مسئولیت من ساختن تندیس نیست، ثبت حقیقت است

به گزارش خبرنگار مهر، مریم عرفانیان متولد تیر ۱۳۵۹ در مشهد، نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس و تاریخ شفاهی است. او که فارغ‌التحصیل علوم ارتباطات است، فعالیت حرفه‌ای خود را از اواخر دهه هفتاد با نگارش داستان کوتاه آغاز کرد و اکنون با بیش از شصت عنوان کتاب در حوزه‌ دفاع مقدس، زندگی‌نامه رزمندگان و خاطرات، یکی از چهره‌های مؤثر در ثبت روایت زنان در بستر تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌آید. در آستانه میلاد حضرت فاطمه(س) و روز زن، با او به گفت‌وگو نشستیم.

عرفانیان با اشاره به اینکه نویسندگی در حوزه دفاع مقدس چالش‌های زیادی داره گفت: چالش‌ها چندگانه است؛ از فشارهای اجتماعی و نقش‌های سنتی که زمان و فضای خلاق را محدود می‌کنند، همچنین چالش دیگر، کمتر دیده شدن آثار زنانه در برخی محافل و دسترسی محدودتر به منابع پژوهشی است. کلید حل این چالش‌ها، ایجاد فضای امن و حمایت‌گر برای نوشتن و دیده‌شدن زنان نویسنده است.

او درخصوص تفاوت نثر زنان با نویسندگان مرد گفت: به طور کلی نمی‌توان حکم قطعی داد، اما نثر زنان معمولاً گرایش به ظرافت نگاه، توجه به جزئیات روانی و لایه‌های پنهان عاطفی دارد. نویسندگان مرد گاه زاویه‌های دیگری را پررنگ می‌کنند. اما در نهایت، آنچه مهم است صراحت نگاه و اصالت نگارش است، نه جنسیت نویسنده.

عرفانیان که راوی زندگی زنان این سرزمین است، گفت: هر راوی دنیای منحصربه‌فردی دارد. به یاد دارم در مصاحبه‌ای با همسر یکی از شهدا، وقتی از روزهای سخت پس از شهادت همسرش گفت، نه با گریه که با چشمانی پر از آرامش و افتخار سخن می‌گفت. این تصویرِ «صلابت عاطفی» عمق معنای پایداری را برایم دگرگون کرد.

عرفانیان درباره ابعاد نادیده‌شده‌ای روایت زنانه از دفاع مقدس گفت: جنگ فقط جبهه‌ها نبود. جنگ، مدیریت خانه در سایه کمبودها، هنر تبدیل اضطراب به دعا، حفظ زندگی و امید در دل شهرهای بمباران‌شده، و تحمل انتظارهای پایان‌ناپذیر بود. این‌ها فضاهایی است که زنان به بهترین شکل می‌توانند روایت کنند؛ روایت پشت جبهه که کمتر شنیده شده است.

نویسنده کتاب «لیلی منم» درباره تعادل برقرار کردن بین تقدیس قهرمان و نمایش انسان واقعی گفت: مسئولیت اصلی من، راستگویی است، نه ساختن تندیس بی‌عیب‌ونقص. این زنان قوی بودند، اما رنج می‌کشیدند، گاهی می‌ترسیدند و خسته می‌شدند. من تلاش می‌کنم این ابعاد را با حفظ کرامت راوی، صادقانه ثبت کنم. قهرمانی واقعی در گذشتن از همین دشواری‌های انسانی است.

او افزود: «لیلی منم» با زبانی ساده در قالبِ خاطره شفاهی نوشته شده و روایت زندگی راضیه فدایی، همسر شهید مهدی سورچی را در بر می‌گیرد. این کتاب نتیجه حدود دو سال مصاحبه و پژوهش است و به زندگی عاشقانه، دشواری‌ها و پایداری همسری می‌پردازد که در فضای بعد دفاع مقدس از یک جانباز هفتاد درصد نخاعی پرستاری کرد. داستانی عاشقانه که در کنار آن درد و سختی و پایداریِ زندگی در فضای پس از جنگ و همراهی با جانبازی که رنج می‌کشد را نشان می‌دهد. در این اثر، نمایش زن به‌عنوان یک عنصر فعال تصمیم‌گیر، پرتحمل و وفادار به آرمان‌های عشق و مسئولیت بود.

عرفانیان در پاسخ به این سوال که برای نسل امروز که جنگ را از دور تجربه کرده، جذابیت این روایت‌ها در چیست، گفت: در دل این روایت‌ها، ماجرای جهانی عشق، وفا و رشد فردی در بحران نهفته است. داستان زنی که در سخت‌ترین شرایط قد می‌کشد و زندگی‌اش معنای تازه‌ای پیدا می‌کند، داستانی جهان‌شمول است. کلید ارتباط، انتخاب آثاری است که بر این مفاهیم انسانی و روایت داستانی جذاب تأکید دارند.

او همچنین بیان کرد: به نظر من روایت‌های واقعی و چندبعدی به جای کلیشه‌ها، تاریخ‌نگاری زنان معاصر و گذشته، مطالعات بین‌رشته‌ای، رمان‌هایی با زنان تصمیم‌گیرنده و مستقل، و نیز آثار محلی که تجربه‌های زنان شهرها و روستاها را ثبت کند.

مریم عرفانیان در ادامه گفت: گاهی شنیده‌ایم که نویسندگیِ زنانه رنگ و بوی خاص خود را دارد. تجربه‌های منحصربه‌فردی مانند مادر بودن و زن بودن در بافت داستان‌ها و روایت‌های نمایان هستند. این دو نه تنها در تقابل نیستند، که یکدیگر را کامل می‌کنند. مادرانگی و زنانگی هر دو منابع غنیِ تجربه‌اند. مادرانگی نگاهِ مسئولانه، رنج‌پذیری، زمان‌بندیِ عاطفی و شناختِ نیازهای نسل بعد را به نویسنده می‌دهد؛ زنانگی شامل هویتِ فردی، حسِ زن، و تجربه‌های اجتماعی و تاریخی می‌شود. وقتی نویسنده این دو را تلفیق می‌کند، روایت‌هایی متعادل، انسانی و ژرف به‌وجود می‌آید که هم نزدیک به مخاطب است و هم دارای لایه‌های اجتماعی و روانی است.

او در پایان گفت: نوشتن برای زنان، به‌ویژه در حوزه‌های حساس، یک مسئولیت اخلاقی است. درست ثبت کردن. واقعیت، حفظ کرامت راوی و خلق متنی جذاب. پیشنهاد من به نویسندگان این است که همزمان با عشق به روایت، اصول پژوهش و اخلاق مصاحبه را جدی بگیرند. این است که روایت را ماندگار می‌کند.

عرفانیان که نویسنده آثار همچون «راهی برای رفتن» از انتشارات سوره مهر که به زندگی خواهران شهدا و پرستاران خط مقدم می‌پردازد، «تا ابد با تو می‌مانم» از انتشارات به‌نشر که درباره عشق و پایداری زنان پس از جنگ است. «همیشه منتظر» و «عطر پیراهن تو» ، «نیمه پنهان ماه – جلد ۳۰» و «شوشتری به روایت همسر» از دیگر این آثار است.