چهره‌های سیاسی در قاب مستندسازان| از محاکمه آزادی تا عبای سوخته

همشهری آنلاین: نوزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران (سینما حقیقت) از ۲۵آذر توسط مرکز گسترش سینمای مستند وتجربی به دبیری محمد حمیدی‌مقدم در پردیس سینمایی ملت برگزار می‌شود. هر سال سینما حقیقت چشم‌انداز تقریبا کاملی از گرایش‌های مستندسازی‌ فارسی را در برابر مخاطبان قرار می‌دهد. در یک دهه گذشته مستندهای ساخته شده از چهره‌های سیاسی تاریخ معاصر ایران پای ثابت بخش‌های اصلی و جانبی این جشنواره بوده؛ گرایشی که به‌گونه مهمی در مستندسازی‌ سیاسی ما تبدیل شده است. در برنامه مجله تصویری ۲۴به بهانه آغاز این دوره از جشنواره ۲مستندساز میهمان برنامه بودند. ۲مستندسازی که فیلم‌هایشان درباره ۲چهره مؤثر تاریخ انقلاب اسلامی است. مهدی فارسی، کارگردان «عبای سوخته» به زندگی آیت‌الله شهید بهشتی می‌پردازد و محمد عبدی، کارگردان «محاکمه آزادی» درباره دورانی از زندگی شادروان مهدی بازرگان است.

• پروسه تولید «عبای سوخته» از زندگی شهید بهشتی
مهدی فارسی: ساخت این فیلم سال ۹۹آغاز شد، نخستین تجربه‌ای بود که اول تهیه‌کننده کار را شروع کرد و من سال۱۴۰۱به‌ کار اضافه شدم. ابتدا یک‌سریال ۵قسمتی ساخته و بعد نسخه سینمایی (مستند) به جشنواره ارائه شد. با توجه به ابعاد زندگی شخصی شهید بهشتی و همچنین مصاحبه‌هایی که گرفته شد، ما نتوانستیم به نسخه‌ای که دنبالش بودیم برسیم. تصمیم بر این بود که از کودکی تا شهادت شهید بهشتی را کار کنیم. برای من هم همیشه این موضوع مهم بود. ما از شهید بهشتی صداهایی که شنیدیم بیشتر اندرزهای اجتماعی است، اما صداهایی از ایشان وجود دارد که ارجاعاتی به گروه‌ها و برخی از اشخاص است. ما از این صداها در فیلم مستند استفاده کردیم. ساعت‌ها صدای استفاده نشده از شهید بهشتی وجود دارد. درست است که این صوت‌ها در اینترنت موجود است اما باید خیلی بگردیم تا آنها را پیدا کنیم، اما نمی‌دانم چرا بعد از گذشت‌ سال‌ها از شهادت ایشان کسی این اصوات را درست پیاده نکرده و انگار کسی آنها را گوش نداده است.

• پروسه ساخت مستند «محاکمه آزادی» زندگی بازرگان
محمد عبدی: پروژه من درباره بازرگان یک دغدغه شخصی بود و من با توجه به علاقه به شخصیت ایشان دوست داشتم که بتوانم آن را به تصویر بکشم. اواسط دهه۹۰ به فکر ساخت مستند افتادم و می‌خواستم مستندی بسازم که غیراز مصاحبه‌گرفتن باشد. آغاز مستند با سال تولد بازرگان می‌توانست یک درام را برای مستند تشکیل بدهد که بتوان به چرخه قصه‌گویی ورود کرد. اما من وقتی این مستند را ساختم هیچ‌کس از فیلم حمایت نکرد و با پیگیری فراوان در نهایت با حمایت خانواده بازرگان ساخته شد و پسران بازرگان به داد ما رسیدند. من در طول پروسه تولید همه کار انجام دادم و البته با این موضوع مشکلی ندارم، هم کارگر بودم و هم کارگردان. حتی کارهای صحنه و لباس را خودم انجام می‌دادم.

• «محاکمه آزادی» مستندی از ۳ قسمت داستانی
محمد عبدی: قسمت اول ساکن خانه نارون تا دوران بورسیه شدن، مهندس بازرگان است. قسمت دوم مستند «محاکمه آزادی» است که در جشنواره به نمایش درمی‌آید و قسمت سوم نیز به مبارزات بازرگان و انقلاب تا سال ۷۳که از دنیا رفتند، ‌می‌پردازد.

• «عبای سوخته» در ۳ فصل تصویر شده است
مهدی فارسی: این مستند ۳ فصل دارد، همانطور که گفتم قرار بود خیلی شخصی‌تر به آن نگاه کنیم و زمانی که آقای ابوالحسنی متن را نوشت ما تصمیم گرفتیم که در استودیو ضبط داشته باشیم. ۶۳دقیقه گفتار متن (صدای راوی) داشتیم و منابع آرشیوی هم از دقیقه ۴۳فیلم شروع شد. در نهایت تصمیم گرفتیم که ۲۰دقیقه آخر را به یک فیلم مستند تبدیل کنیم و مسیر ماجرا تغییر کرد. راستش این بخش از فیلم نیز موضوعاتی دارد که به شرایط امروز جامعه ما پهلو می‌زند.
• استفاده از منابع آرشیوی در مستندسازی‌
مهدی فارسی: استفاده از منابع آرشیوی در تولیدات وجود دارد و البته می‌توان از چند زاویه به موضوع نگاه کرد، یکی از کارهایی که باید ارگان‌ها و سازمان‌های مربوطه انجام دهند، رسیدگی به اوضاع آرشیو است. در طول این سال‌ها استفاده‌ها متفاوتی از آرشیوها شده از مستند تا فیلم‌های داستانی و حتی پژوهش و تحقیق. اما باید بگویم که اوضاع آرشیو سال‌ها اول انقلاب و جنگ خیلی بهم ریخته است. وقتی ما مستند شهید بهشتی را ساختیم 22هزار فریم عکس جمع کردیم و هزار و دویست ساعت تصویر به‌دست آوردیم اما هیچ‌کدام فهرست نشده بود، یکی از کارهای ما این بوده فهرست را درست کنیم و این کار را هم انجام دادیم.