آیا پادکست‌ها می‌توانند جایگزین کتاب صوتی باشند؟

خبرگزاری مهر؛ گروه فرهنگ و ادب – زینب رازدشت: در عصر شتابان دیجیتال، عادت‌های فرهنگی و روش‌های کسب دانش دستخوش تحولی شگرف شده‌اند. در این میان، کتاب صوتی به‌عنوان یکی از نوآوری‌های مؤثر و محبوب در عرصهٔ نشر و فرهنگ، جایگاه خود را به سرعت تثبیت کرده است.
کتاب صوتی، با احیای سنت دیرینه قصه‌گویی و انتقال شفاهی دانش، آن را با فناوری‌های مدرن پیوند زده و تجربه جدیدی از «خواندن» را برای مخاطبان به ارمغان آورده است. به همین بهانه گفتگویی با امیر بهدانی مدیرعامل فیدیبو انجام داده‌ایم.

چرا انتشار کتاب صوتی در ایران هنوز پرهزینه و زمان‌بر است، حتی وقتی پلتفرم‌ها به سرعت در حال رشد هستند؟

کتاب‌های صوتی از جنبه‌های مختلف یک سرمایه‌گذاری بلندمدت محسوب می‌شوند. هرچند تولید آن‌ها پیچیدگی‌ها و هزینه‌های اولیه قابل‌توجهی دارد، اما به دلیل ماهیت محتوایی آن‌ها، امکان درآمدزایی در طول زمان وجود دارد. این امر به‌ویژه برای ناشرین صوتی می‌تواند به‌تدریج بازده مالی مناسبی ایجاد کرده و تولید این نوع محتوا را توجیه‌پذیر کند. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که برای افزایش بهره‌وری در فرایند تولید کتاب‌های صوتی، باید استراتژی‌هایی برای کاهش هزینه یا انتخاب بهینه محتوا در نظر گرفته شود. چنین رویکردهایی می‌تواند به انتشار بیشتر کمک کند و اطمینان حاصل شود که هیچ کتاب ارزشمندی از تولید نسخه صوتی بازنمانده است.

در مورد رشد پلتفرم‌های کتاب صوتی، با وجود سرعت نسبی گسترش این حوزه، شاید بتوان گفت که تعداد پلتفرمهای فعال به‌اندازه‌ای نیست که تحول چشمگیری در این زمینه مشاهده شود.

هنوز چند پلتفرم مشخص و اصلی در حال فعالیت هستند. دلیل آن نیز می‌تواند هزینه‌های بالای تبدیل محتوا به نسخه دیجیتال یا صوتی و اجرای فرایندهای مرتبط باشد که همچنان یکی از چالش‌های اصلی این صنعت باقی مانده است.

در انتخاب کتاب‌ها، معیار شما بیشتر پرفروش بودن اثر است یا ارزش محتوایی و فرهنگی آن؟

به طور کلی، ما به عنوان یک پلتفرم اصلی، همواره تلاش می‌کنیم رویکرد جامعی داشته باشیم. این یعنی بتوانیم همه کتابها را پوشش دهیم، اما برای اینکه کدام کتابها جایگاه ویژه‌تری در اپلیکیشن پیدا کنند و بیشتر در معرض دید کاربران باشند، معیار اصلی ما ارزش محتوایی آن‌هاست. به خصوص موضوعات مرتبط با برندی که برای ما اهمیت دارد.

بر همین اساس، کتاب‌هایی که دارای محتوای فرهنگی غنی هستند و با اصول برندینگ ما سازگارند، همیشه در صدر صفحه اول پلتفرم نمایش داده میشوند. این روش برندسازی ماست، اما در کنار آن، گروهی از کتاب‌های دیگر نیز وجود دارند که عمدتاً در حوزه روانشناسی دسته‌بندی می‌شوند و مخاطبان خاص خود را دارند.

این کتاب‌ها نیز در اپلیکیشن قابل دسترسی هستند و دیده میشوند، اما ممکن است جایگاه اول را نداشته باشند.

گویندگی سلبریتی‌ها یا چهره‌های شناخته شده، چه تاثیری بر فروش و کیفیت اثر دارد؟

در مورد استفاده از سلبریتی‌ها در تبلیغات یا خوانش کتاب، برخی پلتفرم‌ها این شیوه را انتخاب کرده‌اند و تصور میکنند که حضور افراد شناخته‌شده سلبریتی می‌تواند فروش و کیفیت آثار را تقویت کند. اما همان‌طور که میدانیم، چنین تاثیری همیشه تضمین‌شده نیست. گاهی ممکن است یک سلبریتی در حوزه حرفه‌ای خودش شناخته‌شده باشد، اما ویژگی‌های لازم برای حفظ کیفیت خوانش کتاب یا ارائه مناسب داستان را نداشته باشد.

ما نیز در برنامه خود از سلبریتی‌هایی استفاده کرده‌ایم که توانایی خوانش کتاب را به صورت حرفه‌ای دارند. بعضی از آن‌ها با کیفیت بالا و مهارت‌های شگفت‌آور در صداسازی و انتقال احساسات توانسته‌اند محتوای فوق‌العاده‌ای ارائه دهند. مثل هوتن شکیبا که نه تنها توانایی بالایی در خوانش دارد، بلکه آثار پرمخاطب و پرفروشی را تولید کرده است.

نظارت کیفی بر محتوای تولیدشده امری ضروری است، اما محدودیت‌های شدید یا صدور مجوزهای بیش از حد ممکن است راه مناسبی نباشد. بهتر است اجازه دهیم انتخاب نهایی برعهده مخاطب باشد و با ایجاد رقابت سالم میان تولیدکنندگان محتوا، کیفیت آثار افزایش یابداما در مقابل، سلبریتی‌هایی هم هستند که به دلیل کیفیت پایین خوانش نتوانسته‌اند موفقیت لازم را کسب کنند و حتی باعث کاهش فروش اثر شده‌اند.

در انتخاب افراد برای همکاری، اولویت اصلی ما همیشه کیفیت کار است. یعنی حتی اگر از سلبریتی‌ها استفاده کنیم، حتماً اطمینان حاصل می‌کنیم که توانایی اجرای کار با استاندارد بالا را داشته باشند. همچنین همکاری با افراد متخصص در زمینه کتاب‌خوانی که توانایی برجسته‌ای دارند و برای مخاطبان شناخته‌شده هستند، بخش مهمی از استراتژی ما محسوب می‌شود. به عبارتی، ترکیب کیفیت و تخصص برای ما در اولویت قرار دارد تا بتوانیم بهترین تجربه ممکن را برای کاربران فراهم کنیم.

بازار کتاب صوتی ایران در مقایسه با جهان چه وضعیتی دارد؟ آیا رشد مخاطب واقعی است یا بیشتر تبلیغاتی؟

قطعاً تبلیغات انجام شده از طریق پلتفرم‌ها موثر بوده است. در مقایسه با بازار جهانی، سهم بدی در کتاب‌های صوتی نداریم، اما باید توجه کرد که جایگزین‌های شنیداری دیگری مثل پادکست هم وجود دارند. پادکست‌ها به دلیل محبوبیت‌شان بخش جدی‌ای از بازار محتوای صوتی را به خود اختصاص داده‌اند، اما هر کدام ویژگیها و مخاطبان مخصوص به خود را دارند. در حال حاضر، کتاب‌های صوتی و پادکست‌ها رشد قابل توجهی در جامعه داشته‌اند.

واقعیت این است که ما در فضای مجازی تلاش کرده‌ایم تبلیغات جدی‌ای انجام دهیم؛ نه تنها برای معرفی کتاب‌های صوتی به عنوان یک محصول، بلکه حتی توضیح داده‌ایم که کتاب صوتی چیست. نتیجه این تلاش‌ها در یکی دو سال اخیر رشد خوبی برای این صنعت به همراه داشته است.

ما خودمان را رهبران بازار کتاب‌های صوتی می‌دانیم و مسئولیت خود می‌دانیم که مردم با این محصول آشنا شوند و حداقل یک بار آن را امتحان کنند. در حال حاضر قدم‌های مثبتی برداشته شده، اما همچنان فضای زیادی برای رشد و بهتر شدن وجود دارد.

مخاطبان بیشتر به نام پلتفرم وفادارند یا به گوینده و کیفیت اجرا؟

معمولاً کاربران یک پلتفرم وفادار به آن می‌مانند، به‌ویژه وقتی آن پلتفرم بهترین صدا و بالاترین کیفیت را ارائه دهد. به همین دلیل، تغییر پلتفرمی که برای خواندن یا گوش دادن به کتاب انتخاب کرده‌اند، برایشان دشوار است. حداقل این رفتار را در کاربران خودمان مشاهده کرده‌ایم. وقتی کاربران تصمیم بگیرند کتابی را گوش بدهند یا بخوانند، اغلب این کار را در همان پلتفرم انجام میدهند. این یک چرخه کامل ایجاد می‌کند: ما باید برترین کیفیت و بهترین صداها را فراهم کنیم تا کاربران ما را به‌عنوان یک پلتفرم باکیفیت بشناسند و نیازهای‌شان را از طریق ما رفع کنند. این منجر به افزایش فروش خواهد شد و در نتیجه دست ما برای جذب محتوا و ارائه کیفیت بهتر بازتر می‌شود. در نهایت این چرخه به‌صورت طبیعی ادامه پیدا می‌کند.

چه نوع کتاب‌هایی بیشتر شنیده می‌شوند: آثار داستانی، انگیزشی، تاریخی یا کودک و نوجوان؟

داستان و رمان در رتبه اول قرار دارند، یعنی ادبیات داستانی و رمان بیشتر مورد توجهاند. بعد از آن، کتاب‌های توسعه فردی و سپس کتاب‌های تاریخی در اولویت هستند. بیشتر رشد کتابهای انگیزشی، به دلیل صوتی بودنشان نیست؛ بلکه به خاطر محتوای متفاوت و جذاب آنهاست. در واقع، این رشد را باید به محبوبیت محتوای انگیزشی نسبت داد.

چقدر امید دارید کتاب صوتی بتواند بخشی از بحران مطالعه در کشور را جبران کند؟

کتاب‌های صوتی گزینه بسیار مناسبی برای مطالعه هستند، چرا که می‌توانید در مواقعی مثل زمان گیر افتادن در ترافیک، یا هنگام سفر با مترو به آن‌ها گوش دهید. حتی شب‌ها، وقتی در حال انجام کارهای شخصی خود هستید، فرصت دارید از کتاب‌های صوتی بهره ببرید. در واقع، این نوع کتاب‌ها برای مدیریت زمان و افزایش دسترسی به مطالعه گزینه‌ای فوق‌العاده هستند و به نظر من تأثیر قابل‌توجهی در آینده خواهند داشت.

به نظر شما چه تغییرات یا حمایت‌های فرهنگی لازم است تا تولید کتاب صوتی در ایران پایدارتر شود؟

این مسئله به سیاست‌های دولت در حمایت از محصولات فرهنگی و بهره‌گیری درست از ابزارهای تبلیغاتی بازمی‌گردد. در این میان، باید فضایی فراهم شود که تولیدکنندگان محتوا، مثل صداپیشه‌ها، با آزادی بیشتری بتوانند فعالیت کنند. مدیریت ارزشیابی و ممیزی نیز باید بهتر کنترل شود و فرآیند صدور مجوزها تسهیل گردد. البته بخش عمده‌ای از کار را خود ناشران صوتی پیش می‌برند، اما حمایت‌های مشخص و هدفمند وزارت ارشاد می‌تواند نقش قابل‌توجهی در بهبود وضع موجود داشته باشد. نکته‌ای که باید به آن پرداخت، موضوع کیفیت کتاب‌های صوتی است. در حال حاضر، شاهد افزایش تولید این نوع کتاب‌ها هستیم، اما بسیاری از آن‌ها کیفیت پایینی دارند. این موضوع به دلیل فقدان نظارت کافی بر تولید محتوای صوتی به وجود آمده است. اینکه هر فردی بتواند بدون رعایت استانداردهای لازم اقدام به تولید کتاب صوتی کند، منجر به نارضایتی مخاطبان شده است.

شاید لازم باشد فرآیندی برای ارزیابی و تأیید کیفیت کتاب‌های صوتی تعریف شود که اطمینان حاصل شود محتوای تولیدشده از نظر صدا، روایت و دیگر جنبه‌های فنی استاندارد لازم را دارا باشد.

کتاب‌هایی که دارای محتوای فرهنگی غنی هستند و با اصول برندینگ ما سازگارند، همیشه در صدر صفحه اول پلتفرم نمایش داده میشوند. این روش برندسازی ماست، اما در کنار آن، گروهی از کتاب‌های دیگر نیز وجود دارند که عمدتاً در حوزه روانشناسی دسته‌بندی می‌شوند و مخاطبان خاص خود را دارندهرچند نمی‌توان سلایق شنوندگان را نادیده گرفت، اما نظارت کیفی مناسب می‌تواند کمک کند تا کتاب‌های صوتی با کیفیت بیشتری عرضه شوند.
به این ترتیب، وقتی مخاطب برای خرید یک کتاب هزینه می‌کند، اطمینان خواهد داشت که محتوای خوبی دریافت می‌کند. این امر نه تنها رضایت مصرف‌کننده را بالا می‌برد، بلکه تصویر کلی بازار کتاب‌های صوتی را نیز بهبود می‌بخشد.

البته همچنان انتخاب و سلیقه مخاطب نهایی تعیین‌کننده است. بازار نشان داده که با وجود فراوانی محتوا، کتاب‌های صوتی با کیفیت همچنان سهم بیشتری از فروش را به خود اختصاص می‌دهند و بیشتر شنیده می‌شوند.

اعتماد مخاطبان به پلتفرم‌هایی با محتوای باکیفیت و ارائه تجربه شنیداری مناسب، نقش مهمی در این میان ایفا می‌کند. در نهایت باید گفت نظارت کیفی بر محتوای تولیدشده امری ضروری است، اما محدودیت‌های شدید یا صدور مجوزهای بیش از حد ممکن است راه مناسبی نباشد. بهتر است اجازه دهیم انتخاب نهایی برعهده مخاطب باشد و با ایجاد رقابت سالم میان تولیدکنندگان محتوا، کیفیت آثار افزایش یابد. همچنین پلتفرم‌ها باید با جلب اعتماد کاربران خود، نقش فعالی در ارزیابی و نمایش محتوای باکیفیت ایفا کنند.

برخی معتقدند کتاب صوتی باعث سطحی شدن مطالعه می‌شود؛ شما چه پاسخی به این انتقاد دارید؟

ما یک کالای مکمل هستیم، نه یک جایگزین. همیشه همراه شما خواهیم بود. شما نمی‌توانید همزمان پنجاه هزار کتاب فیزیکی با خود داشته باشید، اما پلتفرم‌های کتاب صوتی این امکان را فراهم کرده‌اند که به‌سادگی و در هر شرایطی مطالعه کنید. با داشتن فقط یک گوشی و یک هندزفری میتوانید در مسیرهای روزانه مثل اسنپ، مترو، تاکسی یا حتی محل کار، همچنان به خواندن ادامه دهید. به‌راحتی می‌توانید در زمان‌های آزاد خود حداقل ۲۰ تا ۳۰ صفحه از کتاب‌های مورد علاقه‌تان را مرور کنید؛ امکانی که بدون شک با کتاب‌های چاپی قابل دستیابی نیست.

* آیا برنامه‌ای برای توسعه محتوای صوتی اختصاصی، مانند سریال صوتی یا روایت‌های چندصدایی، دارید؟
ما خیلی روی این کار وقت میگذاریم. فیدیبو سریال‌های صوتی منتشر می‌کند که بخشی از آن‌ها تولیدات خودمان هستند.