امنیت آسیایی

«قرن ۲۱ قرن آسیاست» این عبارت كوتاهی است كه بسیاری از استراتژیست های دنیا به آن اعتراف دارند و معتقد هستند كه در قرن ۲۱ مجموعه كشورهای آسیایی بالاترین رشد اقتصادی را به خود اختصاص خواهند داد و نقش تعیین كننده ای را در بازار تولید، مصرف و قیمت انرژی ایفا خواهند كرد.آسیا به عنوان پر جمعیت ترین و وسیع ترین قاره جهان كانون تحولات استراتژیك خواهد بود و ظهور قدرتهای جدید در این قاره معادله موجود قدرت در عرصه جهانی را به چالش خواهد كشید و سرنوشت نظام جهانی را كه تك قطبی است یا چند قطبی رقم خواهد زد.در حال حاضر آسیا فاقد وحدت و یكپارچگی استراتژیك بوده و مسائل اقتصادی، سیاسی و استراتژیك آن در مجموعه های مختلفی پیگیری می شود و آسیا به مناطق گوناگون تقسیم شده است. آسیای شرقی، غرب آسیا، آسیای جنوب غربی، آسیای مركزی، اقیانوس هند و خلیج فارس از جمله مناطقی هستند كه مجموعه ای از كشورهای تقریبا همگن آسیایی در یك منطقه جغرافیایی را در برگرفته اند و ساختاری كه بخواهد تمام كشورهای آسیایی را در مجمعی گرد هم آورد وجود ندارد. در حال حاضر مجمع منطقه آسیا Asian Region Forum(ARF ) را می توان مهمترین مجموعه آسیایی دانست كه موفق شده پیوند ۳۴ كشور آسیایی، اتحادیه اروپا، امریكا و كانادا را برقرار كند. البته این مجموعه بیشتر ساختاری اقتصادی است و تلاش دارد تا اقتصاد كشورهای آسیایی را به قطبهای مهم اقتصاد جهانی پیوند زند. اندونزی، مالزی، تایلند، ویتنام، سنگاپور، برونئی، كامبوج، میانمار، فیلیپین و لائوس ده كشور آسه آن در كنار ژاپن، كره جنوبی، كره شمالی، چین، هند، پاكستان، روسیه، استرالیا، نیوزلند، گینه نو، اتحادیه اروپا، كانادا و امریكا مجمع منطقه آسه آن ARF را تشكیل می دهند. اجلاس وزرای خارجه این مجموعه قرار است در ۲۹ ژوئیه سال جدید در پایتخت لائوس برگزار شود و با این كه این مجموعه بیشتر مجموعه ای اقتصادی است اما مسائل امنیتی همچون مساله تسلیحات اتمی كره شمالی به عنوان مهمترین مساله امنیتی شرق آسیا در این مجمع مورد توجه است. در اهمیت اقتصادی این مجموعه باید خاطرنشان كرد كه فقط امریكا ۵۰۰ میلیارد دلار با این منطقه مبادله تجاری دارد و كشورهایی چون هند، ژاپن، چین و روسیه در برنامه توسعه اقتصادی خود اولویت بالایی را برای این منطقه قائل شده اند ولی به آن به عنوان یك مجموعه ای كه در آینده بتواند نقش تعیین كننده ای برای امنیت آسیایی باشد قائل نیستند.مجموعه دیگری كه به بحث امنیت آسیایی توجه ویژه ای كرده است «كنفرانس تعامل و اعتمادسازی در آسیا» است كه به ابتكار قزاقستان تشكیل شده است. امنیت در آسیا مهمترین جهت گیری این كنفرانس است ولی به جهت دعوت از اسرائیل به این كنفرانس می توان گفت كه مهمترین ضعف این كنفرانس همین نكته است كه توجه ندارد هیچ تشكلی برای امنیت آسیا با حضور اسرائیل امكان شكل گیری ندارد.مجموعه های امنیتی محدود به مناطق خاص در آسیا هم وجود دارند كه فقط به یك منطقه خاص محدود بوده و به هیچ عنوان درصدد گسترش حوزه امنیتی خود نیستند كه به عنوان مثال می توان به سازمان امنیت دسته جمعی كشورهای مشترك المنافع اشاره كرد كه در آن تعدادی از كشورهای مشترك المنافع كه راهبرد روسیه را برای منطقه پذیرفته اند عضویت دارند ارمنستان، تاجیكستان، قزاقستان، قرقیزستان بیلاروس و روسیه اعضاء این سازمان را تشكیل می دهند و در مقابل این سازمان اتحاد كشورهای گووام قرار دارد كه گرجستان، اوكراین، آذربایجان و مولداوی آن را تشكیل داده اند و ازبكستان بعداً به آنها ملحق شده ولی نقش فعالی در آن ندارد. یكی از مهمترین ساختارهای شكل گرفته در آسیا برای مسائل امنیتی سازمان همكاریهای شانگهای است كه هر چند ابتدا این سازمان در سال ۱۹۹۵ با عنوان شانگهای ۵ و با حضور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیكستان جهت حل و فصل مسائل مرزی این كشورها با یكدیگر و تحت عنوان «شانگهای ۵» تشكیل شد ولی در جریان تحول خود و در مقابله با مسائل منطقه ای و جهانی با ابتكاراتی كه از خود نشان داد هم حوزه جغرافیایی و هم دامنه موضوعی خود را گسترش داد. ازبكستان به عضویت رسمی این سازمان درآمد و ایران، پاكستان و هند به عنوان ناظر به این سازمان دعوت شدند.شانگهای ۵ تجربه بسیار موفقی در حل و فصل مسائل مرزی موجود بین كشورهای تشكیل دهنده كسب كرد و با ورود به همكاریهای اقتصادی عرصه جدیدی را در برابر اعضاء خود گشود.اجلاس آلماتی را كه برای اولین بار در آن ایران، هند و پاكستان به عنوان ناظر حضور خواهند یافت می توان تحول مهمی در آینده این سازمان دانست و ضروری است تا كشورهای عضو و كشورهای ناظر و دیگر كشورهای آسیایی توجه ویژه ای به آینده این سازمان كه می تواند نقش مهمی در امنیت آسیایی داشته باشد ملحوظ بدارند.مسأله حائز اهمیت دیگری كه در خصوص اجلاس سران سازمان همكاریهای شانگهای در آلماتی شایان ذكر است دیدار رسمی هوجین تائو رئیس جمهور چین از مسكو در هفته گذشته است كه منجر به صدور بیانیه مشتركی توسط چین و روسیه گردید. این بیانیه كه دیدگاههای دو كشور را به مسائل عمده جهانی مشخص می سازد در آستانه تشكیل جلسه مهم سازمان همكاریهای شانگهای در آلماتی منتشر می شود و بطور قطع در فضای سیاسی و گفتمانهای موجود در اجلاس سران سازمان تاثیر ویژه ای خواهد داشت.در بیانیه مشترك پوتین و هوجین تائو روسای جمهور روسیه و چین مسائل عمده جهانی مانند نظم چند قطبی جهان، چندگونگی راههای توسعه، تروریسم، سلاحهای كشتار جمعی، اصلاح ساختار سازمان ملل و مسائل هسته ای كره شمالی و ایران مورد توجه قرار گرفته است.این بیانیه تأكید دارد كه شرایط بین المللی در حال تغییر است و امروزه كشورهای بیشتری از نظم چند قطبی جهان و تنوع چندگونگی راههای توسعه حمایت می كنند. حمایت از نظم چند قطبی و چند گونگی راههای توسعه را می توان به چالش كشیدن ایده امریكایی نظام تك قطبی و پیشبرد دموكراسی به عنوان تنها گزینه توسعه دانست.دو رئیس جمهور توجه ویژه ای به تروریسم به عنوان مهمترین مسأله جهانی كرده اند و ضمن آن كه چین و روسیه را قربانیان تروریسم دانسته و آمادگی خود را برای همكاری با جامعه جهانی در جنگ علیه تروریسم اعلام می دارند اما آشكارا مخالفت خود را با جنگهای آمریكا كه به نام جنگ علیه تروریسم در جهان راه انداخته ابراز كرده و اعلام می دارند كه جنگ علیه تمام اشكال تروریسم باید با تقویت همكاریهای بین المللی و استقرار یك راهبرد ضد تروریستی جامع و بلندمدت، تحت رهبری سازمان ملل و شورای امنیت و به استناد منشور ملل متحد و دیگر نرمهای حقوق بین الملل صورت گیرد.دو كشور مخالفت خود را با مرتبط دانستن تروریسم به كشورهایی خاص یا مرتبط دانستن آن با دین، ایدئولوژی یا ملیتی خاص اعلام داشته و بكارگیری روشهای برخورد دوگانه با پدیده تروریسم را محكوم می كنند.توجه به اصلاحات ساختارهای سازمان ملل متحد بخش مهم دیگری از مسائل مورد توجه رهبران چین و روسیه است. دو طرف ضمن حمایت از اصلاحات ساختاری سازمان ملل متحد اعلام می دارند كه اصلاحات باید در جهت تقویت چند جانبه گرایی، گسترش اقتدار نهادی سازمان و تقویت كارایی و توانایی آن در مقابله با چالشها و تهدیدات جدید بین المللی باشد، دو كشور معتقد هستند كه اصلاحات ساختاری شورای امنیت باید از طریق اجماع سازی و توافق كشورها در خصوص مسائل حیاتی خود صورت گیرد و از این كه سیستم رأی گیری جایگزین اجماع سازی شود پرهیز گردد زیرا كه سیستم رأی گیری نمی تواند در جایی كه منافع حیاتی و بنیادی اعضا مطرح است جایگزین اجماع سازی شود.دو كشور در این بیانیه ابراز امیدواری می كنند كه در اجلاس ۱۴ تا ۱۶ سپتامبر سازمان ملل متحد در نیویورك تصمیماتی گرفته شود كه در جهت اهداف و وظایف اعلام شده برای سازمان ملل در اجلاس هزاره باشد تا به كشورها كمك كند ظرفیت ها و هماهنگی های خود را برای حل مسائل كلیدی افزایش دهند. تصمیمات اجلاس نیویورك باید سیستم امنیت دسته جمعی را برای قرن ۲۱ به عنوان یك نظم عادلانه و پایدار بپذیرد. چنانچه ملاحظه می شود دیدگاههای روسیه و چین به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت در مقابل دیدگاههای امریكا و نگرش های موجود در گروه نخبگان دبیر كل كه متن پیشنهادی اصلاحات ساختاری سازمان ملل متحد را تهیه كرده اند قرار دارد. آمریكا بطور صریح و گروه نخبگان دبیر كل بطور ضمنی قبول كرده اند كه جهان قرن ۲۱ ،جهان چند قطبی نیست و پایداری نظم جدید را از طریق مقابله پیش دستانه با تهدیدات بالقوه می دانند در حالی كه چین و روسیه اساس نظم جهانی را چند قطبی و ضامن پایداری آن را سیستم امنیت دسته جمعی می دانند كه كاملاً در مقابل دیدگاه آمریكا قرار می گیرد.دو كشور ضمن تاكید بر ضرورت عدم گسترش سلاحهای كشتار جمعی و اعلام این كه گسترش سلاحهای كشتار جمعی را تهدیدی برای امنیت جهانی محسوب می دارند در خصوص مسائل هسته ای كره شمالی معتقدند كه شبه جزیره كره باید منطقه عاری از سلاحهای هسته ای باشد و تاكید می كنند كه مشكلات موجود باید از طریق گفتگو و در چارچوب سازوكار شش جانبه موجود حل و فصل گردد.بیانیه مشترك چین و روسیه توجه خاصی به پرونده هسته ای ایران كرد و ضمن ابراز امیدواری به حل و فصل هر چه سریعتر مسائل موجود اعلام می كند كه مسائل هسته ای ایران باید از راههای دیپلماتیك و در چارچوب آژانس بین المللی انرژی هسته ای حل و فصل گردد. دو كشور همچنین از تلاشهای دیپلماتیك جامعه جهانی برای حل مسائل هسته ای ایران حمایت كرده ،آمادگی خود را برای ایفای نقش سازنده در این تلاشها اعلام می كنند.
یكی دیگر از فرازهای بسیار مهم بیانیه مشترك چین و روسیه توجه ویژه آنان به سازمان همكاریهای شانگهای است. این بیانیه كه چند روز قبل از تشكیل اجلاس سران آن منتشر می شود تاكید دارد كه سازمان شانگهای می تواند نقش تعیین كننده ای در امنیت، ثبات و توسعه اقتصادی منطقه داشته باشد.توجه بیانیه به این سازمان به عنوان داشتن نقش تعیین كننده در امنیت و ثبات منطقه و با در نظر گرفتن حضور سه كشور كلیدی ایران، هند و پاكستان در اجلاس آلماتی می توان گفت كه روند جدیدی برای امنیت آسیایی در حال شكل گیری است.درخواست سران كشورهای عضو سازمان شانگهای در بیانیه نهایی اجلاس آلماتی از آمریكا برای تعیین جدول زمانی خروج نیروهای آمریكا از آسیای مركزی را باید سرآغازی برای این تحولات برشمرد.
واقعیت آن است كه اگر كشورهای عمده آسیایی نتوانند هر چه سریعتر به یك جمع بندی راهبردی از شرایط بین المللی برسند امنیت و منافع ملی آنان در نظم جدید در حال شكل گیری جهان مورد تهدید قرار خواهد گرفت.اروپا در عرصه نظامی و استراتژیك پذیرفته است كه نظم جهان تك قطبی است اما در عرصه اقتصادی در تلاش است تا اقتصاد بین الملل نظمی چند قطبی داشته باشد. اگر آسیا بتواند جایگاه خود را در روند تحولات جهانی تعریف كند خواهد توانست تغییری در روند در حال حركت ایجاد كند در غیر این صورت نظم جهانی همچنان غرب محور باقی خواهد ماند.چین و روسیه در كنار كشورهایی چون هند، ایران و پاكستان می توانند پایه گذار سازوكاری برای امنیت آسیایی باشند و تجربه سازمان شانگهای در آسیای مركزی برای ایفای چنین نقشی در آسیا تجربه بسیار مفیدی است، لذا ضروری است تا حضور جمهوری اسلامی ایران در این سازمان جدی تر دنبال شود زیرا در جهانی كه امنیت از طریق همكاری و همگرایی بدست آید بسیار كم هزینه و پر فایده خواهد بود.

دكتر سید رسول موسوی

منبع : روزنامه همشهری