انقلا‌بی لا‌تین در لباس دیپلمات

معروف است كه انقلا‌ب‌ها فرزندان خود را می‌بلعند اما سرنوشت دانیل اورتگا، انقلا‌بی لا‌تینی كه روزگاری نماد مبارزه با امپریالیسم آمریكا محسوب می‌شد، استثنایی بر این قاعده است. او كه این روزها میهمان همتای ایرانی خود است اگر بار نخست آن‌قدر شوربخت بود كه توطئه‌های كاخ سفید دولت رویایی‌‌اش را درهم كوبید، پس از ربع قرن بار دیگر در ردای ریاست‌جمهوری نیكاراگوئه زمام امور را در دست گرفته و در بازه‌ای كوتاه میزبان و سپس میهمان سیاستمداران ایرانی می‌شود.
سرنوشت دو كشور، گذشته از بعد جغرافیایی و ناهمگونی‌های فرهنگی، به گونه‌ای حیرت‌آور درهم تنیده شده است. انقلا‌ب نیكاراگوئه كه با سرنگون كردن سلسله پادشاهی <سوموستا> همراه بود در همان سالی روی داد كه ایرانی‌ها رژیم حاكم بر كشور خود را به زیر كشیده و انقلا‌ب خود را به پیروزی رساندند. همزمانی دو انقلا‌ب، كه هر دو با خلع حاكمان دست‌نشانده غرب همراه بود از همان ابتدا سیاستمداران آمریكایی را به واكنش واداشت. اگر كارتر دموكرات در خود توان مقابله با امواج خروشان مردم انقلا‌بی را نمی‌دید، به قدرت رسیدن ریگان جمهوریخواه كه شیفته <نمایش> قدرت بود معادلا‌ت حاكم را به گونه‌ای بنیادین دچار تغییر كرد.
گذشته از این همزمانی و خصومت مشترك سرنوشت، ایران و نیكاراگوئه در پرونده رسوایی كاخ سفید بار دیگر در كنار هم قرار گرفتند. سران واشنگتن كه از همان ابتدای پیروزی ساندنیست‌ها بنا را بر تقویت مخالفان مسلح آنان گذاشته بودند پس از افشای جنایات هولناك كنتراهای دستاورد خود و قتل‌عام‌های هولناك بی‌گناهان مجبور به عقب‌نشینی شده بودند. مخالفت كنگره با كمك مالی و نظامی به كنتراها اما مانعی بر سر راه كاخ سفید محسوب نمی‌شد. در همان سال‌هایی كه ابتدا تجاوز عراق به ایران و سپس پناه دادن و كمك به گروه‌های تروریستی در درون مرزهای كشور تبدیل به سیاست پنهان اما فعال آمریكا شده بود، در سوی دیگر جهان هم تروریست‌های موسوم به كنترا از حمایت كامل آمریكا برخوردار بودند. رسوایی ایران- كنترا زمانی رقم خورد كه كاخ سفید از یك سو برای نجات گروگان‌های خود در خاورمیانه خود را ناگزیر به جلب رضایت تهران می‌دید و در سوی دیگر قید و بند كمك رسمی به كنتراها، مانع پیگیری سیاست سرنگون‌سازی انقلا‌بیون لا‌تین شده بود.
مبادله پول و اسلحه و آنچه كه در جریان این ماجرا در مثلث <تهران - واشنگتن - ماناگوآ> گذشت اگرچه بعدها به رسوایی بزرگ كاخ سفید منجر شد اما آن‌قدر منابع مالی در اختیار حامیان شورشیان و گروه‌های تروریستی ضددولت قرار داد كه سرانجام اورتگا و همراهان ساندینیست او از قدرت ساقط شدند. این سرنگونی هرچند به بهای گران برباد رفتن حیثیت واشنگتن در قاره لا‌تین و در نهایت كناره‌گیری برخی چهره‌های دخیل در آن از صحنه سیاسی تمام شد، اما سران ایالا‌ت متحده را در رویای شیرین نابودی <انقلا‌بیون مخالف> در یكی از معدود كانون‌های ضدامپریالیسم فرو برد.
سیر حوادث در دهه‌های بعد و رویكرد قاره لا‌تین به سمت و سوی چپ‌گرایان و به قدرت رسیدن چهره‌هایی چون چاوز، مورالس و كوره‌آ در كنار كاستروی تمام‌ناشدنی هرچند تلخكامی واشنگتن را به همراه داشت اما درست در همان زمان كه جورج بوش پسر به پاس وفاداری یاران قدیمی پدرش كه با رازداری خود باعث شدند وی علی‌رغم نقش موثری كه به‌عنوان رئیس سیا در ماجرای ایران- كنترا ایفا كرده بود، در نهایت راهی كاخ سفید شود- گانگسترهای كنترا را به قدرت بازگردانده و به مناصب مختلف می‌گماشت، قدرت‌گیری مجدد ساندینیست‌ها و بازگشت اورتگا به قدرت معادلا‌ت منطقه‌ای را برهم زد.بازگشت اورتگا به قدرت- این‌بار نه به‌عنوان یك انقلا‌بی كه در قامت منتخب مردم- همگان را در انتظار نطق‌های آتشین و توفنده او علیه <امپریالیسم آمریكا> نگاه داشته بود. سخنان اورتگا در همان روزهای نخست و دیدار وی با فرستادگان آمریكا نشان داد كه چگونه انقلا‌بی لا‌تین، ایدئولوژی را در خدمت عمل‌گرایی قرار داده است. او درس‌آموخته از تحولا‌ت و سیر وقایع می‌دانست كه تحكیم پایه‌های حكومت در تامین رفاه و برابری برای مردمان این كشور نهفته است و در چنین بستری در نخستین گام‌های خود سیاست <حذف گرسنگی> و <محو بی‌سوادی> را در دستوركار قرار داد.
سیاستمدار نیكاراگوئه‌ای بر این باور بود در سرزمینی كه مردمانش در بی‌سوادی و فقر دست و پا بزنند، هیچ كورسوی امیدی به چشم نمی‌خورد. سخنان اورتگا در باب عدم خصومت با آمریكا بسیاری را حیرت‌زده كرد، اما او و همراهانش كه هنوز سابقه تلخ دخالت‌های خون‌بار كاخ سفید را در برابر چشمان خود دارند، بر این باور بودند كه مبارزه با امپریالیسم نه با <شعار> كه با<شعور> شدنی است. پیمودن راهی كه ونزوئلا‌یی‌ها پیمودند، یعنی افزایش سطح رفاه اجتماعی و زندگی شهروندان، ریشه‌كن كردن بی‌سوادی، قطع دست‌های فاسد و غارتگر منابع و ثروت‌های كشور و بالا‌خره پرهیز از ماجراجویی‌های پرهزینه در عرصه دیپلماسی بدین ترتیب در دستوركار نسل دوباره روی ‌كارآمده ساندینیست‌ها شد. چپ‌گرایان لا‌تین قریب به یك دهه است كه بازی سیاسی جدیدی را به نفع خود آغاز كرده‌اند.
كسب رضایت داخلی به همراه سلب بهانه مخالفان خارجی پایه و اساس این بازی را شكل می‌دهد. در چنین بستری است كه چاوز پس از توفان كاترینا روزانه ده‌ها هزار بشكه نفت به مردمان آمریكا هدیه می‌دهد و در لندن از كمك برای رفع فقر و گرسنگی می‌گوید تا همچون بازیگری كه به احترام آسیب‌دیدن رقیب توپ را از میدان برای چندثانیه‌ای به بیرون فرستاده، تماشاگران را به ستایش خود وادار كرده و فشار افكار عمومی را به سمت رقیب متوجه كند. اورتگا هم با همان هوشمندی ترجیح می‌دهد از حمله مستقیم به دشمن بزرگ خود خودداری كرده و بدین ترتیب نه‌تنها بهانه اقدامات شدید را از آنان بستاند كه با گردآوردن حامیان بیشتر به دور خود، تحقق اهداف و سیاست‌های دولتش را هم تضمین كند.
انقلا‌بی سابق این‌بار مدام بر طبل شعار نمی‌كوبد چراكه هنر سیاستمدار را در تبدیل تهدید به فرصت و چنگ انداختن به آن می‌داند و در این بستر شعور سیاسی و ادبیات دیپلماتیك را برگزیده است. تجربه مشترك همتایان لا‌تین هم به او آموخته است كه چگونه با دوری از تنش می‌توانددژی مستحكم از دیپلماسی به دور خود بكشد.
رئیس‌جمهور نیكاراگوئه اما در بازی با برگ‌ها هم هوشیار است. او در همان حال كه رویكرد مشترك دو كشور در مقابله با سیاست خارجی تهاجمی و یكجانبه آمریكا را عاملی برای نزدیكی طرفین و مستحكم‌تر كردن حلقه دوستانش می‌داند، همچون بندبازی ماهر بر ریسمان انفكاك میان تهران و واشنگتن گام برداشته و با حفظ روابط با طرف دیگر، از فروافتادن از یك سوی ریسمان خود را نجات می‌دهد. نزدیكی با ایران هم در این میان گذشته از انبوه مزایای اقتصادی، كارتی است كه روزگاری می‌تواند مانند برگ برنده از آستین او بیرون بیاید.
ایدئولوژی‌محوری در دولت نهم بنیان و اساس جهت‌گیری‌های سیاست خارجی را شكل داده است و با چنین رویكردی است كه سران چپ‌گرای لا‌تین بارها میزبان و میهمان احمدی‌نژاد بوده‌اند. اما آنچه كه معمولا‌ مغفول می‌ماند وزنی است كه كاراكاس، ماناگوا و حتی هاوانا به روابط خود با تهران داده‌اند و مقایسه آن با جایگاه این كشورها در سیاست خارجی ایران. اورتگا سیاستمدار عملگرا و هوشمندی است. او در تهران انبوهی عكس به یادگاری انداخته و با كوله‌باری از خاطرات خوش و سخنان جذاب میزبانانش را ترك می‌كند، اما آیا در میانه بازی هم خاطرات تهران را به یاد خواهد داشت؟

مهران قاسمی

منبع : روزنامه اعتماد ملی