی، مبتلا و یا درمعرض گرسنگی و سوءتغذیه هستند نشان دهند و عواملی را که بر ناامنی غذایی تاثیر می‌گذارند شناسایی کنند». برای ایجاد سیستم امنیتی چند توصیه شده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
الف) انسجام اطلاعاتی:
انسجام اطلاعات در حوزه‌های مختلف که توسط سیستم‌های اطلاعاتی و خدمات آماری تولید می شوند، این اطلاعات عبارتند از : پیش‌بینی محصولات، پایش اهداف توسعه، اطلاعات بازار و ارزیابی‌های تغذیه‌ای
ب) مکانیسم هماهنگی آسان:
با ایجاد کمیته ملی و گروه‌های کاری چند ضابطه‌ای و واحد فنی که مدیریت انسجام داده‌ها را به عهده بگیرد می‌توان بین استفاده کنندگان اطلاعات و تولیدکنندگان اطلاعات رابطه منطقی دو سویه ایجاد کرد.
ج) بهبود روش‌ها و ابزارها:
روش‌ها و ابزارها در جهت دسترسی به اطلاعاتی به کار گرفته می‌شوند. که باید در دو جهت ساماندهی شوند:
۱) کمک به ظرفیت‌سازی شامل: آموزش هماهنگ‌کننده ملی و تقویت سیستم‌های اطلاعاتی موجود و ارتباط بین آنها
۲) بررسی وضعیت روش‌های فنی شامل : ابزار برای تولید اطلاعاتی که برای فعالیت‌های هدایتی مناسب هستند و همچنین ابزار برای مدیریت پایگاه داده‌های مکان مرجع
د) ارتباط سیاست‌گذاری و اجرا:
در جهت عملی شدن سیاست‌ها و برنامه‌ها ضمن پایش و ارزیابی و برنامه‌ریزی و تعیین مشکل و تحلیل آنها و تحلیل راه‌حل‌ها، بهترین آنها انتخاب می‌شوند. سیاستگذاری می‌بایست بر مبنای اطلاعات با مشخصات زیر صورت پذیرد:
▪ تمرکز بر گروه‌های آسیب‌پذیر
▪ هدف‌گیری نیازهای خاص سیاست‌گذاران
▪ فراهم بودن اطلاعات در سطح ملی و زیرملی
▪ به هنگام بودن اطلاعات
▪ در دسترس بودن اطلاعات به شکل قابل استفاده

منبع : خبرگزاری ایسنا