هگل؛ فیلسوف دیالکتیک و تاریخ

اگرچه مارکس هگل را نقد کرد، اما بدون دیالکتیک هگل، فلسفۀ مارکس نمی‌توانست چنین پویا و تحلیلی شود. خود مارکس بارها به هگل ارادت نشان داده و او را استاد بزرگ فلسفه نامیده است. در یک جمله باید گفت که مارکس دیالکتیک هگل را از جهان ایده‌ها به جهان ماده آورد، و تاریخ خودآگاهی روح را به تاریخ مبارزۀ طبقاتی بدل کرد.