اینترنت در ایران رشد سریع، کیفیت پایین

شاید بلندگو یك تابوی اهریمنی شده بود. اما روزها پس از هم گذشت تا همگان فهمیدند، بلندگو چیز بدی نیست؛ بلكه وسیله ای برای نخراشیدن گلو است. از این قسم داستانها بسیار است، اتومبیل، هواپیما، عینك، رادیو، روزنامه، تلویزیون، سینما و... همگی آرام آرام جای خود را در زندگی مردم باز كردند. اما ما همواره با یك دیركرد زمانی متقاعد به بهره وری از آن شدیم و از این جهت دچار خسارت وهم موجب عقب ماندن از قافله شدیم ... این داستان اما اكنون هم ادامه دارد. اینترنت تازه ترین دستاورد بشری و آخرین عضو خانواده بزرگ تكنولوژی، اینك تأثیرات خود را بر همه شؤون زندگی جوامع انسانی آشكار كرده است و می رود تا این پدیده و البته همه گیر، پختگی ها و كارآیی های بیشتری را در راه داشته باشد.
تا به حال ابداعات تكنولوژیك عموماً به عنوان مسائلی برای رفع نیازهای قبلاً شناخته شده تولید شدند و سپس به وسیله ای تبدیل گشتند كه بسیار فراتر از هدف اولیه مخترعان بود. «الكساندر گراهام بل» بر این باور بود كه تلفن برای ارتباطات در تجارت مفید خواهد بود اما برای مصارف خانگی مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت تا چه رسد به تحمیل شدن آن به مردم در حال قدم زدن در خیابان. بر این روال، هنری فورد فكر می كرد كه اتومبیل امكان حمل و نقل ارزانقیمت، قابل اعتماد و انفرادی را می دهد، اما تصورش را هم نمی كرد كه اتومبیل این چنین مراكز شهرها را تخریب كند. تلویزیون، سینما، ویدئو و... هم همینطور. شبكه جهانی اطلاعات Net اما امری متفاوت است. هدف اصلی وب www world wide web) ) به وجود آوردن ارتباط بین دانشمندان بود، اما اكنون این مسأله تبدیل به موضوعی جانبی شده است. اینترنت، شبكه، وب و... برای انسان امروز، بیش از آن حدی غول آسا و متغیر است كه هر كاربرد تازه آن امری غافلگیر كننده است.
می گویند با روش نوین پیوند دادن و دسترسی به اطلاعات، اینترنت عصر نوینی از رونق اقتصادی به دنبال خواهد آورد؛ به ایجاد موتورهای جست وجوگر هوشمندی منتهی خواهد شد كه درست همان اطلاعاتی را كه می خواهیم در اختیارمان خواهند گذاشت، مشكلات آموزش عمومی را حل خواهند كرد، وجوه جدیدی از معنا به زندگی هایمان خواهند افزود. اكنون ما می توانیم از آخرین وقایع در جهان خبردار شویم، خرید كنیم، به پژوهش بپردازیم، با خانواده، دوستان و همكاران ارتباط برقرار كنیم، افراد جدید را ملاقات كنیم، بازی كنیم، از راه دور روباتها را كنترل كنیم وهمه اینها را بدون ترك اتاق هایمان انجام دهیم.اینترنت، این فرزند ناخلف، در ایران هر روز فراگیرتر می شود، در حالی كه ۲۰سال طول كشید تا رادیو به ایران بیاید، ۳۰سال طول كشید تا سینما در ایران ساخته شود و یا ۱۳سال پس از تولید تلویزیون ایرانیان نیز این جعبه جادویی را به خانه های خود بردند، اینترنت پس به فاصله بسیار اندكی از عمومی شدن، به ایران آمد. به طوری كه اكنون ضریب نفوذ اینترنت در ایران از متوسط آسیا بالاتر رفته و در خاورمیانه نیز به مقام اول دست یافته است. با این حال، ایران برای رسیدن به جایگاه مناسب در دسترسی به اینترنت، هنوز باید گامهای بلندی بردارد. شمار كاربران اینترنت در ایران در سال۱۹۹۴ از ۲۵۰نفر فراتر نمی رفت اما اكنون بیش از ۲‎/۵میلیون ایرانی به صورت دائم و ۳‎/۵میلیون نفر به صورت كاربر غیردائم از اینترنت استفاده می كنند. به این ترتیب ضریب نفوذ اینترنت از صفر در سال۱۹۹۴ به ۵‎/۳ در سال ۲۰۰۳ افزایش یافته است.براساس برآوردها پیش بینی می شود كه شمار كاربران اینترنت در سال۲۰۰۴ به ۵میلیون و ۶۰۰هزار نفر و در سال۲۰۰۵ به ۱۵میلیون نفر و در سال ۲۰۰۷ به ۳۵ میلیون نفر افزایش یابد. با این حال در سالهای گذشته آمار و ارقام متعدد، متفاوت و در برخی موارد سؤال برانگیزی از سوی مقامات رسمی و غیررسمی و نهادهای بین المللی درباره كاربران اینترنت در ایران ارائه شده است. مركز آمار اینترنت جهان (Internet World States) در فوریه۲۰۰۵ (اواخر سال۸۳) تعداد كاربران اینترنت در ایران را حدود چهارمیلیون و ۸۰۰هزار نفر و با ضریب نفوذ هفت درصد اعلام كرد. دفتر توسعه انسانی سازمان ملل نیز در شهریور امسال آماری را نزدیك به آمار ارائه شده توسط مركز آمار اینترنت جهان گزارش كرد. در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل، تعداد كاربران اینترنت در ایران تا نیمه اول سال۸۴ به ازای هر یك هزار نفر، ۷۲نفر (ضریب نفوذ ۲‎/۷درصد) اعلام شد كه با در نظر گرفتن جمعیت ۷۰میلیونی ایران، جمعیت كاربران ایرانی حدود پنج میلیون نفر برآورد می شود.این در حالی است كه وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات در خردادماه ۱۳۸۳ تعداد كاربران اینترنت در ایران را پنج میلیون نفر، در دی ماه،۸۳ شش میلیون نفر، در اردیبهشت سال،۸۴ شش میلیون و ۷۵۰هزار نفر و در مرداد،۸۴ بیش از هفت میلیون و ۵۰۰هزار نفر اعلام كرده است. توجه و دقت بیشتر به آمار ارائه شده توسط وزیر پیشین ارتباطات این سؤال را در ذهن هر خواننده ای ایجاد می كند كه چگونه طی چند ماه میلیونها كاربر به جمع كاربران ایرانی اضافه شده است؟در این فاصله زمانی نیز آمار متفاوت دیگری توسط برخی از مقامهای رسمی كشور ایران ارائه شد.مدیر امور ارتباطات شركت مخابرات در سال۸۱ تعداد كاربران اینترنت در این سال را یك میلیون و ۷۰۰ هزار نفر اعلام كرد در حالی كه مدیر روابط عمومی وزارت ارتباطات، تعداد كاربران اینترنت در این سال را سه میلیون و ۲۰۰هزار نفر عنوان كرده بود. برخی مسؤولان وزارت ارتباطات نیز تعداد كاربران اینترنت در سال۸۲ را حدود پنج میلیون نفر اعلام كرده بودند در حالی كه نهادهای بین المللی تعداد كاربران در این سال را حدود سه میلیون نفر گزارش كردند.ادعای بحث برانگیزی كه توسط برخی از مسؤولان و نهادهای داخلی درباره تعداد كاربران اینترنت تا سال۸۳ مطرح شد نیز مهر تأییدی بر آشفتگی آمار و ارقام این شاخص در كشور است.مدیر امور ارتباطات شركت مخابرات ایران در سال۸۱ پیش بینی كرده بود، تا پایان سال۸۳ تعداد كاربران اینترنت در كشور به ۱۵میلیون نفر برسد. سازمان ملی جوانان و یكی از مشاوران وزیر سابق ارتباطات نیز با تكرار این ادعا در اوایل سال۸۳ بحث شگفتی آوری را رقم زدند در حالی كه آمار ارائه شده در ماههای بعد، تحقق چنین ادعایی را كاملاً رد كرد.وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در پایان سال ۸۳ تعداد كاربران اینترنت در ایران را حدود شش میلیون نفر اعلام كرد و گفت: تا پایان برنامه چهارم توسعه كشور (سال ۱۳۸۸) تعداد كاربران به ۱۵ میلیون نفر می رسد. این درحالی است كه معاون دفتر تحقیق و توسعه شركت فناوری اطلاعات (ارتباطات داده های سابق) در اسفند سال ۸۳ در مصاحبه با ایرنا ضمن ارائه فرمول استاندارد برای تعیین تعدادكاربران اینترنت این رقم را تا پایان سال ۸۳ ، حدود پنج میلیون نفر وضریب نفوذ ۵‎/۶ درصد اعلام كرد.«هادی ملكی پرست» ، «كاربر اینترنت» را فردی دانست كه به طور متوسط هفته ای حداقل یك بار از خدمات دیتا استفاده كند و «ضریب نفوذ اینترنت» را درصد نسبت كاربران اینترنت به كل جمعیت كشور عنوان كرد. وی افزود: «تعداد كاربران» از حاصل ضرب عدد ۱۶ (SLOT TIME) در پارامترهای پهنای باند تقریبی در كشور (یك هزار مگابیت) ، تعداد تلفن اختصاصی به ازای هر ۶۴ كیلوبیت (۱۰) ، تعداد شناسه های كاربری (ID) به ازای هرخط تلفن (۱۰) و تعداد كاربر به ازای هر شناسه كاربری (۳) به دست می آید. به گفته وی، «تعداد نهایی كاربران» ازحاصل جمع «تعداد كاربران» با ۱۵ درصد از «تعداد كاربران» (برای درصد تقریب) به دست می آید.اما وضعیت ایران در مقایسه با دیگر كشورهای جهان چگونه است؟ براساس شاخص دسترسی دیجیتال، ایران در رده ۸۶ جهان و در میان كشورهای با دسترسی متوسط طبقه بندی می شود. در این طبقه بندی كشورهایی از قبیل مصر، تونس و اندونزی در رده هایی پایین تر از ایران قرار دارند و لبنان و تركیه واردن رده هایی بالاتر را به خود اختصاص داده اند. هم اكنون در جهان ۸۸۸ میلیون و ۶۸۲ هزار كاربر اینترنت وجود دارند كه ۷۲۷ میلیون و ۹۲۸ هزار نفر از آنها در ۲۰ كشور زندگی می كنند.در زمینه اینترنت برنامه ۵ ساله سوم خالی از برنامه مصوب است و به نوعی رشد خیره كننده و تقاضای سریع بخش مخابراتی را مجبور به ایجاد فضای توسعه ای در این بخش كرد. رسیدن یكباره تعداد كاربران اینترنت از ۲۰۰ هزار نفر در ابتدای برنامه به بیش از ۶ میلیون نفر در انتهای آن نمایانگر بازار سریعاً رو به رشد اینترنت است و در این میان خوشبختانه تا اندازه تجربه تلفن همراه تكرار نشد. اعطای مجوز به شركت های خدمات دهنده اینترنت، ارائه مجوز اینترنت پرسرعت و فراهم كردن فضا برای شركت های خدمات دهنده تلفن اینترنتی از جمله فعالیت هایی است كه در راه حذف انحصار در این بخش صورت گرفته با این حال هنوز در برخی از این بخش ها اعتراضاتی به نحوه واگذاری و شیوه توسعه دیده می شود. در بخش فناوری اطلاعات اجرای برنامه تكفا به عنوان نخستین برنامه فناوری اطلاعات در كشور عملاً جنبش قابل توجهی را در بخش های دولتی و متعاقب آن در بخش های خصوصی برای بهره گیری از تكنولوژی اطلاعات به وجود آورد. تكفا در واقع تا اندازه ای خلأ فقدان برنامه در این عرصه را كردبا تمام این احوال، اینترنت در ایران هنوز غریبه ای تازه وارد است. بیشترین جنبه عمومی شدن آن درتهران ، است.
به نظر مشكل اساسی در كشور ما مسائل فرهنگی استفاده از فن آوری است مثلاً ژاپنی ها از تلفن همراه فقط در مواقع اضطراری استفاده می كنند این درحالی است كه بیشتر از ۷۰ درصد ژاپنی ها، تلفن همراه دارند ولی با وجودی كه تعداد تلفن ثابت آنها كمتر از تلفن همراه است، تلفن ثابت آنها ۳ برابر استفاده از تلفن همراه است. زیرا رسانه های گروهی آنجا نحوه استفاده صحیح از تلفن همراه را مرتب به مردم تذكر می دهند ودر فیلمها و سریالها و برنامه های آموزشی یادآوری می كنند. در زمینه اینترنت نیز ژاپنی ها خوب عمل كرده اند در حالی كه ۸۲ درصد بازرگانان و كسبه ژاپنی با اینترنت كار می كنند، در منازل فقط ۵‎/۱۹ درصد اینترنت دارند كه دركشور ما قطعاً این موضوع برعكس است. در بازار ما خبری از اینترنت و فن آوریهای نوین نیست و خانواده ها بدون هیچ گونه آموزش از هیچ محلی (دانشگاه ، مدارس، رسانه های گروهی) در جریان استفاده صحیح از اینترنت قرار نمی گیرند كه این موضوع می تواند خطرناك باشد».این جاماندگی از قافله مدرنیته كه اینك در چنین پدیده جدیدی تبلور یافته است، بالطبع تبعاتی گریزناپذیر را در پی خواهد داشت.علی رستمی كارشناس ارتباطات می گوید:«ما ناگزیریم كه به این سمت حركت كنیم وگرنه از لحاظ اقتصادی یك عقب افتادگی بیشتری پیدا می كنیم. مسائل مالی ما ۳۰ - ۴۰ سال از دنیا عقب است یكی از وسایل جبران این عقب ماندگی همین اینترنت است. ازنقطه نظر خبر عدم استفاده با گسترش این وسیله در آینده یعنی ایجاد عقب افتادگی نسبت به سایر كشورها كه تبعات اقتصادی اجتماعی فرهنگی دارد. از سویی باید دانست خود اینترنت عامل پیشرفت نیست بلكه مثل رادیو، تلویزیون ، وسیله ای است كه آگاهی ایجاد می كند، هرچه جامعه نظام مند شود بیشتر می توان از این دانشها استفاده كرد ولی به تنهایی عامل پیشرفت نیست. هرچه توسعه اقتصادی گسترده تر باشد نیاز ما بیشتر می شود و یا تجارت ما گسترده تر شود به تجارت الكترونیك بیشتر، محتاجیم. اگر بتوانیم نوعی آموزش عمومی داشته باشیم. هزینه كمتری خواهد داشت و بار هزینه آموزش رسمی كم خواهد شد. مهمترین مانع هایی كه بر سر راه این قضیه داریم در یك كلام عدم آگاهی و سپس نامفهومی برنامه ریزی به معنای عام و وجود معادلات اجتماعی خاص است».اما سرانجام و در نهایت ما اینترنت را برای چه می خواهیم. برای بالندگی كشور در همه سطوح و این بالندگی گذشته از دستیابی به تكنیكها و اقتصاد باز در گرو آگاهی یك ملت است. دستیابی و گسترش اینترنت در نهایت خواهد توانست بر تجارت و اقتصاد اثرگذار باشد و بطور غیرمستقیم ساختار اجتماعی و سیاسی جوامع را دگرگون خواهد كرد.

امید حاتمی

منبع : روزنامه ایران