عراقچی: حق غنی‌سازی مهمترین نقطه اختلاف ایران و آمریکا است

باشگاه خبرنگاران جوان - مشروح مصاحبه سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با خبرگزاری کیودو ژاپن به شرح ذیل است:

می‌توانیم درباره رابطه ایران و ژاپن صحبت کنیم، چون شما در ژاپن صاحب تجربه هستید. اکنون ژاپن دولت جدیدی دارد. شما چشم‌انداز تقویت روابط ایران و ژاپن در زمینه سیاست هسته‌ای و تعامل با آمریکا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

عراقچی: روابط ایران و ژاپن همیشه بسیار خوب و دوستانه بوده است. این روابط به سال‌های بسیار دور بازمی‌گردد و همیشه بر پایه منافع متقابل و احترام متقابل بوده است. باید بگویم که از نظر دوجانبه هیچ مشکلی نداریم. مشکلات از خارج از روابط دوجانبه ما نشأت می‌گیرد. این یک واقعیت است که ژاپن متحد ایالات متحده است، اما در عین حال دوست ایران نیز هست. روابط ما همیشه دوستانه بوده است، و این به ما فرصتی می‌دهد تا با ژاپن بیشتر از بسیاری از کشور‌های غربی همکاری کنیم. این چیزی است که در چند دهه گذشته شاهد آن بوده‌ایم.

ژاپن در ایران شهرت بسیار خوبی دارد، کشوری مورد احترام است. صنعت خودروی ما همیشه از فناوری ژاپن بهره‌مند بوده است و سایر فناوری‌ها و نوآوری‌های ژاپن نیز به خوبی در ایران شناخته و پذیرفته شده است. ما تأمین‌کننده نفت خام برای ژاپن بوده‌ایم که اکنون به دلیل تحریم‌ها این امکان وجود ندارد. پس از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، ژاپن اولین کشوری بود که وارد شد و روابط اقتصادی خود با ایران را از سر گرفت. دلیل آن، پایه‌های قوی روابط دوجانبه ما بود؛ و مطمئنم که وقتی تحریم‌ها دوباره برداشته شود، روابط اقتصادی ایران و ژاپن می‌تواند سریعاً به حالت عادی بازگردد.

در فضای بعد از جنگ ۱۲ روزه، آیا چشم‌اندازی برای از سرگیری همکاری ایران و ژاپن در زمینه ایمنی هسته‌ای وجود دارد؟ چون ژاپن دانش زیادی در این زمینه دارد.

عراقچی: واقعیت این است که همان‌طور که اشاره کردید، در طول جنگ ۱۲ روزه، تأسیسات هسته‌ای ما بمباران و تخریب شده و آسیب‌های جدی دیده‌اند. این به وضوح نقض بزرگ حقوق بین‌الملل است و شاید بزرگ‌ترین نقض حقوق بین‌الملل باشد، زیرا یک تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز تحت نظارت آژانس بمباران شده است. این باعث ایجاد خطرات و چالش‌های جدی شده است: خطر تشعشعات، مهمات منفجرنشده در تأسیسات، و همان‌طور که می‌دانید تهدید‌ها همچنان ادامه دارند. اکنون ما هم با تهدیدات امنیتی و نگرانی‌های ایمنی مواجه هستیم.

نقطه اصلی این است که آمریکا حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای، از جمله غنی‌سازی، را به رسمیت بشناسد. این حق ما بوده و همچنان طبق حقوق بین‌الملل حق ما است. ما عضو متعهد ان پی تی هستیم و همانند ژاپن حق استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای را داریم. متأسفانه هیچ سابقه‌ای از بمباران یک تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز وجود ندارد؛ بنابراین هیچ پروتکل یا دستورالعملی برای بازرسی چنین تأسیساتی وجود ندارد. این سؤال من از مدیرکل آژانس بود: آیا روش یا پروتکلی برای بازرسی چنین تأسیساتی وجود دارد؟ آنها گفتند نه، چون سابقه‌ای وجود ندارد. این اولین بار است که یک تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز تحت نظارت بمباران می‌شود؛ بنابراین نمی‌توانیم بازرسی‌ها را از سر بگیریم مگر آنکه روی روش بازرسی تأسیسات بمباران‌شده توافق کنیم. ما با آژانس برای رسیدن به این توافق وارد مذاکره شدیم و چارچوب همکاری در قاهره برای حل این مساله به دست آمد.

این مهم است که آژانس پذیرفت که به چارچوب جدید همکاری نیاز داریم. اما متأسفانه، پس از توافق در قاهره، سه کشور اروپایی و آمریکا به دنبال مکانیسم اسنپ بک در شورای امنیت رفتند، که غیرقانونی بود و ما فکر نمی‌کنیم آنها حق فعال کردن این مکانیسم را داشته باشند.

از نظر ما، وهمینطور دو عضو دائم شورای امنیت یعنی روسیه و چین، و بیش از ۱۲۰ کشور عضو جنبش عدم تعهد، مکانیسم اسنپ بک فعال نشده است و قطعنامه‌ها و تحریم‌های قبلی شورای امنیت بازگردانده نشده است. با این حال، من به سه کشور اروپایی و آمریکا گفته‌ام که اگر به سوی اسنپ بک بروید، چارچوب همکاری ایران و آژانس، یعنی توافق قاهره، دیگر معتبر نخواهد بود و باید آن را بازنگری کنیم؛ و متأسفانه این همان اتفاقی است که افتاد. اکنون ما با آقای گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در تماس هستیم تا این همکاری را از سر بگیریم.

سوال شما درباره نگرانی‌های ایمنی معتبر است. اینجا به موضوع احتمال همکاری ممکن با ژاپن می‌رسیم. ژاپن تجربه بمب‌های هسته‌ای و پیامد‌های آن را در ایمنی محیط زیست و سلامت مردم دارد وهمچنین تجربه نیروگاه فوکوشیما که توسط سونامی تخریب شد را نیز دارد. من در آن زمان سفیر در توکیو بودم و از آن منطقه بازدید کردم؛ بنابراین هیچ شکی ندارم که ژاپن دانش خوبی درباره بهبود ایمنی تأسیسات هسته‌ای دارد و این دانش می‌تواند با ایران به اشتراک گذاشته شود.

برای آینده، ایران کاملاً مصمم است برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را ادامه دهد. همان‌طور که در مصاحبه‌های متعدد گفته‌ام، تأسیسات و ماشین‌آلات تخریب شده‌اند، اما فناوری تخریب نشده و اراده ما نیز از بین نرفته است. ما هنوز مصمم هستیم و فناوری را در اختیار داریم. تعداد زیادی دانشمند و تکنسین داریم و بر اساس حقوق بین‌الملل حق استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای را داریم؛ بنابراین فکر می‌کنم همکاری با ژاپن در این زمینه قابل تحقق است و مطمئنم بسیار مفید خواهد بود.

پس، فکر می‌کنید آژانس در بازرسی‌های هسته‌ای ایران در آینده چه نقشی خواهد داشت؟

عراقچی: بازرسی موضوع دیگری است و نگرانی‌های ایمنی موضوعی دیگر. بازرسی‌ها وظیفه آژانس است و ما با آنها در تماس نزدیک هستیم. همان‌طور که گفتم، نگرانی‌های امنیتی و ایمنی زیادی وجود دارد و قبل از رفع این نگرانی‌ها، بازرسی‌ها نمی‌تواند از سر گرفته شود. اما وقتی روابط ما با آژانس به حالت عادی بازگردد، در جنبه‌های فنی این چالش‌های ایمنی، همکاری با ژاپن می‌تواند مفید باشد.

چه نقش‌هایی برای ژاپن در بازرسی‌های هسته‌ای وجود دارد؟

عراقچی: بازرسی موضوعی است که آژانس تصمیم می‌گیرد و ما نمی‌توانیم در آن دخالت کنیم. اما تجربه بسیار خوبی از همکاری با بازرسان ژاپنی داریم. زمانی که آمانو، مدیرکل فقید ژاپنی، مدیرکل آژانس بود، همکاری بسیار خوبی با او داشتیم. توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ زمانی حاصل شد که او مدیرکل بود و نقش کلیدی و کمک‌کننده‌ای در دستیابی به آن داشت. همکاری با بازرسان و مدیران ژاپنی در آژانس و جا‌های دیگر بسیار مفید بوده و می‌تواند در آینده ادامه یابد.

آیا امکان از سرگیری مذاکرات با آمریکا وجود دارد؟

عراقچی: این به آمریکا بستگی دارد. اگر رویکرد خود را تغییر دهند و آماده یک مذاکره منصفانه و متوازن، یعنی مذاکرات متقابل سودمند باشند، ما هم آماده‌ایم. واقعیت این است که تجربه خوبی از مذاکره با آمریکا نداریم، کافی است نگاهی به آنچه در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ اتفاق افتاد بیندازید، زمانی که آمریکا بدون هیچ علتی از توافق خارج شد.

نگاهی هم به مذاکرات امسال، سال ۲۰۲۵ بیندازید، زمانی که ما در حال مذاکره بودیم و اسرائیلی‌ها با حمایت آمریکا به ما حمله کردند و آمریکا نیز در حمله به آنها پیوست؛ و نگاه کنید به مذاکرات چند ماه پیش در نیویورک درباره مساله اسنپ بک.

به این نتیجه رسیدیم که آمریکایی‌ها آماده مذاکره متقابل سودمند بر اساس برابری و احترام متقابل نیستند. به محض اینکه به این نتیجه برسیم که آنها آماده چنین مذاکره‌ای هستند، می‌توانیم مذاکرات را از سر بگیریم. نکته این است که مذاکره با دیکته کردن متفاوت است. فعلاً قانع نشده‌ایم که آنها آماده مذاکره جدی وواقعی هستند؛ آنها می‌خواهند دیکته کنند و من کسی نیستم که به دیکته دیگران گوش کنم.

نقطه اصلی اختلاف چیست؟

عراقچی: نقطه اصلی این است که آمریکا حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای، از جمله غنی‌سازی، را به رسمیت بشناسد. این حق ما بوده و همچنان طبق حقوق بین‌الملل حق ما است. ما عضو متعهد ان پی تی هستیم و همانند ژاپن حق استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای را داریم. ژاپن نیز عضو متعهد ان پی تی است و از حق خود بهره‌مند است. ما فقط حق خود را می‌خواهیم و می‌خواهیم از آن استفاده کنیم، و این تحت نظارت کامل آژانس انجام می‌شود.

در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، حتی اقداماتی فراتر از ان پی تی و پروتکل اضافی را پذیرفتیم تا اعتماد بیشتری نسبت به صلح‌آمیز بودن برنامه ما ایجاد شود و امکانات نظارتی بیشتری به آژانس دادیم، اما باز هم آمریکا خارج شد؛ بنابراین ما نسبت به صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود مطمئن هستیم و مشکلی نداریم که این اعتماد را با دیگران به اشتراک بگذاریم. این همان کاری است که در توافق هسته‌ای انجام دادیم و آماده‌ایم دوباره انجام دهیم: ایجاد اعتماد درباره برنامه هسته‌ای ما برای تضمین صلح‌آمیز بودن آن در ازای رفع تحریم‌ها.

به محض اینکه آنها این منطق را بپذیرند یعنی اعتمادسازی در قبال برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران در ازای رفع تحریم‌ها، می‌توانیم مذاکرات را از سر بگیریم و معتقدم سریع به نتیجه خواهیم رسید.

از دید ایران، چارچوب معقول و قابل قبول برای مذاکرات جدید چیست؟

عراقچی: چارچوب قابل قبول چارچوبی است که حقوق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای، از جمله غنی‌سازی، را به رسمیت بشناسد و ما آماده‌ایم برای آن اعتمادسازی کنیم. حتی می‌توانیم مکانیزم‌های نظارتی فراتر از ان پی تی را بپذیریم و محدودیت‌های زمان‌دار برای اعتمادسازی را قبول کنیم.

همانند کاری که در توافق هسته‌ای انجام دادیم؛ مثلاً در برجام پذیرفتیم غنی‌سازی اورانیوم فقط تا ۳.۶۷ درصد و به مدت ۱۵سال باشد، نه برای همیشه؛ بنابراین هیچ چیزی را نمی‌توان برای همیشه پذیرفت. تنها چیزی که ما آماده پذیرش دائمی آن هستیم، تعهد ایران برای هرگز نساختن سلاح هسته‌ای است.

آمریکایی‌ها آماده مذاکره متقابل سودمند بر اساس برابری و احترام متقابل نیستند. به محض اینکه به این نتیجه برسیم که آنها آماده چنین مذاکره‌ای هستند، می‌توانیم مذاکرات را از سر بگیریم. اما برای استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای، ممکن است محدودیت‌های زمان‌دار برای ایجاد اعتماد را بپذیریم، مانند محدودیت سطح غنی‌سازی و نوع ماشین‌آلات. اما این محدودیت‌ها فقط برای مدت زمان مشخص، نه برای همیشه است، چون ما نمی‌توانیم برای نسل‌های بعد تصمیم بگیریم. تنها چیزی که می‌توانیم تصمیم بگیریم و به آن اطمینان داریم، این است که ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نخواهد رفت؛ این یک تعهد دائمی است.

همان‌طور که گفتم، سیاست اساسی ما یک تعهد دائمی است که ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نخواهد رفت. اما اگر آنها بخواهند برخی جنبه‌های برنامه هسته‌ای ما برای اعتمادسازی محدود شود، می‌توانیم این کار را انجام دهیم، اما نه برای همیشه، تنها برای یک دوره زمانی مشخص و تا زمانی که برای اعتماد سازی لازم است.

تعلیق بازرسی‌های آژانس باعث ایجاد تردید در جامعه بین‌المللی درباره نیات هسته‌ای ایران شده است. ایران چگونه قصد دارد این نگرانی‌ها را رفع و اعتماد به برنامه هسته‌ای خود را بازگرداند؟

عراقچی: از سؤال شما تعجب می‌کنم. این ایالات متحده، اروپایی‌ها و دیگران هستند که باید به ما اطمینان دهند که می‌توانیم از حق خود برای استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای بدون بمباران و حمله بهره‌مند شویم. ما هستیم که مورد حمله قرار گرفته‌ایم و هیچ کار اشتباهی نکرده‌ایم. تأسیسات ما تحت نظارت آژانس بود و هیچ انحرافی به سوی سلاح هسته‌ای وجود نداشته است؛ بنابراین این بار وظیفه ایجاد اعتماد بر عهده آنها است، نه برعکس.

ما از حقوق خود استفاده می‌کردیم، تأسیسات تحت نظارت آژانس بود و بدون هیچ دلیل و توجیهی بمباران شدیم. هیچ گزارشی مبنی بر منحرف شدن برنامه هسته‌ای ایران به سمت اهداف غیرصلح‌آمیز وجود ندارد و مدیرکل آژانس هم چند هفته پیش تأیید کرد که هیچ گزارشی مبنی بر چنین قصدی وجود ندارد؛ بنابراین اگر آنها می‌خواهند ما به دیپلماسی و همکاری با آژانس بازگردیم، این آنها هستند که باید اعتماد ما را جلب کنند. ایالات متحده باید تضمین دهد که در حین مذاکره و همکاری با آژانس، دوباره به ما حمله نخواهد کرد.

این آخرین سؤال است. تحریم‌های اقتصادی همچنان فشار زیادی بر مردم ایران وارد می‌کند، با این حال ایران همچنان به پیشبرد برنامه هسته‌ای متعهد است. دلیل راهبردی ادامه این رویکرد چیست؟

عراقچی: فناوری هسته‌ای و غنی‌سازی ما توسط دانشمندان خودمان به دست آمده و وارداتی نیست. ما هزینه بسیار سنگینی برای آن پرداخته‌ایم. تحریم‌ها، جنگ، بیش از هزار شهید، و دانشمندانی که ترور شده‌اند. خون مردم ما در این فناوری ریخته شده است، بنابراین نمی‌توانیم آن را رها کنیم. اکنون این مساله به عزت ایران و غرور ملی مرتبط است؛ چیزی نیست که قابل فروش باشد. تحریم‌ها، بله پرهزینه و پرفشار هستند و مشکلات اقتصادی ایجاد می‌کنند، اما عزت یک ملت چیز دیگری است و ما عزت و غرور خود را برای چیزی کم‌ارزش‌تر نمی‌فروشیم.