آیا تولید واکسن موثری علیه ویروس ایدز ممکن است؟

انستیتوهای ملی بهداشت ایالات متحده به تنهایی سالانه حدود ۵۰۰ میلیون دلار هزینه می كنند و بیش از ۵۰ نوع دارو در كارآزمایی های بالینی مورد بررسی قرار گرفته اند. با این حال تهیه واكسن موثری برای ایدز كه بالقوه قادر است سالانه میلیون ها مورد جدید عفونت HIV را مانع شود، هنوز هم یك رویای دوردست است.
اگرچه پژوهشگران ایدز، درون ویروس را آشكار و با دقت تمام جزئیات نحوه تخریب سیستم ایمنی توسط آن را كشف كرده اند، ولی هنوز لازم است پاسخ های دفاعی را كه عفونت ها را پس می رانند، آشكار سازند. این بدان معنا است كه همان گونه كه یكی از پژوهشگران پیرامون واكسن ایدز بیش از یك دهه قبل بیان نمود، كار این پژوهشگران مثل «پرواز بدون قطب نما» است.
برخی از افراد بدبین بر این باورند كه هیچ واكسنی اچ آی وی را از پیشرفت بازنخواهد داشت. آنها اینطور استدلال می كنند كه ویروس با چنان سرعتی بازتولید می شود و آنقدر اشتباه در طول این فرایند صورت می گیرد كه احتمالاً هیچ واكنشی نمی تواند تمام انواع موجود اچ آی وی وی را از تكثیر باز دارد. همچنین اچ آی وی از برخی مكانیسم های پیچیده برای جاخالی دادن در برابر حملات سیستم ایمنی استفاده می كند و با پوشاندن پروتئین های سطحی اش در میان انبوهی از قندها نواحی آسیب پذیرش را از دسترس آنتی بادی ها دور نگاه می دارد و در عین حال، پروتئین هایی تولید می كند كه مانع تولید رزمندگان دیگر سیستم ایمنی می شود. بدبینان اشاره می كند كه تولیدكنندگان و كاشفان واكسن شانس موفقیت كمی در برابر عوامل بیماریزایی چون اچ آی وی دارند كه دائماً علیه سیستم ایمنی حیله می ورزند و تلاش می كنند آن را فریب دهند. انگل مالاریا، ویروس هپاتیت C و باسیل سل از جمله این مواردند.
با این حال، جویندگان واكسن ایدز دلایل محكمی دارند كه به موفقیت خویش ایمان داشته باشند. مطالعات بر روی میمون ها نشان داده كه واكسن ها می توانند از حیوانات در مقابل اس آی وی (نوعی از ویروس كه میمون ها را مبتلا می كند) محافظت كنند. در چندین مطالعه، افرادی یافت شده اند كه مكرراً در معرض اچ آی وی قرار گرفته ولی آلوده نشده اند كه این نشان از آن دارد كه چیزی ویروس را از تكثیر بازمی دارد. درصد كمی از كسانی كه آلوده می شوند به نظر می رسد كه هیچ خسارتی را متحمل نمی شوند. دیگران نیز ویروس را به مدت یك دهه یا بیشتر در خود نگاه می دارند تا آنكه آسیبی در سیستم ایمنی شان آشكار می شود. همچنین دانشمندان دریافته اند كه ندرتاً برخی آنتی بادی ها در لوله آزمایش بر ویروس اچ آی وی بسیار موثرند.
در ابتدا پژوهشگران به واكسن هایی كه تولید آنتی بادی ها را علیه پروتئین سطحی اچ آی وی تحریك می كنند، دل بسته بودند. این رویكرد به نظر امیدبخش می آمد، چه اچ آی وی از پروتئین سطحی برای چفت و بست شدن با گلبول های خون و ایجاد عفونت استفاده می كند لیكن واكسن هایی كه تنها شامل پروتئین سطحی اچ آی وی بودند در بدن حیوان و لوله آزمایش چندان فعال به نظر نمی رسیدند در كارآزمایی های بالینی بعدی در مقیاس بزرگ تر معلوم شد كه فاقد ارزش اند.
اكنون پژوهشگران به شدت بر روی رویكردهای دیگر تحقیق و بررسی می كنند. هنگامی كه اچ آی وی شروع به خنثی ساختن آنتی بادی ها و ایجاد عفونت می كند، خط دوم دفاعی یعنی ایمنی سلولی ویروس را هدف می گیرد و سلول های آلوده به اچ آی وی را نابود می سازد. در حال حاضر، چندین واكسن مختلف با هدف تحریك تولید سلول های قاتل یعنی همان سربازانی كه به یك باره به دشمن حمله می آورند، تحت بررسی و آزمون اند ولی ایمنی سلولی بازیگران دیگری نیز دارد- مثل ماكروفاژها، شبكه واسطه های شیمیایی مثل سایتوكین ها و به اصطلاح سلول های قاتل طبیعی- كه توجه زیادی به آنها نشده است.
جست وجو در پی تولید واكسن های مبتنی بر آنتی بادی نیز تجدید حیات یافته است،گرچه لازم است پژوهشگران اندكی به گذشته بیندیشند. پژوهشگران واكسن به طور معمول با آنتی ژن ها- در این مورد، قطعاتی از اچ آی وی- آغاز كرده و سپس آنتی بادی هایی را كه تهیه كرده اند می آزمایند لیكن اكنون پژوهشگران بیشتر از یك دوجین آنتی بادی از بیماران دچار عفونت به دست آوردند كه در آزمایشات در لوله آزمایش عفونت اچ آی وی را مهار می كنند. معمای قضیه این است كه پیدا كنیم كدام آنتی ژن خاص تولید این آنتی بادی ها را تحریك و آغاز می كند.
كاملاً روشن است كه هر واكسن ایدزی كه قرار است موفق باشد، لازم است بتواند تولید آنتی بادی ها و ایمنی سلولی هر دو را تحریك و تشویق كند كه بسیاری از پژوهشگران این استراتژی را دنبال می كنند. شاید كلید مسئله تحریك ایمنی در سطوح مخاطی یعنی محلی كه به طور معمول اچ آی وی از آنجا وارد می شود، باشد حتی این امكان وجود دارد كه پژوهشگران پاسخ ایمنی را كشف كنند كه هیچ كس تاكنون از آن خبر نداشته یا شاید پاسخ در تعامل بین سیستم ایمنی و تنوع ژنتیكی انسان باشد: مطالعات بر ژن هایی پرتو افكنده اند كه نقش موثری در كسانی كه در برابر عفونت و بیماری اچ آی وی آسیب پذیر- مقاوم- هستند، دارند.
پاسخ در هركجا كه باشد، این آگاهی ها می تواند به كشف و تولید واكسن علیه سایر بیماری ها كه همانند اچ آی وی به آسانی حملات سیستم ایمنی را دفع كرده و میلیون ها انسان را از پای درمی آورند، كمك كنند. تولیدكنندگان واكسن بر چنین بیماری هایی احتمالاً باید در جایی غیرمعمول در پی پاسخ به سئوالات خویش باشند. نقشه هایی كه پژوهشگران كنونی در قلمرو ناشناخته ایمنی ترسیم می كنند، مسلماً بسیار ارزشمند خواهند بود.


یان كوهن
ترجمه:ع.فخر یاسری

منبع : روزنامه شرق