آلودگی هوا در اتمسفر

اتمسفر زمین از دیر باز به عنوان بزرگترین مخزن و انبار برای رها سازی آلاینده های ناشی از فعالیت های انسانی و طبیعی به صورت ذرات معلق و گاز بوده است.نیروی محرکه باد و چرخه آب در طبیعت مهم ترین ابزار پراکنش،انتقال و پالایش آلودگی در اتمسفر به شمار می رود.مواد آلاینده پس از ورود به اتمسفر حداقل با یکی از مراحل زیر همراه است:
۱) ذرات معلق(رسوب خشک): پایداری ذرات معلق موجود در جو ، صرف نظر از منشاء آلودگی آن،تابعی از وضعیت هوا می باشد.
نرخ رسوب گذاری ذرات معلق بستگی مستقیم به اندازه و وزن ذرات دارد.
سکون هوا و یا سرعت باد از عوامل تعیین کننده در پراکنش و یا رسوب خشک ذرات معلق می باشد.ذرات کوچک،پتانسیل انتقال بسیار زیادی از طریق باد و جریان های جوی دارد، به طوری که برخی از ذرات ممکن است تا هزاران کیلومتر جابه جا شود.
ذرات بسیار ریز موجود در هوا که قطر کمتر از ۱/۰میکرومتر دارد به عنوان آئروسل شناخته می شود.ذرات معلق را از نظر کیفی به دو گروه متمایز تقسیم می کنند.
الف) ذرات صنعتی:این ذرات بیشتر زاویه دار،کوچک و از نظر ترکیب حاوی هیدروکربن و عناصر سمی و سنگین نظیر آلومینیوم،سرب،آهن و دیگر مواد می باشد.این ذرات به واسطه قابلیت نفوذ در ریه از نظر بهداشتی بسیار حایز اهمیت است و نقش ویژه ای را در فوتواکسیداسیون شیمیایی در اتمسفر ایفا می کند.
ب) ذرات بیابانی:منشاء این ذرات خاک و بیشتر بر اثر جریان باد به هوا برخاسته و وارد اتمسفر می شود.
اجزای اصلی این ذرات کلسیم، منیزیم و دیگر ترکیبات آهکی می باشد و به همین جهت اثرات بهداشتی آنان در مقایسه با ذرات صنعتی کمتر است.
۲) گازها قسمت عمده گازهای آلاینده در اتمسفر محدود به تروپوسفر می شود که بخشی از آن هابه عنوان جزئی پایدار در اتمسفر باقی می ماند. از نمونه های بارز این ترکیبات دی اکسید کربن است.
دی اکسید کربن در حقیقت چهارمین گاز فراوان در جو است که بعد از ازت،اکسیژن و آرگون قرار دارد.
از مهم ترین آثار افزایش این گاز باید به آثار گلخانه ای و به عبارتی گرم شدن زمین اشاره کرد.مطالعات انجام شده در سراسر جهان حاکی ازافزایش نسبی درجه حرارت زمین به میزان حداقل یک درجه است که ذوب شدن یخ های قطبی از آثار آن می باشد.چنان چه میانگین این افزایش به ۵/۳درجه سانتیگراد برسد می تواند، منجر به ظهور یک فاجعه زیست محیطی در سطح جهان شود.
۳) انتقال به استراتوسفر: بخشی از مواد آلاینده وارده به اتمسفر،به واسطه فراریت،سبک بودن و پایداری آنان به تدریج صعود کرده و پس از طی ضخامت تروپوسفر(۱۰-۱۲کیلومتر)به آرامی وارد لایه استراتوسفر می شود.
مهم ترین تاثیر این گازها تخریب لایه ازن می باشد که به نوبه خود یک معضل جهانی است.گازهای عمده تخریب کننده لایه ازن شامل ترکیبات CFC،هالوژن ها ورادیکال های آزاد می باشد.
۴) رسوب تر: بیشترین مقدار مواد آلاینده وارده به اتمسفر بر اثر چرخه هیدرولوژی آب در طبیعت از اتمسفر خارج می شود که گمان می رود حدود ۸۰درصد از مجموع آلاینده های موجود در اتمسفراعم از ذرات معلق و گازها از طریق نزولات آسمانی رسوب کند.
گرچه این مسئله منجر به پالایش هوا می شود ولی در قرن اخیر با افزایش گازهای آلاینده ناشی از سوخت های فسیلی منجر به بارش برف و باران و یا نزولات اسیدی شده است.

مرتضی نخعی نژاد- کارشناس محیط طبیعی

منبع : روزنامه خراسان