تهدیدات و فرصت های بین المللی جمهوری اسلامی ایران

شناخت دقیق و صحیح فرصتها و تهدیدات فراروی نظام جمهوری اسلامی ایران، در کنار بررسی ضعفها و قوتهای آن، توانایی لازم را برای حفظ و افزایش منافع و اهداف ملی و بالا بردن توان امنیت ملی فراهم می نماید. شکستها و ناکامی ها در عرصه داخلی و خارجی عمدتاً به تحلیل نادرست از ماتریس فرصت و تهدید از یکسو و ضعف و قوتهای نظام از سوی دیگر برمی گردد.
در مدل های تحلیل سیاسی، یکی از روشهای تحلیل مسائل سیاسی روز، مدل مدیریت استراتژیک یا « SWOT» می باشد. در این مدل با شناسایی قوتها و ضعفها، فرصتها و تهدیدها و ترسیم ماتریس مربوط به اتخاذ موقعیت راهبردی به تعیین یکی از رویکردها و راهبردهای تهاجمی، تدافعی، رقابتی و محافظه کارانه اقدام می گردد.
● تعاریف تهدیدها و فرصتها:
تهدید در لغت به معنای ترساندن و بیم دادن است و در اصطلاح به معنای هر چیزی که ثبات و امنیت یک کشور را به خطر اندازد، همچنین تهدید هر اقدام و تحرک بالقوه و احتمالی سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی که موجودیت و اهداف حیاتی فرد، نهاد یا کشوری را به خطر بیندازد، و نیز موانع و چالشهایی که ما را از رسیدن به هدف بازداشته و یا باعث کاهش سرعت ما در دستیابی به آن گردد اطلاق می گردد.
فرصتها به معنای وجود زمینه یا شانس مطلوب در محیط بیرونی برای فرد، سازمان و یا کشوری که از طریق بهره برداری آن، می توان به نتایج یا عواید قابل توجهی دست یافت. همچنین فرصتها شرایطی می باشند که به کشورها این توانایی را می دهد که با بهره گیری صحیح از آنها، اهداف ملی خود را کسب و تهدیدات را دفع نمایند.
پیش از احصاء فرصتها و تهدیدهای فراروی ایران به اهداف استراتژیک روانی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران اشاره می گردد. مهمترین اهداف یاد شده عبارتند از:
۱) ارائه چهره مخوف و خطرناک از اسلام و جمهوری اسلامی در نزد افکار عمومی جهان بخصوص غرب.
۲) ناکارآمدی دین در اداره جامعه و چالش مشروعیت نظام جمهوری اسلامی.
۳) ارائه تصویر آرمانی از ارزشهای آمریکایی و لیبرال دمکراسی آمریکایی.
۴) ترسیم ایران به عنوان محور شرارت در منطقه و جهان.
۵) تلقین به شکل گیری اجماع جهانی علیه ایران.
در بررسی فرصتها و تهدیدات بین المللی فراروی کشور ایران موارد در دو دسته مورد بررسی قرار می گیرد.
الف) بررسی تهدیدات بین المللی علیه ایران
۱) تهدیدات امنیتی:
تهدید به حمله نظامی علیه ایران از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی پس از حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ آمریکا همواره مطرح بوده است. اگر چه گفتمانی در آمریکا مبنی بر عدم توانایی حمله به ایران قوی شده است لیکن هنوز از میز آمریکایی ها خارج نشده است. چماق و پاشنه آشیل حمله به ایران، همواره از سوی دشمنان انقلاب اسلامی برای تغییر رفتار رهبران ایران و عقب نشینی از مواضع به حق ایرانیان در طول سالیان گذشته مطرح بوده است.
آنچه حمله آمریکا به ایران را نزد استراتژیست های نظامی آمریکا تضعیف کرده سه مسأله اساسی است:
۱) عدم تشکیل ائتلاف قدرتمند علیه ایران.
۲) ثبات، انسجام و توانایی جمهوری اسلامی ایران.
۳) درگیر بودن ارتش آمریکا در عراق و افغانستان.
تاکنون موضوع حمله به ایران به دو صورت توسط صاحب نظران غربی و آمریکایی مطرح شده است که شامل:
الف) حمله نظامی تمام عیار به ایران و اشغال خاک ایران، که براساس تجربه عراق حمله تمام عیار دشمنان نظام جمهوری اسلامی میسر نیست.
ب) حمله به تأسیسات هسته ای ایران؛ این موضوع بارها با هشدار تمام از سوی آمریکا و رهبران رژیم صهیونیستی مطرح گردیده است، شواهدی نیز وجود دارد که این برنامه هنوز در دستور کار آنهاست.
تردید جدی در دست زدن به چنین اقدامی از سوی استراتژیست های آمریکایی وجود دارد.
۲) گسترش حضور نظامی بیگانگان:
توسعه و گسترش پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه و اطراف مرزهای جمهوری اسلامی یکی دیگر از تهدیدات خارجی محسوب می شود. حضور نظامی آمریکا در منطقه در چند سطح قابل بررسی است.
الف) حضور ارتش آمریکا در افغانستان(۱۰ هزار نفر) عراق(۱۳۵ هزار نفر) و پاکستان(۲۰ هزا نفر).
ب) گسترش پایگاه های نظامی شامل ۷ پایگاه در عراق، چند پایگاه در افغانستان، پایگاه های نظامی در عربستان، بحرین، عمان، امارات، و نیز پایگاه های نظامی در آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، گرجستان و...
ج) قراردادها و پیمان های دفاعی دو جانبه.
د) خرید تسلیحات آمریکا توسط کشورهای منطقه.
هـ) حضور گسترده سازمان سیا و عوامل آن در منطقه.
بنابراین با توجه به خصومت و دشمنی آمریکا از ابتدای انقلاب اسلامی با نظام اسلامی، چنین حضور گسترده و متنوع در منطقه، به عنوان تهدید جدی ایران محسوب می گردد.
۳) افزایش قدرت رژیم صهیونیستی:
افزایش حضور رژیم صهیونیستی و تلاش برای نفوذ در سیستم های امنیتی و نظامی کشورهای همسایه ایران، از چالشهای مهم امنیتی ایران محسوب می شود. روابط گسترده نظامی این رژیم با ترکیه، نفوذ اسرائیل در شمال عراق، افغانستان، کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز بویژه آذربایجان زمینه را برای کاهش حضور نظام جمهوری اسلامی ایران فراهم می نماید.
۴) پرونده هسته ای ایران در شورای امنیت:
ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت، یکی دیگر از چالش ها و تهدیدات علیه ایران است. براساس فصل ششم، شورای امنیت مکانیزم مسالمت آمیز و نیز براساس فصل هفتم مکانیزم های نیمه سخت (تحریم های همه جانبه اقتصادی و سخت(حمله نظامی) را
می تواند عمل کند.
۵) پروژه خاورمیانه بزرگ:
پروژه فوق در حوزه امنیت ملی ایران بوده که سلطه نوینی را با روش جدید تحت عنوان دموکراسی سازی بر منطقه حاکم می کنند که با منافع و امنیت ملی ایران در تضاد است. آمریکایی ها در این پروژه به دنبال تغییرات اساسی در سطوح اقتصادی، سیاسی، فرهنگی منطقه خاورمیانه هستند. بنابراین پروژه فوق می تواند قابلیت تهدید کنندگی علیه ایران داشته باشد.
۶) جنگ نرم:
این تهدید شکل دیگری از تهدیدات موجود و آتی دشمنان علیه ایران اسلامی است در این جنگ رسانه ها مهمترین ابزار می باشند. سرمایه گذاری سالهای گذشته غرب در راه اندازی و حمایت از رسانه های مخالف و فعال شدن بیش از ۳۰ شبکه تلویزیونی و ماهواره ای ضدانقلاب و فعال بودن دهها رادیوی متعدد نظیر رادیو آمریکا، رادیو فردا، رادیو آزادی و پخش برنامه های شبانه روز علیه ایران از جمله آنهاست. حمایت از طیف روشنفکران دمکراسی ساز و ارتباط با برخی چهره های افراطی دوم خردادی و نیز برخی چهره های حلقه کیان از دیگر ابزارهای آنهاست.
در جنگ نرم، مهمترین قوت جمهوری اسلامی ایران یعنی ایمان و اعتقاد مردم به اسلام، انقلاب و آرمانهای امام خمینی و رهبری جمهوری اسلامی توسط رسانه های ضدانقلاب مورد هدف قرار می گیرد.
۷) جهانی سازی:
پروژه جهانی سازی یکی دیگر از جنبه های تهدید بین المللی ایران است. فرآیند جهانی سازی که از سوی قدرتهای غربی بویژه آمریکا جهت یکسان سازی فرهنگ و عادات ملتها و تضعیف مرزهای جغرافیایی و فرهنگ و نیز اقتصاد ملی مطرح است از جلوه های برجسته تهدیدات بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران می باشد.
۸) ناتوی فرهنگی:
مهمترین زمینه های تغییر رویکرد آمریکا به ناتوی فرهنگی عبارتند از کارآمدی اسلام در تقابل با هژمونی غرب و نیز تناقضات و ناکارآمدی لیبرال دمکراسی می باشد. نابودی هویت ملی جوامع بشری، بدست گرفتن سر رشته تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورهای هدف، مجبور کردن ملتها به پذیرش فرهنگ مبتذل دول استعماری، سازماندهی و حفظ انسجام تمدن غربی و جلوگیری از ایجاد تمدن اسلامی از مهمترین اهداف ناتوی فرهنگی است. رویکرد اصلی ناتوی فرهنگی جنگ نرم و هدف اصلی آن نابودی هویت ملی جوامع بشری به ویژه مقابله با ایمان انسانهایی است که می خواهند از هویت دینی و ملی خود شرافتمندانه دفاع کنند.
۹) حقوق بشر:
یکی از تهدیدات غرب علیه جمهوری اسلامی ایران، بهره گیری از حربه حقوق بشر بوده است. متأسفانه غرب، نظام جمهوری اسلامی را علیرغم برگزاری دهها انتخابات مردمی و عضویت در کنوانسیونهای متعدد حفظ حقوق بشر، متهم به نقض حقوق بشر نموده که قطعاً یافتن پایگاهی مردمی از این طریق در داخل ایران، مسیری ناکارا بوده است.
ب) فرصتهای جمهوری اسلامی
در یک جمع بندی از قوتهای جمهوری اسلامی(رهبری، توانایی دفاعی، علمی و تکنولوژیک، توانمندی هسته ای، الهام بخشی، حاکمیت دولت اصولگرا و...) می توان گفت جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورها و قدرتهای تأثیرگذار در منطقه خاورمیانه است. در بررسی کشورها از لحاظ تأثیرگذاری و تأثیرپذیری، ایران در ردیف کشورهایی که زیاد تأثیرگذار است ولی از نظام بین الملل کمتر تأثیر می پذیرد، قلمداد می گردد.
مهمترین فرصتهای جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی عبارتند از:
۱) شکست راهبردهای آمریکا در منطقه و گسترش تنفر مردم:
ناکامی های مستمر آمریکا در منطقه از یکسو و تنفر مردم منطقه و جهان اسلام از عملکرد آمریکا، موقعیت این کشور را به شدت تنزل داده است. طبیعی است ضعف آمریکا، فرصت قابل توجهی برای جمهوری اسلامی در مبارزه با سیاست های سلطه طلبانه این کشور ایجاد کرده است.
اساساً ضعف و شکست آمریکا در عراق و افغانستان، علاوه بر ایجاد موج اعتراضات در داخل آمریکا، جایگاه ایران را در منطقه به عنوان یک ابر قدرت منطقه ای تقویت کرده است. اکنون نظرسنجی ها حکایت از ابراز انزجار بیش از نود درصد مردم از آمریکا می باشد.
۲) افزایش بیداری اسلامی و خود آگاهی اسلامی:
در سالهای اخیر گرایش مردم منطقه به اسلام و تشکیل حکومت اسلامی و مبارزه با سلطه طلبی غرب و آمریکا بشدت افزایش یافته است.
این موضوع دولتمردان غربی را شدیداً نگران ساخته و عامل هشدار مراکز راهبردی غرب گردیده است. اگر چه لشگرکشی آمریکا به منطقه با هدف مقابله با بیداری اسلامی بوده اما توسعه و گسترش جنبش اسلام گرایی در منطقه، جایگاه ایران را در منطقه ارتقاء داده است. امروزه توسعه و تعمیق عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران بر دوستان و دشمنان ایران امری انکارناپذیر است.
۳) کاهش دولتهای متخاصم در همسایگی ایران:
پیامد تحولات سالهای اخیر در خاورمیانه سقوط دولت طالبان و روی کارآمدن دولتی عمدتاً هماهنگ با سیاست های ایران، فروپاشی حزب بعث و دولت صدام و روی کار آمدن دولت شیعه طرفدار نظام جمهوری اسلامی ایران، همگرایی دولت اسلام گرای ترکیه با ایران به واسطه تهدید مشترک، توسعه روابط ایران با کشورهای ترکمنستان، ارمنستان و آذربایجان، و اطمینان خاطر نسبی ایران از عدم تهدید در اطراف مرزهای مشترک با این کشورها و تغییر دیدگاه های عمده کشورهای حاشیه خلیج فارس نسبت به ایران، فرصتهای خوبی را در اختیار ایران قرار داده است.
۴) افزایش قیمت انرژی:
افزایش درآمد ملی ایران، بر اثر افزایش قیمت نفت در سقف بیش از ۷۰ دلار در هر شبکه و مدیریت صحیح آن، تأثیر چشمگیری در رشد اقتصادی کشورهای صنعتی داشته و آنها را در برخورد با جمهوری اسلامی نیز محتاط خواهد کرد.
۵) افزایش تقاضای جهانی به انرژی:
نیاز اقتصاد جهانی به انرژی باعث شد تا دولتهای قدرتمند و صنعتی جهت حفظ رشد اقتصادی خود به تأمین انرژی مطمئن روی آورند. این نیازمندی موجب رویکرو کشورهای صنعتی به ایران به عنوان چهارمین کشور دارنده نفت و گاز شده است.
تقاضای اتحادیه اروپا پیرامون انتقال انرژی ایران به اروپا، موافقت نامه احداث خط لوله ایران، هند و پاکستان، قرارداد صد میلیاردی انتقال گاز مایع به چین و... از جمله وابستگی کشورها به انرژی منطقه و ایران است. همین امر فرصت بسیار مناسبی را در اختیار ایران قرار می دهد تا ضمن گره زدن امنیت خود با نیازهای کشورهای فوق، اهداف ملی خود را با هزینه کمتری قرار می دهد تا ضمن گره زدن امنیت خود با نیازهای کشورهای فوق، اهداف ملی خود را با هزینه کمتری پیگیری نماید.
۶) ضعف و چالش در ارکان رژیم صهیونیستی:
اساس رژیم صهیونیستی بر سه موضوع استوار است.
الف) ارتش و جوخه های ترور
ب) مهاجرت یهودیان به سرزمین های اشغالی
ج) حمایت قدرتهای غربی
در سالهای اخیر هر سه رکن فوق آسیب جدی دیدند. تهاجم اسرائیل با هدف نابودی حزب ا... در سال گذشته، منجر به شکست رژیم صهیونیستی و افسانه شکست ناپذیری آن و امنیت پایدار ۶۰ ساله آن فرو ریخت. مبارزه بی امان فلسطینی ها با رژیم صهیونیستی و ناامن ساختن همه سرزمین های اشغالی توسط حزب ا... لبنان، مهاجرت را در این سرزمین معکوس کرد. بدین ترتیب موقعیت رژیم صهیونیستی بعنوان یکی از دشمنان جمهوری اسلامی، در موقعیت بسیار ضعیفی است.
۷) ارتقاء وجهه و جایگاه عزتمند بین المللی جمهوری اسلامی ایران:
در طول سالهای اخیر قدرت الهام بخش انقلاب اسلامی و کارکردهای بین المللی و منطقه ای انقلاب اسلامی، و در سایه اتحاد ملی و انسجام اسلامی و همگرایی بین ارکان نظام و حاکمیت فضای اصولگرایی در کشور و بدست گیری قوای مختلف توسط جریان اصولگرا، ایران در بی نظیر ترین دوران تاریخی خود بسر می برد. اگر چه القای شرایط ویژه در کشور از سوی برخی از چهره های روحانی و القای حساسیت های خاص برای کشور، ناشی از فضای رقابتی با دولت اصولگرا می باشد، اما همه تحلیلگران منصف بر این نکته اذعان دارند که آثار مثبت رویکردها و عملکرد دولتمردان پر تلاش کاملاً آشکار است.
۸) توان ضربه متقابل و قدرت بازدارندگی در مواجهه با تهدیدات:
توانمندیهای نظام در مهار و کنترل و مواجهه با بحرانهای داخلی و خارجی، شرایطی را برای ایران اسلامی فراهم کرده که در مواجهه با هر تهدید داخلی و خارجی پاسخگو است. قدرت امروز مدیریت کشور و هدایت مدیریتی کشور در دشوارترین و سخت ترین اموری که سالهای گذشته به دلیل عدم شجاعت و سیاسی کاری با اهمال دولتمردان اصلاحات و سازندگی مواجه بوده است. امروزه دولت اصولگرا با شجاعت کامل در مدیریت انرژی و تحول در فرآیند مصرف بنزین و امثالهم تحول جدی در عرصه مصرف مردم و استفاده بهینه از انرژی و ایجاد پشتوانه لازم برای درآمدهای ارزی کشور معمول خواهد داشت، این فرآیند منجر به تحول جدی در عرصه های اقتصادی مردم و جامعه خواهد شد.
روحیه اعتماد به نفس و خودباوری که در سایه مکتب اسلام ناب محمدی توسط امام خمینی (ره) و رهبری انقلاب در کشور ایجاد شده جلوه ها و دستاوردهای گوناگون آن در عرصه انرژی هسته ای، سلولهای بنیادین، نانو تکنولوژی، بایوتکنولوژی و... ایجاد شده و ایران در مقطع تاریخی بی نظیری قرار گرفته که در حال گذر از توسعه نیافتگی و ورود به دوران پیشرفت، رفاه، معنویت، عدالت و اقتدار می باشد. این شرایط قطعاً منجر به ایجاد شرایطی می گردد که ایران در چشم انداز ۲۰ ساله، یکی از قطب های مهم اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در جهان خواهد شد.
● نتیجه گیری
احصاء تهدیدها و فرصت فراروی نظام یک امر عقلانی و اصل مسلم علمی است که استراتژیست های داخلی برای ترسیم راهبردهای نظام نیازمند اجماع سطوح
تصمیم گیری کشور، علمی برخورد کردن آنان، جامع نگری و پرهیز از دید تک بعدی، تکیه بر علت ها به جای معلول ها، تکیه بر اصل پیشگیری به جای درمان، همگانی و مردمی کردن امنیت، همگرایی علمی و تئوریک مراکز ثبات بخش در بر طرف سازی تهدیدات و تقویت قوتها و فرصتهای فراروی می باشند.

رمضان شعبانی سارویی
منابع:
۱- رمضان شعبانی، چگونه تحلیل سیاسی کنیم، انتشارات اعتدال، ۱۳۸۶.
۲- بصیرت سیاسی، انتشارات بسیج فرهنگیان ۱۳۸۶.
۳- فصلنامه مطالعات سیاسی روز، شماره ۱۶، ۱۳۸۴.
۴- فصلنامه مطالعات سیاسی روز، شماره ۱۸، ۱۳۸۴.
۵- فصلنامه مطالعات سیاسی روز، شماره ۲۰، ۱۳۸۵

منبع : روزنامه کیهان