گنجینه بی مانند فرهنگ مکتوب در جهان

كتابخانه مركزی آستان قدس رضوی از مهم ترین گنجینه های فرهنگ مكتوب در ایران وجهان است كه با وجود فراز و نشیب های تاریخی به بركت همجواری حرم پربركت هشتمین امام شیعیان و با تكیه بر سنت پسندیده وقف، شكل گرفته و به تكامل رسیده است.
برخی محققان براین عقیده اند كه تاریخ وقف قدیمی ترین قرآن یا كتاب خطی را می توان مبدأ تأسیس كتابخانه آستان قدس رضوی به حساب آورد، بر همین اساس نخستین سال تأسیس و تشكیل قرآن خانه و كتابخانه آستان مقدس را ۳۲۷ هـ . ق می دانند زیرا در این سال قدیمی ترین جزوات قرآن وقفی را «كشوادبن املاس» یكی از حكمرانان اصفهان به گنجینه روضه مقدسه وقف كرد. به تدریج با افزایش مجموعه كتاب ها و قرآن های وقفی در جوار مرقد مطهر اما م رضا(ع) محلی برای نگهداری آنها اختصاص یافت و پایه های اولیه كتابخانه بنا نهاده شد. به روایت تاریخ این كتابخانه در قرن های هشتم، نهم و دهم رسماً برپا بوده كه پس از آن با افزودن كتاب های مذهبی در دوره های بعد به حیات فرهنگی و توسعه خود ادامه داد تا به دوره های معاصر رسید.
از جایگاه اولیه كتابخانه اطلاعات صحیحی در دست نیست ولی در طول سالیان و براساس شرایط در سال ۱۱۵۰ هـ . ق كتابخانه در گوشه جنوب شرقی ایوان طلا جای گرفته و پس از آن در سال ۱۲۸۹تا ۱۲۹۰ ه . ق در طبقه فوقانی كشیك خانه خدام واقع در قسمت غربی رواق دارالذكر، در سال ۱۳۳۰ هـ . ش در ضلع شمال غربی رواق امام خمینی(ره) كنونی، در سال ۱۳۵۲ هـ . ش
به طبقه فوقانی رواق شیخ بهائی و از سال ۱۳۵۶ در ساختمان وسیعی در ضلع شرقی همان رواق (ساختمان فعلی موزه) جای داشته است.
در سال ۱۳۶۰ آستان قدس رضوی برای بسط و گسترش هر چه بیشتر اطلاعات مذهبی و اجتماعی، ساخت یك كتابخانه وسیع را با تمام تجهیزات و بر مبنای اصول كتابداری آغاز كرد كه در سال ۱۳۷۴ به پایان رسید و در ۲۲ فروردین همان سال همزمان با ولادت با سعادت حضرت رضا(ع) گشایش یافت. ساختمان كنونی كتابخانه مركزی در زمینی به مساحت ۱۱۰۰۰ متر مربع و زیربنای ۲۸۸۰۰ متر مربع در
۳ طبقه با بخش های مختلف (تالارهای مطالعه قفسه باز، مطالعه مخزن بسته، مرجع محققان، قرآن ها و نقایس مخزن كتب چاپی و ...) به ارائه خدمات می پردازد؛ ساختمان جدید براساس استانداردهای بین المللی و با بهره گیری از جلوه های هنر معماری اسلامی در « بست شیخ طوسی » ساخته شده است.
گسترش كتابخانه البته محدود به ساختمان مركزی نبوده است بلكه امروزه كتابخانه های زیادی زیرمجموعه این سازمان هستند كه در داخل و خارج از استان مشغول فعالیتند. این مجموعه كتابخانه از
۳ واحد قبل از پیروزی انقلاب، اكنون به ۱۸ كتابخانه در مشهد و ۱۷ كتابخانه در سایر استان ها و یك كتابخانه در كشور هندوستان افزایش یافته است.
نخستین كتابخانه وابسته آستان قدس رضوی فعالیت خود را در سال ۶۱ در مسجد الرضا(ع) انتهای خیابان امام رضا(ع) آغاز كرد، فضای كتابخانه در سال های بعد گسترش یافت، این واحد در حال حاضر در ۲ بخش آقایان و بانوان فعال است و هر بخش نیز شامل تالار محققان و تحصیلات تكمیلی، واحد گردش و امانت كتاب، اینترنت و اطلاع رسانی و تالار نشریات است. جدیدترین كتابخانه اضافه شده كتابخانه آیت الله حاج شیخ هاشم قزوینی در محدوده خیابان شهید رستمی است.
یكی دیگر از كتابخانه های وابسته، كتابخانه آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی است كه تاریخ گشایش آن به سال ۶۷ برمی گردد، این مجموعه با بیش از ۱۶ هزار نفر عضو، بیشترین تعداد عضو را در كتابخانه های وابسته به سازمان داراست.
در نظر گرفتن مطالبات قشر مختلف كتابخوان، اصلی مهم در سازمان كتابخانه هاست به گونه ای كه معلولان، نابینایان و افراد كهنسال نیز از قلم نیفتاده اند. گشایش كتابخانه تلفنی در واقع پاسخگویی به نیاز كسانی است كه توانایی و یا فرصت مراجعه به كتابخانه را ندارند و باعضویت در این سیستم می توانند از منابع كتابخانه ای بهره مند شوند.كتابخانه آستان قدس رضوی گنجینه ای نفیس با قدمت هزار و ۱۰۰ و
یك سال بوده و دایرهٔ المعارفی از هنرهای كتابت، خوشنویسی، كتاب آرایی، تذهیب، مینیاتور، كاغذسازی و جلد سازی، منابع غنی چاپی و دیداری و شنیداری است. این كتابخانه علاوه بر این كه به عنوان پایگاه فكری جهان اسلام مطرح است در جهان نیز به عنوان كاخ شكوهمند علم و دانش شهرت دارد، برهمین اساس سالانه بسیاری از شخصیت های برجسته جهان از این مجموعه بازدید می كنند كه از آن جمله می توان به پروفسور حمید مولانا رئیس بخش مطالعات عالی ارتباطات جهانی دانشگاه امریكن، پروفسور بیلن رئیس بخش سم شناسی دانشگاه نیوكاسل انگلستان اشاره كرد.آثار خطی این كتابخانه تا سال ۱۳۵۷ به حدود ۱۲ هزار نسخه می رسید كه بعد از انقلاب و با عنایت و توجه تولیت آستان قدس رضوی و جلب اعتماد علما و دانشمندان هم اكنون گنجینه ایست با ۷۸ هزار نسخه كتاب خطی، ۳۵ هزار جلد كتاب چاپ سنگی و سربی كمیاب و نایاب، ۳ هزار حلقه میكروفیلم كتب خطی كتابخانه های سراسر جهان و ۴ هزار نسخه كتاب خطی دیجیتالی كتابخانه های خاورمیانه كه با جمع آوری این آثار، این كتابخانه به یكی از گنجینه های غنی و منحصر به فرد جهان اسلام تبدیل شده است.
بزرگترین واقف كتب خطی آستان قدس، رهبر معظم انقلاب هستند كه تاكنون بیش از ۶ هزار نسخه كتاب خطی و چاپ سنگی را وقف روضه منوره رضوی كرده اند كه در طول تاریخ بی سابقه است. تعداد اعضای كتابخانه مركزی در پایان شهریورماه سال ،۸۵ ۱۲۵ هزار و ۷۹۷ نفر شامل ۵۷ درصد (۷۱۷۶۰نفر) بانوان و ۴۳ درصد (۵۴۰۳۷ نفر) آقایان است.
این كتابخانه با توجه به عضویت قشرهای مختلف جامعه و نیازهای متنوع اطلاعاتی آنان، علاوه بر خدمات سنتی امانت كتاب، برگزاری نمایشگاه تازه های منابع خریداری شده (چاپی و غیر چاپی)، خدمات تخصصی بسیاری را به علاقه مندان ارائه می دهد.
از آخرین اقدامات این كتابخانه در راستای بهره وری از منابع غنی اطلاعاتی می توان از به عضویت در آمدن اعضای هیأت علمی و اساتید دانشگاه های سراسر كشور به طور رایگان نام برد.

مهناز لقایی

منبع : روزنامه ایران