ورزش همگانی آرمان یا واقعیت

چیزی كه بیش از همه مهم است توجه دست اندركاران و متولیان ورزش كشور به بعد همگانی ورزش است كه محور بحث را تشكیل می دهد.
در جامعه ما فضای حاكم بر ورزش به گونه ای است كه آنچه بیشتر در ذهن نقش می بندد بعد قهرمانی آن است. توجه بیش از اندازه به كسب مدال و مقام و از طریق آن دستیابی به ثروت، شهرت و اعتبار اجتماعی منجر به اندیشه ماكیاولیسم ورزشی خواهد شد.
در سال های اولیه پس از انقلاب به جنبه همگانی ورزش توجه زیادتری می شد و ورزش قهرمانی تقریباً ازدستور كار خارج شده و قهرمان پروری محكوم گردید. رویكرد ورزش همگانی مقامات ورزش كشور را بر آن داشت تا اعلام كنند: «ورزش باید در جهتی سوق داده شود كه ورزش قهرمانی نتیجه و ثمره ورزش همگانی باشد» . اما در سال های اخیر توجه به ورزش قهرمانی بیش از هر چیز، نشان دهنده افراط و تفریطی است كه در عرصه ورزش دچار آن شده ایم و هنوز هم بیشترین تبلیغات در جهت ورزش قهرمانی به كار می رود و برنامه مشخصی برای عمومی كردن ورزش اجرا نشده است.
فرهنگ ورزش همگانی در بین اقشار مختلف جامعه نیاز به آموزش دارد. در این راستا نقش دولت، رسانه های گروهی و متولی اصلی ورزش كشور یعنی سازمان تربیت بدنی نمود بیشتری پیدا می كند. نگاهی به تأثیر ورزش بر سلامتی جسمانی و روانی و میزان شركت افراد در دیگر كشورها نشان از اهمیت آن در زندگی روزمره دارد. به نقل از فدراسیون ورزش های همگانی، بالغ بر ۵/۶ میلیون نفر از جمعیت كشور در ورزش همگانی شركت می كنند كه این میزان تقریباً معادل ۱۰ درصد جمعیت كشور می باشد. در حالی كه این آمار دركشور استرالیا ۵۲ درصد، در آلمان ،۵۰ دانمارك ،۴۵ نروژ ۴۱ و فرانسه ۳۵ درصد است. با توجه به اینكه فعالیت بدنی می تواند شرایط مطلوبی را برای اندام های بدن فراهم آورد و نیز موجب تكامل روحی انسان، افزایش اعتماد به نفس، داشتن روحیه همكاری و نوعدوستی می شود؛ امر فوق بیانگر رغبت بیشتر مردم به ورزش و آگاهی از اثرات آن در سایر جوامع نسبت به كشور ماست.
سازمان بهداشت جهانی اعلام كرده است كه: فعالیت منظم خطر مرگ ناشی از بیماری های قلبی كه مسئول یك سوم مرگ و میر در جهان است را كاهش می دهد؛ همچنین باعث كنترل وزن، كاهش فشار خون و تصلب شرایین می شود و خطر ابتلا به دیابت نوع دو (۹۰ درصد موارد دیابت در جهان) و سرطان روده را كاهش می دهد و حتی باعث جلوگیری از ابتلا به سرطان سینه در زنان می شود.
دستیابی به این شرایط نیازمند سیاستگذاری و برنامه ریزی جامعی است و لزوم توسعه ورزش همگانی در این جهت بیشتر احساس می شود. برای اینكه مردم هرچه گسترده تر و به شكل همگانی ورزش كنند نیاز به اقدامات اساسی دارد و بدیهی است كه با فراهم شدن زمینه های لازم ورزش همگانی، برای همه اقشار می توانیم به رشد ورزش قهرمانی امیدوارتر باشیم.
یكی از دلایل توجه دولت ها به ورزش قهرمانی درآمد اقتصادی آن می باشد. همچنین جاذبه های ورزش قهرمانی، بازاریابی و جذب تماشاچیان باعث می شود كه این شكل از ورزش مورد توجه بیشتر سازمان ها و ارگان های مختلف دولتی قرار بگیرد . ناگفته نماند كه این سیاست تنها مربوط به كشور ما نیست بلكه در سایر كشورها نیز این نوع بینش كم و بیش وجود دارد. در استرالیا و آمریكا مبالغ گزافی از بودجه عمومی به ورزش قهرمانی اختصاص یافته است .
فرایند رقابت های ورزشی همواره موجب افتخار ملت ها بوده است. هر چند كه اغلب به نتایج چشم دوخته می شود و واكنش های مردمی و حتی دولتی نسبت به منفی و یا مثبت بودن آنها كاملاً متفاوت است. البته در خلال این گونه رقابت ها و یا در حاشیه آن، مواردی از هنجارشكنی و كج روی دیده می شود كه نگاهی گذرا بر آن داریم:
روند تجاری سازی ورزش قهرمانی آن را از تعلق به ارزش هایی كه بر كیفیت های درونی ورزش تأكید دارد و مروج اصلی شایسته سالاری است منحرف كرده و به وجوه خارجی آن كه تولید كالای مورد تقاضای بازار است، بها می دهد چنین روند نادرستی، ارجمندی را از «فعالیت» و «تلاش» ورزش می ستاند و شكل «نمایش» را بر همه شئون آن مسلط می سازد و سیمای عمدتاً «سرگرم كننده» به آن می دهد. در این شرایط یك مسابقه عالی ورزشی به تدریج به یك برنامه تلویزیونی تبدیل می شود كه در آن دست اندركاران باشگاه و دلال های مربوطه، همچون بردگان تلاش نمایند. موارد متعدد دیگری از جمله دوپینگ، خشونت و قمار از آثار توجه بیش از حد به ورزش قهرمانی است. آنچه دكتر جوهر چنگ رئیس سابق انجمن ورزش همگانی آسیا- اقیانوسیه در رابطه با تعادل بین ورزش قهرمانی و همگانی می گوید گفته های فوق را به چالش می كشاند: «من به شدت تحت تأثیر این واقعیت هستم كه تجاری شدن ورزش بزرگترین سرگرم كننده زمان ماست و ممكن است بر ساختار ورزش به میزانی كه خارج از درك امروز یا فردا و خارج از كنترل باشد، تأثیر بگذارد. به این دلیل ما به ورزش همگانی به عنوان یك متعادل كننده نیاز داریم. ما واقعاً باید هماهنگی را در تلویزیون، مطبوعات و در رسانه های عمومی مشاهده كنیم. ما به ورزش همگانی، در بازی هایمان نیازمندیم و در پارك ها، جایی كه كارگران ما استراحت می كنند، نه فقط در تلویزیون یا روزنامه ها و دیگر رسانه ها» .
ورزش همگانی ذاتاً درآمدزا نیست، در نتیجه دولت ها باید با سیاست های حمایتی برای گسترش آن اقدام كنند. ایجاد تعادل بین ورزش همگانی و قهرمانی و نیز نقش دولت در قانون گذاری و توسعه ورزش از چالش های مشترك فراروی دولت ها به شمار می رود. آنچه بیش از همه مشخص است دخالت فزاینده دولت ها در عرصه ورزش برای فراهم نمودن امكانات و اجرا یا هماهنگ كردن فعالیت هاست. حضور زنان، معلولان و افراد مسن در عرصه ورزش، نتیجه دخالت دولت ها و مدیریت آنها بر ورزش است. البته این دخالت ضرورت یك هماهنگی را بیان می كند. اما آنچه مهم است حمایت دولت به عنوان نماینده افكار عمومی از ورزش همگانی است. ورزش قهرمانی و حرفه ای به طور افراطی آن می تواند منجر به توسعه ناسیونالیسم تولید شود. ایشبرگ ناسیونالیسم تولید را با ورزش قهرمانی مرتبط ساخته و ادعا می كند كه در صورت غلبه این تفكر، كشور به عنوان واحد اقتصادی تلقی می شود كه با سایر كشورها برای كسب سود بیشتر در رقابت است.
سیاستگذاری در زمینه رشد و توسعه ورزش:
یكی از راه های تدوین اهداف سازمان های ورزشی توجه به سطوح مشاركتی افراد است. میزان مشاركت افراد در سطوح مختلف ورزشی بر اهداف و سیاست های یك سازمان اثرگذار است. شناسایی سطوح مشترك در ورزش به تشكیل سازمان های ورزشی متناسب با هر سطح كمك می كند. علاوه بر این در اهمیت و اولویت بندی اهداف برنامه های ورزشی مفید است. سطوح مشاركت فعال ورزش در جامعه را می توان به سطح ورزش تربیتی و آموزشی، ورزش غیررسمی و همگانی، ورزش قهرمانی و ورزش حرفه ای تقسیم بندی نمود. هرم توزیع نشان می دهد كه میزان مشاركت فعال افراد در سطوح تربیتی و همگانی بیشتر از ورزش قهرمانی و حرفه ای است. از سویی بیانگر این موضوع است كه برای رشد ورزش حرفه ای و قهرمانی لازم است تا بستر آن یعنی ورزش همگانی توسعه یابد. این الگو می تواند اساس سیاست گذاری و اولویت بندی اهداف ورزشی برای سازمان های متولی باشد. آنچه دكتر جوهر چنگ درباره تعادل بین جنبه های مختلف ورزش می گوید می تواند نقدی بر این هرم باشد:
تفریح
تماشاگران
كسب لذت
ورزش حرفه ای
ورزش قهرمانی
ورزش همگانی و تفریحی
ورزش تربیتی و آموزشی
سرگرمی
شركت كنندگان
آمادگی بدنی
«حقیقت این است كه حركت جهان ورزش به طور مستقیم تحت تأثیر ارزش سرگرم كنندگی آن است. این چیزی نیست كه ما می خواهیم. ما نمی خواهیم مردم جهان تماشاچی ورزش باشند، بلكه می خواهیم ورزشكار باشند. یعنی ما باید تعادل را در ورزش پیدا كنیم. ورزش فقط هیجان نیست كه به تماشاچیان سرایت كند. ورزش چیزی است كه باید داخل آن شد و آن را تجربه كرد.»
تعیین راهبرد و استراتژی برای رشد ورزش همگانی نیاز به ابزارهایی دارد، از آن جمله:
الف) تسهیلات اقتصادی:
دولت می تواند با تخصیص بودجه ای متناسب با جمعیت فعال در بخش ورزش همگانی در جهت رشد و ارتقای آن اقدام كند. نگاهی به سیاست گذاری كشورهای مختلف در این زمینه نشان می دهد كه در كشوری مانند انگلستان در ده سال آینده ۵/۱ تا ۲ میلیارد پوند به ورزش همگانی اختصاص می یابد. در استرالیا هزینه ورزش همگانی معادل هزینه رژیم هایی غذایی و بیماری های مرتبط با خوراك (تغذیه) می باشد. دولت ژاپن در سال ۱۹۹۵ بودجه ای معادل ۵/۴۴۴ میلیارد ین به توسعه ورزش اختصاص داد كه ۶ درصد از مجموع بودجه ژاپن بوده است. این موضوع نشان دهنده اهمیت فراوان ورزش همگانی است كه كشورها برای گسترش آن تا این اندازه سرمایه گذاری می كنند.
در ورزش قهرمانی بیشترین بودجه ها و امكانات برای برگزاری مسابقات، مسافرت های پرهزینه، دعوت از تیم های خارجی، تشكیل اردوهای آمادگی، كلاس های آموزشی، استخدام مربیان خارجی و غیرو به مصرف می رسد. اما چنانچه به ورزش عمومی اولویت داده شود، توسعه میادین ورزشی در شهرها و روستاها، تهیه وسایل ورزشی ارزان قیمت، انتشار نشریاتی درباره اثرات ورزش بر سلامتی و توسعه امكانات و تسهیلات برای عموم مردم، مورد مصرف قسمت اعظم بودجه ورزش خواهند بود. برای تأمین این منظور مهم ترین وتنها راه حل اقتصادی كردن ورزش همزیستی بخش های دولتی و خصوصی است تا از این طریق دست یابی به طرح های سازمان یافته آسان تر گردد.
ب) تغییر در مدیریت و برنامه ریزی ورزش
سیستم ورزش همگانی در بسیاری كشورها دست به تغییر استراتژی خود در فضای رشد ورزش همگانی زده است و هدفش آن است كه فعالیت های بیشتری را در بخش های خصوصی فراهم آورد. چنین تحولاتی به علت تغییرات اجتماعی كه در زمینه تربیت بدنی روی می دهد، امری ضروری است، زیرا بخش های خصوصی بهتر می توانند شالوده سازمانی خود را برای دسترسی آسان تر به فعالیت های ورزشی برای همه پی ریزی كنند. برنامه ریزی برای ورزش همگانی باید ویژگی های زیر را دارا باشد:
۱- فراگیر باشد: كلیه گروه های جمعیت زن و مرد در سنین مختلف را شامل شود.
۲- تأكید خاصی بر نیازهای جمعیت مسن، در حال رشد و افراد با شرایط ویژه داشته باشد.
۳- مطابق با بافت محلی و منطقه ای و فرهنگ خاص یك جمعیت باشد.
۴- به منظور ارتقای مشاركت افراد در ورزش و بهره مندی از فواید آن، برنامه ورزش همگانی رایگان باشد و از طریق سازمان های مرتبط مورد حمایت قرار گیرد.
از سویی چنانچه ورزش قهرمانی در اولویت باشد پیامدهایی را به همراه خواهد داشت كه زمینه رشد ورزش همگانی را تحت تأثیر قرار می دهد، به این صورت كه مدیران ورزش از بین افرادی انتخاب می شوند كه سابقه قهرمانی داشته و یا در این مورد دارای اطلاعات و تجربیاتی هستند. چنین مسئولیتی بیشترین توجه و اقدامات خود را در برگزاری مسابقات پی در پی به كار می گیرند و پیشرفت و توسعه ورزش را در پیروزی در مسابقات داخلی و خارجی، بهتر شدن ركوردها و كسب مدال و مقام جست وجو می كنند. اما ورزش همگانی نیاز به مدیرانی دارد كه به عمومی كردن ورزش اعتقاد داشته باشند. درباره اثرات ورزش بر سلامتی افراد و سالم سازی جامعه علاقه و اطلاعات لازم را دارا باشند. توسعه و پیشرفت ورزش را در آن بدانند كه پیوسته افراد بیشتری به ورزش كردن روی آورند و سلامتی خود را تأمین كنند.
ج) امكانات ورزشی:
دلایل متعددی برای برنامه ریزی و سرمایه گذاری در ورزش و تفریحات سالم وجود دارد. از آن جمله ورزش باعث توسعه مهارت های رهبری و دوستی و نزدیكی جامعه می شود. همچنین باعث افزایش سطح بهداشت عمومی و سلامتی و در نهایت اثرگذاری بر منافع اقتصادی می گردد. اما یكی از اصلی ترین موارد لازم برای مشاركت بیشتر مردم در ورزش، توسعه امكانات ورزشی است . تعداد كافی میادین و زمین های ورزشی، تعداد مناسب مربی و متخصص در زمینه آموزش ورزش و همچنین افزایش مراكز و اماكن ورزشی، از زمینه های رشد مشاركت مردمی در ورزش به شمار می رود. آنچه بیشتر از همه جلوه می كند این است كه رشد امكانات ورزشی در كشور با رشد جمعیت متناسب نبوده است. از طرفی تمهیدات لازم برای استفاده كامل و همه جانبه از امكانات و تأسیسات ورزشی موجود فراهم نیامده است. این موضوع و همچنین استفاده ناكارآمد از حداقل امكانات و تجهیزات موجود موجب عدم برخورداری همه اقشار جامعه از امكانات ورزشی شده است. این در حالی است كه بند سوم قانون اساسی به برخورداری رایگان همه مردم از تربیت بدنی اشاره می كند.
منبع : روزنامه همشهری